روح‌الله رحیمی: جایگاه پژوهش در سینمای مستند محکم نیست
روح‌الله رحیمی، کارگردان مستند معتقد است جایگاه پژوهش در سینمای مستند، هنوز محکم نشده است، با این وجود در زمینه مستندسازی انقلابی موج جدیدی شکل گرفته‌است.
همزمان با برگزاری مراسم رونمایی از منشور مستند انقلاب توسط حوزه هنری، خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم با روح الله رحیمی سازنده مجموعه 50 قسمتی «پازل» گفت‌وگو کرد. در کارنامه رحیمی مستند هایی ماند « از کلو تا احمد»، « صدای پای آشنا»، « این روایت خیلی محرمانه نیست» و «ساخت ایران» به چشم میخورد. در ادامه گفت‌وگوی تسنیم را با این کارگردان جوان می خوانید.
تسنیم: در ابتدا از مشکلات ورود به عرصه مستندسازی بگویید و اگر شخصی بخواهد وارد این فضا شود چه کار باید انجام دهد؟
جذابیت کار در حیطه مستند و در کل سینما بسیار بالاست و افراد بسیاری مایل هستند واردعرصه فیلمسازی شوند. طبیعتا اولین مشکل هر جوان تازه وارد پیدا کردن نهاد یا ارگانی است که به آنها سفارش کار بدهد. یک علاقمند به مستندسازی نهایتا می تواند یک یا دو فیلم را با هزینه شخصی بسازد اما بعد از آن نیازمند به حامی مالی و سفارش دهنده دارد. من اولین فیلم ام را با سرمایه شخصی ساختم و چون حدود سی جلسه فیلمبرداری داشتیم در اواخر کار واقعا به لحاظ مالی به مشکل برخوردم و به سختی توانستم کار را تمام کنم. هرجوان فیلمسازی که وارد رشته مستندسازی می‌شود آروز دارد که نهاد یا موسسه ای به او سفارش کار بدهد چون فیلمسازی با سرمایه شخصی بسیار سخت است . ضمن اینکه هنرمند مستند ساز هم مانند همه مردم باید برای کارش پولی دریافت کند و بتواند از نظر معیشتی تامین شود. البته من به نهادها نیز حق میدهم که ابتدا باید یک کار از هنرمند ببینید تا بتوانند به او اعتماد کرده و سفارش ساخت فیلم بدهند.
تسنیم: حال اگر این فضا بخواهد وارد بحث گفتمان انقلاب اسلامی شود چه مشکلاتی پیش رو خواهد بود؟
پیش از این تا قرار بود از سینمای انقلاب و دفاع مقدس حرفی به میان بیاید همه از مستندهای روایت فتح مثال میزدند و کار شاخص دیگری تولید نشده بود حتی تا سال های حدود 85و86 هم هنوز مستند شاخص دیگری تولید نشده بود اما از این سالها به بعد جریانی به وجود آمد و هنرمندان جوان پا به عرصه فیلمسازی گذاشتند و شاید بتوان گفت تحولی در این عرصه به وجود آمد. از آن سال به بعد ما شاهد تولید مستندهای خوبی در زمینه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس هستیم.
تا پیش از نیمه دهه هشتاد هنوز مستند به ویژه مستندهای انقلاب جدی گرفته نمیشد اما بعد از آن مستند های خوبی ساخته شد و مستندسازان سراغ افرادی رفتند که در جریان انقلاب یا جنگ حضور مستقیم داشتند و درباره آنها فیلم های ارزشمندی ساخته شد. خوشبختانه در حال حاضر آنقدر جوانان مشتاق در عرصه مستند سازی زیاد شده اند که کار سوژه یابی برای مان سخت شده است. خیلی از سوژه‌هایی که باید در موردشان فیلم ساخته شود توسط همین جوانان کشف شده اند و دیگر کار در حیطه مستند سازی به آسانی گذشته نیست. درواقع در سالهای اخیر آنقدر مستند در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کار شده است که من به عنوان مستند ساز اگر بخواهم به دنبال سوژه بروم باید خیلی زحمت بکشم تا سوژه ای بکر پیدا کنم.
تسنیم: فکر می کنید سینمای مستند در کشور این قدرت را دارد تا بر افکار عمومی تاثیر بگذارد؟
من قبول دارم که ما مستند های شاخص کم داریم اما مساله اصلی ما بازار مصرف است. یعنی اگر مستند بسیار خوبی هم تولید شود تا وقتی که پخش مناسب نداشته باشد و به دست مخاطب نرسد عملکرد و تاثیری نخواهد داشت. ما هرساله کلی مستند تولید می کنیم که برخی از آنها کارهای خوبی هستند اما آیا پیش از تولید این فیلم ها به جامعه مصرف آنها فکر کرده و برنامه ریزی کرده ایم؟ جواب منفی است.
بخشی از تولیدات ما به سفارش تلویزیون ساخته می شود که تکلیف شان مشخص است و قرار است در این رسانه پخش شوند اما سایر مستند ها تکلیف شان چیست؟ من امسال در جشنواره سینما حقیقت حضور داشتم و فیلم ها را دیدم. خوشبختانه استقبال بسیار بالا بود و برای اغلب فیلم ها سالن ها پر می شدند و حتی گاهی علاقمندان ایستاده فیلم ها را تماشا می کردند اما مگر کل تماشاگران جشنواره سینما حقیقت چند نفر هستند؟ نهایتا در هر سالن هفتصد نفر حضور داشته باشد و فیلم را ببیند. آیا این تعداد مخاطب برای یک مستند که شاید یکسال برایش زحمت کشیده شده کافیست؟
اگر از شبکه مستند بگذریم جای دیگری برای عرضه آثار مستند وجود ندارد. ما نمی توانیم توقع داشته باشیم مخاطب برای تماشای فیلم مستند به سینما بیاید و برای این ژانرسینمایی بلیت فروشی شود و در هیچ جای دنیا هم این اتفاق نمیفتد. حتی همان شبکه مستند هم طیف وسیعی از مخاطبان را پوشش نمی دهد چراکه برای آثار مستند در سایر شبکه ها تبلیغی صورت نمی گیرد. کاش تیزر مستندهای برتر که قرار است از این شبکه پخش شوند به صورت روزانه در شبکه های دیگر پخش میشد تا مخاطبان تلویزیون با این شبکه بیشتر آشنا شوند. متاسفانه ما برای تولیدات مستند مان جامعه هدف نداریم و اکران اغلب آثارمان به جشنواره ها محدود می شود.
تسنیم: نگاه نقادانه در یک اثر مستند باید چگونه باشد و وظیفه یک مستند ساز وقتی می خواد یک فیلم انتقادی بسازد چیست؟
بنظر من جان و خمیرمایه هر مستند به زمان پژوهش و تحقیقت برمی‌گردد که پیش از فیلمبرداری انجام شده است. به این معنا که آنقدر باید ملات پژوهشی کار غنی باشد که بتوانید در حین کار آنرا شکل دهید نه اینکه در میانه فیلمبرداری ملات پژوهشی ته بکشد و ندانید با سوژه چه کار کنید. مثلا اگر گِل کافی برای ساخت یک کوزه نداشته باشید مجبور خواهید شد کوزه را بدون دسته بسازید. در کار مستند هم اگر در بخش پژوهشی کم کاری صورت گرفته باشد نمی توان انتظار تماشای فیلم کاملی را داشت. اگر پیش از تولید فیلم تمام جوانب کار را نسنجیده باشیم نمی توانیم یک اثر انتقادی بسازیم چرا که دست مان پر نبوده. ما مستند سازان نباید تحت تاثیر جریانات سیاسی باشیم چراکه در آثارمان تاثیر منفی می گذارد. باید به هر مساله ای از تمام زوایا و بدون جهت گیری سیاسی نگاه کنیم. فقط در این صورت است که می توانیم نگاه نقادانه و بی طرف داشته باشیم.
تسنیم: فیلمسازان چقدر به مقوله پژوهش در سینمای مستند اهمیت و بها میدهند.؟
جایگاه پژوهش در سینمای مستند چندان محکم نیست و به آن توجهی نمی شود و برای آن هزینه نمی شود. من به عنوان یک مستندساز اگر بخواهم برای ساخت یک فیلم مثلا دو سال پژوهش و تحقیق کنم آیا سرمایه ای برای این کار در اختیارم قرار خواهد گرفت؟ طبعا جواب منفی است. یعنی اگر بگویم که می خواهیم دو سال را صرف پژوهش کنیم با این جواب مواجه می شویم که چه خبر است مگر قرار است چه کار کنید؟! سینمای مستند سینمای سرگرمی و فان یا مسابقه تلویزیونی نیست و اگر بخواهد بر جامعه هدف اثر بگذارد باید پشتوانه تحقیقاتی داشته باشد. ما قرار است روی ذهن مخاطب تاثیر بگذاریم و این موضوع مستلزم پژوهش است تا تبدیل به مستندی فاخر و ماندگار شود.
انتهای پیام/
