زاهدان| میزبانی مردمان سرزمین نخل و کویر از ماه مهربانی؛ از "رمضو الله" سیستانی تا "شپ پادکنک" بلوچی+ تصاویر
سیستان و بلوچستان سرزمین بکر سنت‌ها و فرهنگ‌های ناب دینی و ملی است که آئین‌های خاص ماه مبارک رمضان در این دیار را باید نمود زیبایی از گوناگونی باورهای مردم این سامان دانست.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکى از مباحث مهم فرهنگی است و چون این آداب و رسوم ریشه در دین دارد مورد توجه همه اقشار و اقوام مختلف ایرانی قرار گرفته است. مردم مومن و متدین سیستان و بلوچستان هم آداب و رسوم ویژه، کهن و خاصی در ماه میهمانی خدا دارند که اگرچه در برخی موارد این آداب و رسوم مانند سایر مناطق کشور اجرا می‌شود اما برخی دیگر از این سنت‌ها خاص همین منطقه و منحصر به مردمان این استان است.
غبارروبی مساجد اهل سنت و "نوک ء چارگ"
غبارروبی و عطرافشانی مساجد و منازل را می‌توان آغاز بخش آداب و رسوم خاص ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان دانست به گونه‌ای که مردم استان و به ویژه برادران اهل سنت یک ماه قبل از فرا رسیدن ماه رمضان و از نیمه دوم شعبان مردم به نظافت و پاکسازى خانهها و مساجد می‌پردازند. غبارروبی و تمیز کردن مساجد در گذشته بر عهده بانوان بوده اما حالا جوانان و نوجوانان این وظیفه را بر عهده گرفته و با شور و هیجانی وصف نشدنی این کار را به سرانجام می‌رسانند.
"نوک ء چارگ" یا همان مراسم رویت هلال ماه رمضان یکی دیگر از آیین‌های مردم سیستان و بلوچستان است که با وجود پیشرفت فناوری و وسایل ارتباط جمعی، هنوز هم در بسیاری از مناطق این استان رواج دارد به گونه‌ای که در روزهای پایانی شعبان، مردم مناطق مختلف شهری و روستایی به نقاط مرتفع یا پشت بام خانه‌هایشان رفته و به دنبال هلال ماه مبارک رمضان می‌گردند و با رویت هلال ماه رمضان به شادمانی پرداخته و با در آغوش گرفتن یکدیگر فرا رسیدن ماه میهمانی خدا را تبریک می‌گویند.
صله رحم و طلب حلالیت
یکى از رسوم پسندیده قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، رسم آشتى‌کنان و طلب حلالیت است؛ این رسم در همه شهرها و روستا وجود دارد و افراد قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، کدورت ها را کنار گذاشته و با صفاى دل به استقبال ماه مبارک و میهمانى خداوند می‌روند.
مولوی عنایت‌الله رسولی‌زاده، امام جمعه اهل سنت سرباز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با بیان اینکه رمضان ماه برکت، دینداری و وحدت است، اظهار داشت: آداب و سنن خاص ماه مبارک رمضان در جای جای استان سیستان و بلوچستان بر پایه وحدت و دینداری بنیانگذاری شده به گونه‌ای که از غبارروبی مساجد در آغاز ماه میهمانی خدا تا نماز عید فطر می‌توان نمونه‌های زیادی از این سنت پسندیده همدلی و برادری را مشاهده کرد.
وی افزود: سنت‌های خاصی چون غبارروبی مساجد، صله رحم و طلب حلالیت نمونه‌های خوبی از این آیین ویژه در سیستان و بلوچستان بوده که نشان دهنده اهمیت همدلی، وحدت و برادری در دین مبین اسلام است.
این مدرس حوزه علمیه اهل سنت با اشاره به دیگر رسوم خاص ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان، بیان کرد: سحری خوانی، اهدای فرش به مکان‌های مذهبی، کمک به نیازمندان و دادن خیرات از دیگر سنت‌های ویژه ماه مبارک رمضان است که همه آنها ریشه در مهرورزی به عنوان یکی از زیباترین آموزه‌های اخلاقی نبی مکرم اسلام(ص) و دینداری مردمان این دیار دارد.
"سحرخوانی" آیین هزار ساله در سیستان و بلوچستان
سحرخوانی از دیگر سنت‌های مهم و ماندگار سیستان و بلوچستان است که در جنوب و شمال این استان پهناور از اولین روز ماه مبارک رمضان آغاز می‌شود که طی آن از یک ساعت قبل از اذان برخی افراد با صدای تبل و خواندن اشعاری خاص در کوچه‌های شهرها و روستاها آغاز سحر را اعلام می‌کنند.
" چاوشی " سیستانی و " شپ پادکنک " بلوچستانی با قدمت یک هزار و 400 ساله، نویدبخش گشوده شدن دروازه‌های بهشت در ماه میهمانی خدا برای مردمان است؛ آیینی که طی آن اشتیاقی خاص در دل‌های بندگان پدیدار می‌شود.
با وجود رشد تکنولوژوی و وسایل سمعی بصری هنوز هم فریاد ریش‌سفیدان سیستانی از یک ساعت قبل از اذان صبح که از بالای بلندترین منطقه روستا با ضربه زدن به دهلی خاص و خواندن اشعار دینی و عرفانی مردم را به میهمانی خدا فرا می‌خوانند را می‌توان شنید و با ذکر سروده‌ای خاص ادامه پیدا می‌کند تا اینکه در نهایت با صدای خوش اذان به پایان برسد.
در گذشته تعدادی از جوانان برای کمک به نیازمندان این سنت حسنه را اجرا و با گذشتن از هر کوچه و خیابان نذورات مردمی را جمع و آن را بین مستمندان تقسیم می‌کردند اما متاسفانه حالا این سنت حسنه روبه فراموشی رفته است.
آیین " شپ پادکنک" در منطقه بلوچستان نیز بی‌شباهت به " چاوشی " سیستانی نیست چرا که در این منطقه هم با آغاز ماه مبارک رمضان هر شب قبل از اذان صبح، عده‌ای از ریش سفیدان برای بیدار کردن اهالی با زدن طبل و خواندن اشعاری که اغلب از سروده‌های عامیانه منطقه است، مردم را بیدار می‌کنند و تا اذان صبح آن را ادامه می‌دهند.
در منطقه بلوچستان "شپ پادکنک" توسط دو یا سه نفر انجام می‌شود و آن کس که بر طبل می‌کوبد؛ خواننده هم هست و همراهان وی هم نقش همخوان را بازی می‌کنند تا با خواندن اشعاری مذهبی مردم را برای سحر آماده کنند. "شپ پادکنک" در برخی مناطق با نواختن طبل و در زدن خانه ها صورت می‌گرفت و اهل خانه با روشن کردن چراغ، بیدار بودن خود را اعلام و نذورات خود را برای کمک به نیازمندان در اختیار سحری خوانان قرار می‌دادند حتی به طور معمول در هنگام سحر تعدادی از بزرگان و ریش‌سفیدان با رفتن بر روی بام فریاد می‌زنند «پاد آیت، پاد آیت» به معنای بیدار شوید، بیدار شوید و تا بیدار شدن همگان به صدا زدن ادامه می‌دادند که امروزه هم این سنت تا حدودی منسوخ شده وسایل مدرن و امروزی وظیفه بیداری را بر عهده گرفتند.
یکی از نمونه‌های اشعار خواننده شده در سحر هنگام چنین مضمونی دارد: «ای جنگلی گرازان- بی روچگ بی‌نمازان- تو وپتگی هماری!- ترس چه هدا نداری» این شعر از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است و در حال حاضر درون مایه اشعار سحر با ادبیاتی نرم و ملایم‌تر خوانده می‌شود که بیشتر آن با مضمون پیامبران و ائمه اطهار(ع) است.
"رمضونیکه" یا "رمضو الله" در سیستان
هر چند بسیاری از افراد جامعه اعتقاد دارند که مراسم "رمضونیکه" یا "رمضو الله" در سیستان را که با خواندن اشعاری خاص توسط گروهی از ساکنان محله و روستا همراه است، برای بیدار کردن مردم به هنگام سحر کاربرد داشته اما به اعتقاد کارشناسان و برخی ریش‌سفیدان این منطقه، مراسم "رمضونیکه" در شب‌‌های 13 تا 19 ماه مبارک رمضان با شور و حال بیشتری اجرا می‌شده که طی آن تعدادی از جوانان نیازمند و حتی متمول دوش به دوش هم به قصد کمک به مستمندان اقدام به تشکیل گروه های خاص "رمضونیکه" یا "رمضو الله" کرده و "جولی کش" آنها کیسه‌ای به خود می‌بندد و هنگام افطار به درب خانه‌های مردم می‌روند تا نذورات آنها را جمع‌آوری کنند.
در این آیین خداپسندانه جوانان مقابل درب خانه‌هایی که پسر جوان یا دختر جوانی دارند رفته و با خواندن شعری پس از تعریف و تمجید از فرزند اهل آن خانه، می‌خوانند «این سرا از کنه که رو و باده پسره داره که نو دوماده» (این منزل از کیست که رو به باد است و پسری دارد که تازه داماد است) رمضو الله الله رمضو، رمضو آمده میمانش کنه گو و گوساله ره قربانش کنه ( رمضان آمده میهمانش کنید گاو و گوساله را قربانش کنید) رمضو الله الله رمضو، رمضو الله خوشنوم خدا (رمضان نام خوش و ماه خوب خداست)». در پایان رمضان خوانی این گروه، صاحب خانه بنا به فراخور توانایی مالی خود، در کیسه که به آن "جولی" می‌گویند و فرد "جولی کش" آن را بر دوش دارد، مواد غذایی یا هر چیز دیگری می‌گذارد و اگر صاحب خانه توان مالی برای کمک کردن نداشت به شوخی کاسه آبی به نشانه روشنایی روی گروه رمضان خوان می‌پاشد تا خداوند همواره روشنایی و شادی را به آنان هدیه کند.
گروه رمضان خوان پس از پایان این آیین در محلی تجمع و کمک‌های اهدایی مردم را جمع‌بندی و چنانچه در میان خودشان مستمندی وجود داشت مقداری از آن را به او می‌دهند و بقیه را بین مستمندان و نیازمندان محله خودشان تقسیم می‌کنند.
در سیستان رسم است ماه رمضان هر خانه‌ای که برای افطار خانواده خود غذای گرم مثل گوشت و امثال آن تهیه می‌کند که به اصطلاح محلی به آن "دیگ بار" می‌گویند هنگام افطار مقداری از آن را در کاسه یا بشقابی می‌گذارد و به درب خانه همسایگانی که دیگ بار نگذاشته‌اند می‌فرستد و هدیه می‌دهد.
خواندن نماز تروایح و شب زنده‌داری لیالی قدر
این نماز ویژه ماه مبارک رمضان بوده و در اعتقاد اهل تسنن دارای فضائل بسیاری است و خواندن آن برای هر فرد روزه دار لازم و واجب است. این آیین مذهبی که همه ساله با شور و شکوهی خاص در تمامی مناطق استان سیستان و بلوچستان برگزار می‌شود جزء سنت‌های مردمان اهل سنت این دیار است که متشکل از 10 نماز دو رکعتی بوده که به صورت عام مردم متدین و روزه‌دار اهل سنت تمایل دارند بیست رکعت نماز تراویح را هر شب به جماعت و به امامت حافظ قرآن که در هر شب یک جزء قرآن را تلاوت می‌کند به جای آورند.
کمترین مدت زمان اقامه نماز تراویح 45 دقیقه است که در این نوع نماز ده سوره از جزء سی‌ام قرآن از سوره الم تر کیف شروع می‌شود و تا سوره الناس به اتمام می‌رسد و بیشترین زمان اقامه تراویح دو ساعت است که از سوره اول قرآن شروع و هر شب یک جزء خوانده می شود.
حضور زنان در مساجد شهرهای بزرگ و روستاهای پرجمعیت پدیده‌ای نوظهور است که طی 20 سال اخیر شکل گرفته و هنوز هم در بیشتر روستاهای جنوب سیستان و بلوچستان اقامه نماز تراویح بدون حضور زنان صورت می‌گیرد.
اهل سنت سیستان و بلوچستان در لیالی قدر ماه مبارک رمضان مراسمات خاصی انجام می‌دهند به گونه‌ای که در دهه آخر ماه رمضان و همزمان با لیالی قدر(29-27-25-23-21) چند نفر از ساکنان محله به نیت 10 روز به مسجد محله می‌روند و بدون عذر شرعی به عنوان شخص معتکف از مسجد خارج نمی‌شود؛ شخص معتکف چادری در گوشه مسجد نصب می‌کند و شبانه‌روز به تلاوت قرآن، نیایش، اقامه نماز و دعا می‌پردازد و تا شب قبل عید حق بیرون رفتن از مسجد را ندارد.
غذاهای خاص ماه مبارک
غذاهای مخصوص این ماه در سیستان و بلوچستان در کنار سنت‌های خاص این منطقه موجب شده تا رنگ و بوی ماه مبارک رمضان در این منطقه برای هر میهمان و رهگذری به یادماندنی باشد. "تباهگ" یکی از اصلی‌ترین غذاهای ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان است که در وقت سحر صرف می‌شود و مخلوطی از برنج و گوشت خشک شده بوده که بسیار خوشمزه و لذیذ است و طرفداران زیادی در میان قوم بلوچ و حتی غیربلوچ‌های این منطقه دارد. با توجه به نبود برق در آن زمان تباهگ بهترین و آسان‌ترین روش برای مصرف طولانی مدت گوشت به شمار می‌رفته که تا به امروز نیز ماندگار شده است.
آماده‌سازی تباهگ یک هفته تا 10 روز طول می‌کشد و به همین دلیل، کار تهیه این خوراک مخصوص ماه مبارک رمضان از نیمه دوم شعبان آغاز می‌شود؛ حتی برخی افراد آماده‌سازی گوشت مخصوص تباهگ را همزمان با عیدقربان آغاز می‌کنند. نحوه تهیه تباهگ بدین ترتیب است که ابتدا قصابان ماهر گوشت را به صورت لایه‌های نازک و ورقه‌های ظریف پهن می‌برند و سپس پودر انار ترش و آب لیمو و نمک را به صورت خمیر در آورده و روی لایه‌های گوشت می‌مالند و بعد از آن در فضایی باز ورقه‌های گوشت را که به آن خمیر انار مالیده شده در مجاورت تابش آفتاب بر روی بند و یا طنابی آویزان می‌کنند. برای جلوگیری از نفوذ گرد و غبار گوشت‌های آویز شده را با تور یا پارچه‌های مخصوص می‌پوشانند به شکلی که هوا و نور کافی به گوشت برسد و بعد از خشک شدن گوشت، آنها را جمع‌آوری کرده و در کیسه‌های پارچه‌ای قرار می‌دهند تا در طول ماه مبارک آن را با برنج طبخ و مصرف کنند.
از دیگر خوارک مرسوم در بلوچستان شیرینی خاصی به نام"چانگال" است که آن را با خرما، خمیر نیمه پخته، روغن محلی حیوانی و افزودنی‌های معطری که از گیاهان بومی منطقه تهیه می‌شود. "بتّ ماش" نیز یکی دیگر از خوراکی‌های خوش طعم و مقوی است که خاص مردمان بلوچ در جنوب سیستان و بلوچستان است که به دلیل نحوه خاص تهیه و مواد تشکیل دهنده ویژه آن، بیشتر در میان افراد مسن و کودکان طرفدار دارد؛ هر چند این غذای محلی علاوه بر اینکه زینت‌بخش سفره‌های سحری و افطاری در ماه مبارک رمضان است، در فصل زمستان و زمان های به خصوص در هنگام بارش باران بر سر سفره مردمان بلوچ قرار می‌گیرد.
مصرف "بتّ ماش" بیشتر در مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان همراه با "هرّام"، ترشی انبه و یا لیمو همراه است و معمولاً خانواده‌هایی که قادر به تهیه تباهگ نیستند این غذا کاملاً نرم تشکیل شده از برنج، روغن، ماش و افزودنی‌های معطر را در ماه رمضان استفاده می‌کنند که همین نرمی بیش از حد معمول و انرژی‌زائی این غذاست که موجب شده تا به عنوان جایگزینی خوب برای تباهگ بر سفره‌های سحری جای گیرد تاجایی که مردمان این دیار اعتقاد دارند که بی‌هیچ شکی هرکس به هنگام سحری بت ماش بخورد در طول روز نه تنها گرسنگی را احساس نخواهد کرد بلکه تشنه هم نخواهد شد.
نان "تیموش" که به اعتقاد مردمان بلوچ جزء نازکترین و تردترین نان‌های سنتی جهان محسوب می‌شود، در بلوچستان تهیه و پخت می‌شود. هر چند این نان تنها مخصوص ماه مبارک رمضان نیست اما به علت سبکی و و هضم سریع آن در این ماه طرفداران زیادی دارد.
انتهای پیام/ ت
