به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا اولین نشست از سلسله نشستهای تخصصی نمایشگاه بینالمللی قرآن با عنوان «نگاهی نو به مقوله وحی» شامگاه دیروز 31 اردیبهشت با سخنرانی محمدکاظم شاکر، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و اردشیر منصوری پژوهشگر حوزه فلسفه علم و مطالعات قرآنپژوهی در نمایشگاه بینالمللی قرآن برگزار شد.
خواستگاه پرسشهای جدید در خصوص وحی
منصوری، پژوهشگر حوزه فلسفه علم و مطالعات قرآنپژوهی در ادامه این نشست گفت: آیا پرسش از چیستی وحی جدید است؟ از خود زمان رسول الله در باب چیستی وحی ابهام داشتهایم و در خود قرآن اشاراتی در خصوص چیستی وحی وجود دارد. ما در متون عرفانی چون شرح تعرف و ... در خصوص وحی اشاراتی داریم. چالشی که امروز این مسئله را متفاوت میکند، تعارضات برخی از آموزههای قرآن و دستاوردهای عقل مدرن است.
وی ادامه داد: دو چالشگاه بزرگ برای متن مقدس در دنیای مدرن را علم و حقوق بشر میتوان دانست. با درک انسان امروز از کرامت انسان برخی از آموزههای متن مقدس مانند برخی از مجازاتها با کرامت انسان سازگار است. برای اینکه بتوانیم پیامبر و وحی را به درستی توضیح دهیم باید به گونهای تحلیل کنیم که نه آسمانی بودن وحی نادیده گرفته شود و نه تاریخی بودن متن مدنظر قرار نگیرد.
موحدان علل معجزات را صرفاً مادی نمیبینند
معارف، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران در آغاز نوبت دوم سخنانش گفت: این مورد انکار من نیست که پیشفرضهای الهیاتی در مواجه با وحی نقش زیادی دارد و ممکن است مانع شود تا ما برخی از چالشها را نادیده بگیریم، اما ممکن است ما با پیشفرضهای انسانی محض یا مادی و فلسفی با قرآن مواجه شویم. در قرآن حوادثی خارق العاده وجود دارد، آتشی که نمیسوزاند، عصایی که به اژدها تبدیل میشود و ... اگر پیش فرضهای حاکم بر ذهن ما مادی باشد، یا باید این گزارهها را خیالی بدانیم و یا نمادی از قدرت دانسته و یا آنها را برخاسته از افکار مالیخولیایی بدانیم. این نیز یک مسئله و چالش است، موحدان این مسائل را با عنوان معجزه حل میکنند و علل را صرفاً مادی و عادی ندانسته و مافوق علل علتی را برقرار میدانند.
بیشتر بخوانید: اعتقاد به نقش مثبت پیامبر در وحی با قرآن تعارض دارد
قرآن متنی فراتاریخی و فرازمانی
وی تصریح کرد: چه کسانی نمیتوانند این مسائل را باور کنند، آنان که با پیش فرضهای خاص فلسفی با قرآن مواجه میشوند و این هم یک اشکال است. نقطه تعادل این است که قرآن کتابی است که ناظر بر یک فرهنگ خاصی بوده است. من با این قسمت از فرمایشات دکتر شاکر موافقم که قرآن در سطح خاص فرهنگی نازل شده و ناظر بر آن فرهنگ بوده است، اما همه بحث ما این است که آیا قرآن یک اثر تاریخی و مشمول تاریخمندی است یا میتواند از مظاهر فرهنگی عبور کرده و پیامهایی جاودانه و فراتاریخی بدهد؟
وحی قرآنی مطلق است
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: تبیینی شد در ارتباط با عقل و تکامل عقل در طول زمان، اما مقایسه آن با وحی قیاس مع الفارغ است. اگر قرآن سخن خدا باشد، منشائی خارج از وجود رسول الله(ص) دارد و کلام خداست در این صورت چه اشکالی دارد که ما خطاناپذیری را به او نسبت دهیم. وحی یک مسئله است و تفسیر ما از وحی مسئلهای دیگر. خود وحی با این فرضیه که به خدا که علم مطلق است مربوط میشود، مطلق خواهد بود مگر مانند حامد ابو زید بگوییم کلیاتی از وحی به پیامبر منعکس میشود و جان پیامبر واسطه فعال و کاتالیزور انتقال میشود و بخشی از وحی ماهیت بشری مییابد. این اندیشه سروش هم هست و در مباحث کتاب علوم قرآنی به نقد مفصل آن پرداختهام. وحی به مثابه کلام خدا لفظا و معنا میتواند خطاناپذیر باشد اما تفسیرهای ما از وحی میتواند معروض خطا شود.
مطلق کردن وحی قرآنی درست نیست
شاکر در بخش بعدی سخنانش گفت: خدا در قرآن مثالی زده است که آبی از آسمان میآید که هر وادی به اندازه خود از آن بهرهمند میشود و شما بر اساس ظرفیت خود از آب بهره مند میشوید. این مثال قرآن شامل خودش هم میشود، مگر قرآن از آسمان نیامده است؟ قرآن آبی معنوی است و مطلق کردن وحی قرآنی خیلی درست نیست و ما باید به سراغ این برویم که این محدودیتهای بشری چیست.
بیشتر بخوانید: سهم بشری بودن وحی از سهم الهیاتی آن بیشتر است
وی در ادامه گفت: بر اساس آیه48 سوره مائده که خداوند در آن میفرماید: «وَ أَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَکَ مِنَ الْحَقِّ لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَکِنْ لِیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ؛ و ما این کتاب [=قرآن] را به حق به سوى تو فرو فرستادیم در حالى که تصدیق کننده کتابهاى پیشین و حاکم بر آنهاست پس میان آنان بر وفق آنچه خدا نازل کرده حکم کن و از هواهایشان [با دور شدن] از حقى که به سوى تو آمده پیروى مکن براى هر یک از شما [امتها] شریعت و راه روشنى قرار داده ایم و اگر خدا مى خواست شما را یک امت قرار مى داد ولى [خواست] تا شما را در آنچه به شما داده است بیازماید پس در کارهاى نیک بر یکدیگر سبقت گیرید بازگشت [همه] شما به سوى خداست آنگاه در باره آنچه در آن اختلاف میکردید آگاهتان خواهد کرد»، برای هر قوم منهاجی به رسمیت شناخته شده است و معنای آن این است که به دنبال این نباشید که همه چیز را تغییر دهید و همه بنا نیست که مسلمان شوند و شریعت شما را داشته باشند. چیزهایی که اساسی است و باید وجود داشته باشد، کافی است و دنیای امروز چه بخواهیم و چه نخواهیم به دنبال این خواهد رفت.
عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: ما با توجه به این پیام قرآن از مصیبتهای عواهای فرقهای نجات مییابیم. دنیای امروز به دنبال این است که اشتراکات همه ادیان و فرهنگهای پایهدار را بپذید و بقیه را به اختیار افراد بگذارد.
شاکر تشریح کرد: ما متأسفانه زیاد به متون میپردازیم که این باعث شده است که از عقلمان کمتر استفاده کنیم. ما دو حجت درون و برون داریم و باید به هر دو بپردازیم. ما قرآنی منهای فهم نداریم. هیچ کس نمیتواند ادعا کند که من قرآن منهای فهم در اختیار خود دارم. قرآن منهای فهم مانند قرآن منهای قرائت است که وجود ندارد. چرا باید فهم ما عین قرآن باشد و فهم دیگری قرآن نباشد. البته میتوانیم ملاکهایی داشته باشیم که در خصوص آنها به تفاهم برسیم.
وی در پایان گفت: راهکار را قرآن بیان کرده است که در محکمات است. اگر قرآن از قسط، توحید و عدالت صحبت میکند اینها به عنوان اصلاند و پیامبر برای اینها آمده است. عدل توسط علما فهم میشود و باید روی این قضیه بحث کنیم که عقل ماورایی نداریم و باید به عقل عموم عالمان رجوع کنیم. از آنجا که قرآن کمتر جنبه شخصی دارد و بسیاری از مطالب آن میتواند در جهان امروز محل توجه باشد.
انتهایپیام/