سوریه پسا تروریسم- ۴| بحران سوریه؛ نقش متحدین دمشق در پرونده بازسازی و ویرانی‌های جنگ

به گزارش خبرگزاری تسنیم، محاصره گروه‌های تروریستی در منطقه ادلب سوریه و آزاد سازی تمام بخش‌های این کشور از دست تروریست‌ها به ویژه در مناطق جنوبی و غربی نشان از پایان قریب‌الوقوع بحرانی دارد که از 8 سال پیش به سوریه تحمیل شده است.

بحران سوریه که باعث کشته، زخمی و آواره شدن میلیون‌ها نفر و تخریب زیرساخت‌ها و منازل خصوصی و موسسات دولتی و عمومی شد،‌ دست کم در تقابل با گروه‌های تروریستی در مراحل پایانی خود قرار دارد و دولت مرکزی سوریه خود را برای تعامل با پرونده‌هایی آماده می کند که در مرحله پسا تروریسم با آن مواجه خواهد بود.

دولت و ارتش سوریه بعد از پاکسازی احتمالی تروریست‌ها در منطقه ادلب با پرونده‌های متعددی از جمله نحوه تعامل با کردهای سوریه و بازسازی این کشور و تقابل با گروه‌های اشغالگر خارجی در بخش‌های مختلف این کشور و پرونده ارتفاعات جولان مواجه است. هر کدام از این پرونده‌ها، سناریوها و چالش‌هایی را فراروی دولت قرار می‌دهد و حل‌و‌فصل تمامی این پرونده‌ها به معنی بازگشت زندگی ملت سوریه به شرایط عادی خود است. 

بخش سوم:‌ آغاز افق بازسازی سوریه

درگیری‌هایی که از هفت سال پیش با مداخله دولت‌های غربی- منطقه ای ضد ملت سوریه آغاز شده، گرچه به پایان راه خود نزدیک شده، اما همچنان در بخش‌های اندکی از کشور ادامه دارد. دولت سوریه در روند مبارزه با گروه‌های تروریستی دستاوردهای چشمگیری را محقق کرده است. از سوی دیگر روند رو به رشد بازگشت آوارگان به داخل سوریه آغاز شده، اما همچنان میلیون‌ها شهروند سوری در خارج از مرزهای کشور و عمدتا در اردوگاه های آوارگان زندگی می‌کنند. امنیت و آرامش جز در مناطقی مشخص، در بسیاری از مناطق ایجاد شده، البته در برخی مناطق همچنان درگیری حامیان گروه‌های مسلح یا تروریست ها با دولت یا اشغالگران خارجی دنبال می‌شود. گروه تروریستی داعش با وجود اینکه در نتیجه دستاوردهای ارتش سوریه از نفس افتاده، اما همچنان رویکرد و تفکر داعشی و گروهک‌های خفته تروریست در داخل سوریه نفوذ کرده‌اند.

در نتیجه این جنگ بسیاری از زیرساخت های سوریه تخریب شده است. ارزیابی های متعددی در رابطه با خسارت‌های ناشی از این جنگ و هزینه‌های بازسازی سوریه مطرح شده است. این ارقام از 100 میلیارد دلار آغاز می‌شود و حتی برخی از ارزیابی ها از یک تریلیون دلار هزینه خبر می دهد.

هجمه غربی- صهیونیستی به سوریه گرچه در پایان راه خود قرار دارد، اما خسارت‌های جبران ناپذیری به این کشور وارد کرده است. جهاد یازجی سردبیر سایت سوریا ریپورت می‌گوید که بر اساس کمترین ارزیابی‌های بانک جهانی و سازمان ملل متحد روند بازسازی سوریه بالغ بر 100 میلیارد دلار هزینه نیاز دارد.

این در حالی است که با توجه به پیشرفت‌های ارتش سوریه در مبارزه با گروه‌های تروریستی و استقرار آرامش در بسیاری از مناطق این کشور، رقابت‌های آشکار پنهان بین کارتل‌های اقتصادی برای سهیم بودن در روند بازسازی این کشور شدت گرفته است.

در زیر به برخی خسارتهای انسانی جنگ سوریه اشاره می شود:‌

- آمارهای مختلفی در رابطه با میزان کشته شده‌های جنگ سوریه ارائه می‌شود، اما متوسط این آمار از کشته شدن 400 هزار نفر در این جنگ حکایت دارد.

- تعداد آوارگان مستقر در خارج از مرزهای سوریه بالغ بر5.5 میلیون نفر برآورد شده است.

- تعداد افرادی که در بخش‌های مختلف سوریه آواره شده‌اند بالغ بر 6.5 میلیون نفر است.

- بودجه ملی سوریه در سال 2017 میلادی تنها حدود 5 میلیارد دلار بوده است. حجم ذخیره ارزی این کشور نیز از 21 میلیارد دلار در سال 2010 به یک میلیارد دلار در سال 2015 کاهش پیدا کرد.

بر اساس گزارش‌هایی که کمیته اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد در غرب آسیا ارائه کرده، بدون در نظر گرفتن آمار مربوط به درگیری‌های الرقه و دیرالزور، میزان تخریب زیرساخت‌ها در سوریه در بخش مسکن به حدود 30 درصد، در بخش صنعت حدود 18 درصد، در بخش انرژی برق و آب حدود 9 درصد و در بخش کشاورزی حدود 7 درصد بوده است.

بازیگران جهانی در بازسازی سوریه

ایران و روسیه از ابتدا آمادگی خود را برای مشارکت در بازسازی سوریه اعلام کرده بودند و در حال تلاش برای مشارکت در فرایند بازسازی هستند. البته بازیگران دیگری همچون چین که در هفت سال اخیر نقش حمایتی سیاسی از دولت سوریه داشته و همچنین بازیگرانی همچون فرانسه، آلمان، ترکیه، عربستان، اردن و امارات متحده عربی که بلوک ضد نظام سوریه بوده اند، تمایل و اشتیاق خود برای مشارکت در بازسازی سوریه را به انحای مختلف و یا با تعیین پیش‌‌شرط‌هایی اعلام کرده‌اند.

روسیه همچنین تلاش دارد برای مجبور کردن واشنگتن به پذیرش رسمی ابقای بشار اسد در این کشور، کاخ سفید را به روند بازسازی سوریه بکشاند. سیاست آمریکا در این مورد اما در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، واشنگتن در حالی از مشروط دانستن مشارکت در بازسازی سوریه به عدم ابقای اسد صحبت می‌کند که شرکت‌های این کشور اصرار زیادی برای مشارکت در بازسازی سوریه از خود نشان می‌دهند.

کاخ سفید امیدوار است سیاست‌هایی را اتخاذ کند تا مانع از مشارکت شرکت‌های دیگر اروپایی و آسیایی در روند بازسازی سوریه شود تا دمشق را مجبور به تن دادن به خواسته‌های خود نماید، اما بازار سوریه چنان وسوسه‌ای را در دل اروپا ایجاد کرده که حاضر به تن دادن به این دیکته‌ها نیستند. این موضوع را می‌توان از کنفرانسی متوجه شد که در اوخر تیرماه گذشته در دمشق برگزار شد.

20 تیر ماه امسال نمایشگاه بین‌المللی تجارت در دمشق با حضور 43 کشور برگزار شد و حتی کشورهایی مانند امارات، فرانسه، بلژیک، ایتالیا، هلند و ... برای بهره‌مند شدن از منافع بازسازی سوریه، نمایندگان خود را به این کشور رساندند. « فارس الکرتلی» مدیرکل نمایشگاه‌ها و بازارهای بین‌المللی سوریه در سخنانی اعلام کرد: «هدف سوریه از برپایی این نمایشگاه این است که مسئولان سوری می‌خواهند سرآغازی برای بازسازی سوریه باشد، به گونه‌ای که شرکت‌های حاضر در این نمایشگاه در پی جای پایی برای مشارکت در بازسازی سوریه هستند. کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران، روسیه، مصر، امارات، ونزوئلا و عراق در این نمایشگاه بین‌المللی حضور دارند. نکته جالب ‌توجه در نمایشگاه امسال حضور برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه، بلژیک، ایتالیا، هلند و یونان است.

سایت «بلومبرگ» در این زمینه نوشت: پرچم 23 کشور به‌عنوان شرکت‌کنندگان مستقیم این نمایشگاه و پرچم نمایندگان 20 کشور دیگر در ورودی این نمایشگاه در شهر دمشق، پایتخت سوریه به اهتزاز درآمد. حضور کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپایی در اولین نمایشگاه بازسازی سوریه نشان دهنده اهمیت موضوع و لزوم توجه ویژه به آن است.

از سوی دیگر، «آنتوان چارپنیتنی»، تحلیلگر سیاسی متخصص در امور خاورمیانه و اروپا در مورد تمایل فرانسه برای مشارکت در بازسازی سوریه گفته است: «فرانسه پس از اینکه مطمئن شد، محوری که بدان وابسته است نبرد را در سوریه و خاورمیانه باخته، تلاش کرد به سوریه بازگردد. فرانسه می‌خواهد در روند بازسازی سوریه مشارکت داشته باشد».

وی با بیان اینکه پاریس در تلاش است، آنچه را با سیاست و جنگ به دست نیاورد، از طریق اقتصاد به دست آورد، اعلام کرد:سوریه و روسیه همچنین نمی‌پذیرند که فرانسه در بازسازی سوریه مشارکت داشته باشد.

این تحلیلگر فرانسوی با اشاره به تلاش سعد الحریری نخست وزیر لبنان برای میانجیگری بین روسیه و فرانسه درباره موضوع بازسازی سوریه، خاطرنشان کرد: پس از گروگان گرفته شدن الحریری در عربستان، این مسئول لبنانی موفق به انجام چنین کاری نشد.

چارپنیتی با اشاره به اینکه تجار لبنانی زیادی، خواستار مشارکت در بازسازی سوریه هستند، از جمله کسانی که در خط مخالف سوریه بودند، اظهار داشت: اروپایی ها در حال چرخش به سمت روسیه و چین و سایر کشورهایی هستند که با آمریکا و هم پیمانانش اختلاف دارند.

مراحل مختلف عملیات بازسازی سوریه و پیشنهاد موهوم محمد بن سلمان

در هر عملیات بازسازی 5 موضوع به صورت همزمان و کامل باید مد نظر قرار بگیرد و عدم توجه به هرکدام از این موارد نمی‌تواند انسان را به سر منزل مقصود برساند.

اول: اولین رویکرد در این زمینه دیدگاه و رسیدن به رویکردی روشن و با اشراف بالا و نظریه پردازی فکری و برنامه‌ریزی استراتژیک کوتاه مدت و بلند مدت است. در این رابطه نمی‌توان زیاد منتظر ماند و از سوی دیگر باید تمامی مسائل به صورت ریز و درشت مورد توجه قرار گیرد.

دوم: موضوع دوم موضوع نهضتی و خیزشی است که ضرورتاً با بخش اول ارتباط پیدا می‌کند، بلکه باید نمودی از رویکردهای فراگیر مورد نظر باشد. به این ترتیب می‌توان به پروژه‌ای فراگیر، متمدنانه و ملی در بازسازی بر اساس مطالبات و آرمان‌های ملت دست پیدا کرد.

سوم: بخش سوم مربوط به مسائل تربیتی و اهداف موسسات آموزشی و دانشگاهی و موسسات فرهنگی و رسانه‌ای است تا زمینه‌ها برای ارتقاء فرهنگی جامعه و بصیرت‌افزایی آنها رشد پیدا کند و شکاف میان گفتمان نخبگان جامعه و رویکردهای عوام پسندانه کاهش پیدا کند.

چهارم: چهارمین بخش از ابعاد مربوط به بازسازی، بسیج عمومی و ضرورت تقویت روحیه معنوی ملت و افزایش فرهنگ پایداری و مقاومت در میان مردم است. بسیج افکار عمومی در عرصه داخلی و خارجی و ایجاد روحیه مثبت مقاومت در روند بازسازی‌ها نقش اساسی از فرهنگ پیروزی در جامعه است.

پنجم: موضوع پنجم مربوط به توسعه و پیشرفت در ابعاد اقتصادی و مادی و اجتماعی است، به گونه‌ای که شامل بازسازی‌ها در مناطق مختلف و سرمایه گذاری در زیرساخت‌ها و ابعاد بشری باشد.

نگرانی ویژه ای که در روند بازسازی باید به آن توجه شود، این است که سه بخش اولیه در یک جامعه نادیده گرفته شود و رویکردی تفکیک شده و غیر فراگیر و غیر استراتژیک نسبت به مقوله بازسازی در پیش گرفته شود.

از همین منظر می‌توان به این نکته توجه داشت که پیشنهاد موهوم و غیر عقلانی که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در خصوص ارائه مشوق‌های مختلف به دولت سوریه در زمینه تغییر رویکرد این کشور و جدایی از محور مقاومت مطرح کرده، علاوه بر اینکه در ابعاد سیاسی و واقعیت‌های اجتماعی تحولات منطقه قابل پذیرش نیست، در عرصه تئوری نیز با لوازم مربوط به بازسازی سوریه در تناقض است. روحیه ملت سوریه روحیه‌ای مقاوم است و همین روحیه باعث شده آنها طی هفت سال گذشته از بزرگترین تنگناهای مربوط به هجمه جهانی ضد خود عبور کنند و امروز در آستانه این پیروزی بزرگ قرار گیرند.

ایران و بازسازی سوریه

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از متحدین اصلی سوریه و بشار اسد در مقابل تروریسم و توطئه بزرگ آمریکا و صهیونیسم علیه این کشور، طی سال‌های گذشته هزینه‌های انسانی و مالی فراوانی داده است. سیاست حضور ما در سوریه برای دفاع از امنیت منطقه، جهان اسلام و ایران بود؛ سیاستی که با گذشت زمان و عیان شدن اهداف تروریسم و داعش در سوریه به خوبی اثبات شده است که تصمیم حضور ایران در سوریه و دفاع از نظام سوریه از ابتدای بحران این کشور علی‌رغم انتقادات وسیع در آن زمان کاملاً درست و راهبردی بوده است.

حال با شکست تروریسم در سوریه، ایران باید این دستاورد خود در عرصه سیاسی و نظامی را به یک مزیت راهبردی و دائمی و مستمر تبدیل کند. حضور اقتصادی و نقش آفرینی در صنعت‌های برتر سوریه می‌تواند نفوذ و حضور راهبردی ایران در سوریه را بیش از پیش تضمین کند. برخلاف برخی فضاسازی‌های رسانه‌ای حضور در بازسازی سوریه نه تنها هزینه، بلکه یک سرمایه‌گذاری هم در حوزه سیاسی و هم اقتصادی برای کشور در درازمدت خواهد بود. با توجه به برخی جوسازی‌های رسانه‌ای حضور ما در بازسازی سوریه باید همراه با یک پیوست رسانه‌ای برای توجیه و اقناع افکار عمومی باشد. ضمن اینکه این نکته را هم نباید فراموش کرد که بازسازی سوریه تنها در حوزه اقتصادی نیست. حوزه اجتماعی و انسانی بیشترین آسیب‌ها را از جنگ دیده است، حضور فرهنگی ایران در سوریه می‌تواند نفوذ ایران در منطقه را تضمین و واقعی نماید.

روزنامه العرب، چاپ لندن نیز نوشته است که ایران در حال عقد قراردادهایی با طرف سوری برای بازسازی این کشور با مشارکت حکومت بشار اسد است.

این روزنامه با اشاره به سفر اخیر علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین الملل مقام معظم رهبری به روسیه و اظهارات وی در آن جا که گفت اگر دولت سوریه رسما از ایران بخواهد که مستشاران ما خاک این کشور را ترک کنند، یک لحظه درنگ نمی کنیم، سیاستمداران عرب را به ساده انگاری و جهلشان از اوضاع جاری در سوریه متهم کرد و نوشت، حتی اگر ایران رسما بیان کند نیروهای مستشاری اش را از سوریه بیرون می آورد، و واقعا و عملا به انجام این کار اقدام کند، باز هم این اقدام به معنای پایان حضور و نفوذ ایران در سوریه نیست، برای این که ایران شرکت های خود را فعال کرده است تا رسما عملیات بازسازی سوریه را آغاز کنند و این مساله باعث حفظ و تعمیق حضور ایران در سوریه خواهد شد.

العرب می افزاید: در حالی که جامعه جهانی دنبال تقویمی برای آغاز بازسازی می‌گردد و تازه برآورد هزینه‌های بازسازی سوریه را آغاز کرده، ایران فعالیت اقتصادی خود را در سوریه آغاز کرده است و با قدرت پیش می‌برد.

العرب در ادامه ادعا می کند، ایران برای تضمین سهم خود در سوریه شعبه ای از سازمان جهاد سازندگی را در سوریه ایجاد کرده است. این موسسه از سال 2015 پروژه هایی را با هدف خدمات رسانی و توسعه انسانی پوشش داده و در مناطقی که ارتش سوریه توانسته است از دست مخالفان پس بگیرد، فعال است. شاخه جهاد سازندگی فعال در سوریه همان شاخه‌ای است که از سال 1985 در لبنان فعال است و جنوب لبنان را با مدیریت حزب‌الله بازسازی کرده است.

شبکه خبری العالم در رابطه با نقش جهاد سازندگی ایران در بحران سوریه اعلام کرده است که سازمان جهاد سازندگی در حال حاضر نقشی موثر در بازسازی شهر حلب بعد از بازپس گیری توسط حکومت اسد، ایفا می کند. این سازمان بزرگترین بیمارستان در اطراف شمال حلب را در شهر نبل راه اندازی کرده و بسیاری از مدارسی که در زمان جنگ حلب آسیب دیده اند را بازسازی کرده است. همچنان کار انتقال ده‌ها تن مواد غذایی به افراد مورد نیاز در حلب و محیط پیرامونی آن را بر عهده دارد. این سازمان همچنین حضور موثری در منطقه شرقی سوریه به خصوص استان دیرالزور دارد. سازمان جهاد سازندگی در سال 2017 در منطقه القصور در شهر دیرالزور یک بیمارستان میدانی ساخته که به افراد مبارز ارتش سوریه، حزب الله و نیروهای وفادار به ایران خدمات رسانی می کند. سازمان جهاد سازندگی در شهر البوکمال، منطقه هم مرز با عراق که در مقابل شهر القائم در عراق در خاک سوریه واقع شده، نیز ده‌ها پروژه را بر عهده گرفته است، از جمله ده ها مسکن تهیه کرده و بسیاری از خانواده های آواره سوری و همچنین خانواده های کسانی که در حال مبارزه با گروه های تروریستی هستند را در این مسکن ها اسکان داده است.

ایران برای حضور در بازسازی سوریه اقداماتی عملی را آغاز کرده است. اواخر اردیبهشت ماه عباس آخوندی در سفری به سوریه و در دیدار با نخست‌وزیر این کشور با تأکید بر لزوم تدوین یک طرح واقعی برای اجرای برنامه‌های امضاءشده میان دو طرف و تصحیح برخی از قوانین و تشکیل کمیته پیگیری و نظارت بر اجرای توافقنامه‌های درازمدت، اظهار کرد: بخش خصوصی و دولتی ایران آماده مشارکت گسترده در مرحله بازسازی سوریه است. آخوندی با اشاره به این‌ که سند راهبردی بین ایران و سوریه در زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی در حال تنظیم است...جمهوری اسلامی ایران برای تنظیم این سند راهبردی اقتصادی، متنی را قبلاً برای طرف سوری ارسال کرده که پاسخ‌های اولیه آن نیز دریافت شده و مذاکراتی برای اجرایی شدن این سند انجام گرفته است.

اصلی‌ترین موضوعات در این سند راهبردی اقتصادی و فرهنگی، مقوله تجارت و همچنین موضوعات تخصصی در قالب حمل ‌ونقل، صنعت، بازسازی خانه‌ها و مراکزی است که دچار آسیب جنگ شده است.

صنعت نفت یکی از مهم‌ترین موضوعات در بازسازی سوریه است. سوریه پیش از بحران، روزانه نزدیک 400 هزار بشکه در روز استخراج داشت اما این رقم اکنون به زیر 5 هزار بشکه رسیده است. صنعت عظیم و پرسود نفت در کنار گردشگری سوریه از اصلی‌ترین پروژه‌های مورد توجه کشورها برای نقش‌آفرینی در بازسازی سوریه است.

در کنار نفت، آثار باستانی و صنعت گردشگری یکی از حوزه‌هایی است که بیشترین آسیب را دیده است. برخی تحلیل گران معتقدند شیوه آسیب دیدن آثار باستانی در سوریه کاملاً هدفمند از سوی دولت‌های غربی و سرمایه داران ذی‌نفوذ در آنان دنبال شده است.

ادامه دارد...