زبان فارسی در سایه اجباری شدن تدریس انگلیسی در گرجستان

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا‌،جمهوری گرجستاندومین جمهوری قفقاز جنوبی از نظر مساحت و جمعیت (بعد از آذربایجان) به شمار می­‌رود. این جمهوری در مرکز و غرب منطقه قفقاز، محل ارتباط و تلاقی غرب و شرق، اروپا و خاورمیانه است که از شمال با روسیه، از شرق با جمهوری آذربایجان، از جنوب با ارمنستان و از جنوب غربی با ترکیه هم­مرز است و در همسایگی شمال غربی ایران قرار دارد.

جمعیت اصلی گرجستان را به ترتیب گرجی­‌ها، ارمنی­‌ها، روس­‌ها، آذربایجانی­‌ها و دیگر اقوام ساکن تشکیل می­‌دهند که در این ترکیب توجه به وضعیت یهودیان و کردها که تغییراتی را به وجود آورده­‌اند، قابل توجه است. لازم به ذکر است کردهای گرجستان که از نژاد ایرانی و دارای هویت و فرهنگ خاص خود هستند، تقریباً 6/. درصد جمعیت گرجستان را به خود اختصاص داده­‌اند. بیشتر این کردها ایزدی­‌هایی هستند که به گفته فرزندانشان از فشار مذهبی دولت عثمانی به این سرزمین گریخته­‌اند. این افراد از نظر سیاسی خنثی هستند و همین امر موجب شده نسبت به سایر گروه­‌ها تحرک کمتری داشته باشند.

زبان فارسی در گرجستان

گسترش ارتباط ایران و گرجستان از دورانی است که ایرانیان آن را "ورژان" می­‌خواندند. ورژان یعنی سرزمین گرگ یا گرگان و هنوز در برخی لهجه­‌های ایرانی مانند لهجۀ طبری، گرگ را ورگ می­‌خوانند. این نام‌گذاری توسط ایرانیان با باور گرجیان به گرگ که آن را مظهر و نماد ملی خود می­‌دانند همخوانی دارد.

شاهنامه فردوسی در قرن دوازده به گرجی ترجمه شد. همچنین وجود نسخه­‌های خطی فارسی و اسناد دیوانی به زبان فارسی، مربوط به فرمان­ پادشاهان ایران خطاب به حکام محلی گرجستان نذیز بر وجود این ارتباط صحه می­‌گذارد. امروزه بخش عمده ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی، به زبان گرجی ترجمه شده که نشان از گسترۀ زبان فارسی و ادب و فرهنگ ایران اسلامی دارد.

سابقه تدریس زبان فارسی در کشور گرجستان (به‌صورت علمی و دانشگاهی) به سال 1918 میلادی بر می­‌گردد که کرسی زبان فارسی در دانشگاه دولتی تفلیس (ایوانه جاواخیشویلی) تشکیل و تا به امروز به کار خود ادامه داده است. بعد از فروپاشی نظام کمونیست و پس از گشایش سفارت جمهوری اسلامی ایران در تفلیس و با توجه به اهمیت و نقش زبان فارسی در توسعه روابط فرهنگی دو کشور، سفارت و رایزنی فرهنگی به موضوع زبان فارسی توجهی خاص معطوف داشته است.

رشته زبان فارسی در گرجستان اساتید و نخبگان زیادی را در خود پرورانده است، پروفسور گوته تیشویلی، ماگالی تودوآ و جمشید گیناشویلی از جمله این افراد هستند.

زبان فارسی در مراکز  تحقیقاتی و آموزشی:

دانشگاه­‌ها و مراکز تحقیقاتی

1- دانشگاه دولتی تفلیس (ایوانه جاخیشویلی): اولین و مشهورترین مرکز آموزش زبان فارسی، دانشگاه دولتی تفلیس است. سابقه تدریس زبان فارسی و ایران­شناسی در این دانشگاه از ابتدای تأسیس آن در سال 1918 است. در دانشکده علوم انسانی بخش زبان­‌های شرقی، زبان و ادبیات فارسی در گروه ایران‌شناسی تدریس می­‌شود. مقاطع تحصیلی در این دانشگاه لیسانس و فوق لیسانس است.

2- دانشگاه دولتی ایلیا چاوچاوادزه: در دانشکده هنر و علوم  دانشکده علوم انسانی، بخش ایران­شناسی زبان و ادبیات فارسی تدریس می­‌شود. دانشجویان دانشگاه ایلیا مجازند از ابتدای ورود، دو رشته تحصیلی انتخاب کنند که یکی اصلی و دیگری رشته دوم آنهاست. در حال حاضر هفت دانشجو، رشته اصلیشان ایران­شناسی است.

3- دانشگاه دولتی کوتایسی (اکاکی تسرتلی): شهر کوتاییسی در 300 کیلومتری شهر تفلیس قرار دارد. در بخش زبان‌­های شرقی در دانشکده علوم انسانی  رشته ایران­شناسی با سابقه‌­ای 20 ساله تدریس می­‌شود.

4- دانشگاه گرجستان: دانشگاه گرجستان یک دانشگاه خصوصی است که وابسته به دانشگاه ایالتی جرجیا در شهر آتلانتای امریکاست. این دانشگاه با هفت­ هزار دانشجو، بزرگ‌ترین دانشگاه خصوصی کشور گرجستان محسوب می‌­شود و تنها دانشگاه منطقه قفقاز است که مجوز صدور گواهی­نامه تحقیقاتی از IBM و EBSCO آمریکا دارد. در سال 1392 رسماً بخش شرق­شناسی (رشته ایران­شناسی، ترک­شناسی و عرب­شناسی) در دانشکده علوم انسانی (رئیس دانشکده خانم پروفسور تیناتین غودو شاوری) افتتاح شد و در حال حاضر دانشجویان در سه مقطع اول، دوم و سوم کارشناسی ایران­شناسی مشغول به تحصیل هستند. بیشترین داوطلبان این رشته، خانم­‌ها هستند. آقای چولوخادزه، رئیس بخش شرق­شناسی و استاد زبان و ادبیات فارسی این دانشگاه، تحصیلات تکمیلی خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی در ایران انجام داده و در هشت سال اقامت خود، نه‌تنها زبان و ادبیات فارسی را بسیار خوب فراگرفته، بلکه با نگاه ایران­‌شناسانه و قدرت خلاقیت بالایی که داشته است، توانسته در دانشگاه گرجستان جایگاه درخوری کسب کنند.

5- دانشگاه آزاد: این دانشگاه حدوداً سال 1387 با ادغام دانشکده حقوق، دانشکده مدیریت و انستیتوهای آسیا و آفریقا  فعالیت خود را آغاز کرده است. در دانشکده آسیا و آفریقا بخش روابط بین­‌الملل- خاورمیانه و دور زبان و ادبیات فارسی تدریس می‌­شود. در این دانشگاه دو استاد بومی که در دوره دانش­‌افزایی نیز شرکت کرده‌­اند در آنجا زبان و ادبیات فارسی تدریس می­‌کنند. 

6- دانشگاه بین­‌المللی قفقاز: دانشگاه بین‌­المللی قفقاز یک دانشگاه خصوصی است با 21 سال سابقه که از سراسر جهان دانشجوی در حال تحصیل دارد و در دانشکده علوم انسانی، بخش شرق­شناسی در رشته روابط بین‌­الملل، مطالعات ایران تدریس می­‌شود که توجه خاصی به تاریخ و سیاست ایران به­ ویژه دوره معاصر می­‌شود. این دانشگاه دارای اتاق ایران است اما به منابع آموزشی و کمک آموزشی لازم تجهیز نشده است.

مدارس

سابقه آموزش زبان فارسی در مدارس تفلیس به سی سال گذشته در مدارس شماره یک و 139 باز می­‌گردد. اما از سال 2005 بر اساس سیاست های آموزشی متخذه از سوی دولت گرجستان و با توجه به اصلاحات انجام شده در سیستم آموزشی این کشور، دولت فقط از دو زبان خارجی ( یکی از زبان‌های غربی که عمدتاً انگلیسی به عنوان زبان اول و روسی بعنوان زبان دوم) حمایت می‌کند و مدارس موظفند برای این دو زبان برنامه‌ریزی کرده و لذا برنامه مدون مدارس برای این دو زبان اجرا می­‌شود (زبان اول از سال سوم تا دوازدهم و زبان دوم از سال هفتم تا دوازدهم که البته این شیوه در مدارس بنا به به تصمیم مدیریت مدرسه متفاوت است). بنابراین زبان سوم که عمدتاً شامل زبان‌های شرقی است در صورت حمایت کشورهای مربوطه از نظر مالی و نیز تجهیز و پشتیبانی مورد تدریس و آموزش قرار خواهد گرفت که تدریس آنها بنا به نوع برنامه­‌ریزی از سوی مدیران مدارس قابل اجرا است. با حمایت­‌های مالی رایزنی از سال 1388تا امروز زبان فارسی در چهار مدرسه زیر به عنوان زبان اختیاری سوم دو ساعت در هفته تدریس می‌­شود.

1. 
   در سال 1992 بر اساس دستور ریاست جمهور وقت گرجستان و فرمانی که از طرف وی خطاب به دستگاه‌­های فرهنگی این کشور صادر می­‌شود وزارت آموزش و علوم جمهوری گرجستان موظف می­‌شود به ­منظور ارتقای سطح آموزش زبانهای شرقی در مدارس گرجستان (عربی، فارسی، ترکی و عبری) زبان فارسی را هم به­ عنوان یکی از زبان­های خارجی در آموزشگاه‌­های عمومی و عالی کشور در برنامه درسی منظور و تدریس زبان فارسی نیز در سطوح آموزشگاه­‌های گرجستان تدریس شود. از این رو، فراگیری زبان فارسی جزو مواد اصلی درسی دانش آموزان چند مدرسه در تفلیس قرار گرفت و در مدرسه شماره یک تفلیس از کلاس سوم ابتدایی تا کلاس دهم الی یازدهم تدریس می­‌شود. این مدرسه در سال 1391 با سفر مدیر و 45 نفر از دانش­ آموزان آن به تهران، با مجتمع آموزشی رشد منطقه 16 قرارداد خواهرخواندگی منعقد کرده است. بطور کلی موقعیت زبان فارسی نسبت به زمان­‌های گذشته، تنزل داشته و معلمان آن از شش نفر به یک نفر خانم ناتیا روخادزه رسیده است. خانم ناتیا از با سابقه‌­ترین معلمان زبان فارسی در گرجستان است و با عشق و علاقه بسیار کار خود را انجام می­‌دهد.
   
   مدرسه شماره یک تفلیس از قدیمی­‌ترین و معتبرترین مدارس این شهر با قدمت بیش از دویست سال و مجهزترین مدرسه در گرجستان است. بیشتر مقامات کشوری و چهره­‌های ماندگار گرجستان در این مدرسه آموزش دیده­‌اند و هم­‌اکنون بیشتر فرزندان مقامات دولتی نیز در این مدرسه تحصیل می­‌کنند. در این مدرسه زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم و برای همه دانش آموزان و زبان­‌های خارجی دیگر به تناسب گروه­‌های دانش آموزی تدریس می­‌شود. از سال 1977 زبان فارسی به عنوان یکی از زبان‌های اختیاری در این مدرسه آغاز به کار کرد. این مدرسه معمولاً حدود 2000 دانش آموز دارد که بنا به گزارش‌های قبلی در اوایل تا حدود 300 دانش آموز هر هفته به مدت 3 ساعت به فراگیری زبان فارسی با حدود 6 معلم اشتغال داشتند که این تعداد در مراحل بعدی کاهش یافته و به 4 معلم و هم­‌اکنون به یک معلم تقلیل یافته است.
   
   
   
    مدرسه عمومی شماره 51:  این مدرسه از مهمترین تفلیس و در یکی از بهترین خیابان‌­های شهر قرار گرفته که سه زبان روسی، آلمانی و انگلیسی مدارس از سال سوم در آن به صورت اجباری تدریس می‌­شود. زبان فارسی زبان اختیاری دانش­‌آموزان است که توسط خانم کتوان مگرلیشویلی به­ خوبی تدریس می‌­شود.
2. 
   3. مدرسه عمومی شماره 55:  این مدرسه هم مجهز به اتاق ایران است که خانم دکتر مزیا بورجانادزه در آن زبان فارسی آموزش می­‌دهد.
   
   4. مدرسه عمومی شماره 195: خانم سوپیو گاگوشیدزه معلم زبان فارسی این مدرسه است. ایشان استاد دانشگاه ایلیا نیز می‌­باشد. از این رو، با تشویق دانش‌­آموزان سعی دارد آنها را برای آینده جذب رشته ایران­شناسی نماید. این مدرسه جزو 3 مدرسه‌ای است که از سوی "دولت آلمان" مورد حمایت و تجهیز واقع می‌شود و از همه نوع امکانات، از جمله، لابراتوار زبان بهره‌مند است. در این مدرسه کرسی زبان آلمانی دایر است و تمامی هزینه‌های مربوطه، از سوی دولت آلمان پرداخت می‌شود. اتاق آلمان نزدیک اتاق ایران واقع است ولی امکانات و تجهیزاتی که  آن اتاق داراست به هیچ وجه با اتاق ایران برابری نمی‌کند. در ضمن پس از پایان یافتن دوره آموزش زبان آلمانی در گرجستان، فراگیران به مدت یک سال با هزینه دولت آلمان به آن کشور سفر خواهند کرد و در آنجا نسبت به تکمیل و ارتقاء اطلاعات زبانی و فرهنگی خود (زبان و فرهنگ آلمانی)، اقدام می‌کنند. منابع آموزش زبان فارسی شامل کتاب آموزش زبان فارسی رایزنی است. دانش‌آموزان این مدرسه نیز از کلاس پنجم به بالا نسبت به انتخاب آموزش زبان فارسی اقدام می‌کنند.
   
   مدرسه شماره یک(گیومنازیوم):

دوره‌­های آزاد

• چهار مقطع عمومی تا پیشرفته در رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران
• دوره آموزش زبان فارسی عمومی در سرکنسولگری ج.ا. ایران در باتومی.