روزشمار جنگ|خرمشهر در آستانه سقوط/ عشایر بسیجی ایلام به کمک رزمندگان آمدند

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، روز چهارم جنگ در حالی شروع شده بود که اختلاف‌ها در چگونگی ادامه جنگ و به کارگیری نیروها بالا گرفته بود. بنی‌صدر بر استفاده از ارتش و انجام عملیات کلاسیک تاکید داشت و تلاش می‌کرد خود را تنها حامی ارتش معرفی کند و از این طریق، موقعیت خود را در داخل کشور تثبیت کند. اما  در مقابل نظریه‌های او، نیروهای خط امام(ره)، جنگ‌ها و جنگ افزارهای کلاسیک را کافی نمی‌دانستند و خواهان استفاده از شیوه‌های انقلابی و نیروهای مردمی علیه عراق بودند. از طرف دیگر هم، استراتژی جنگ سریع عراق، نیز آثار شکست خود را کم کم نشان می‌داد و رژیم بعث که در طی سه روز گذشته به اهداف خود نرسیده بود و یک جنگ طولانی را پیش روی خود می‌دید، تلاش‌های گسترده جهت دریافت سلاح از شوروی و فرانسه می‌کرد. به همین  خاطر، «طارق عزیز»پس از دیدار از مسکو، بلافاصله برای ملاقات با «ژیسکاردستن» وارد فرانسه شد.

کشورهای حامی عراق و ایران: عربستان از عراق و سوریه از ایران حمایت می‌کردند

در این میان کشورهای مصر، اردن، مراکش، قطر، کویت، عربستان‌سعودی، یمن‌شمالی، از عراق حمایت می‌کردند و کشورهای یمن جنوبی، سوریه و لیبی در کنار ایران قرار گرفتند. آمریکا نیز جهت پیشگیری از آثار ناشی از عدم پیروزی عراق، با متحدین خود مشورت‌هایش را شروع کرده بود و در پی ایجاد یک نیروی دریایی مشترک جهت محافظت از «تنگه هرمز» بود. شوروی که از حضور بیشتر ناوگان های آمریکا به همراه ناتو در خلیج فارس، نگران بود، واشنگتن را به تدارک تجاوز علیه ایران و سایر کشورهای منطقه متهم کرد.

صدور اولین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل

در همچین روزی بود که اولین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره جنگ ایران و عراق صادر شد. در قطعنامه 479 هیچ نشانی از ضرورت عقب نشینی نظامیان عراقی از هزاران کیلومتر خاک اشغال شده ایران دیده نمی‌شد. «بنی‌صدر» رئیس جمهور وقت کشورمان پاسخ مکتوب ایران به این قطعنامه را به دبیرکل سازمان ملل ارسال می‌کند که در آن تاکید شده بود تا وقتی نظامیان عراقی از خاک ایران، عقب نشینی نکنند، آتش بس فایده‌ای ندارد.

خرمشهر در محاصره

در چهارمین روز از جنگ، تهاجم نیروهای زمینی عراق به خرمشهر و آبادان با آتش شدید توپخانه شروع شد. شدت آتش توپخانه به حدی بود که یکی از فرماندهان حاضر در منطقه اعلام کرده بود که اگر با حملات هوایی ارتش، توپخانه دشمن خاموش نشود، در مدت چند ساعت خرمشهر با خاک یکسان می‌شود. 50 تانک که از اوایل صبح تا 78 کیلومتری خرمشهر رسیده بودند، توسط هواپیماهای نیروی هوایی بمباران شده بودند. در همین حال که وضعیت خرمشهر هر لحظه وخیم‌تر می‌شد، گردان‌های دانشجویان دانشکده افسری با  یک قرارگاه هدایت کننده و با 12 فروند هواپیمای سی- 130 به خوزستان اعزام شده بودند. ساعت 12، دشمن از سمت شمال به 5 کیلومتری خرمشهر رسیده و خرمشهر به محاصره نیروهای عراقی درآمده بود. به علت تداوم آتش دشمن و فشار حملات نیروهای عراقی، نیروهای مدافع خرمشهر شامل گردان 151 دژ لشکر 92 زرهی، گردان تکاوران دریایی، ژاندارمری، شهربانی، نیروهای مردمی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ساعت 14:40 به داخل شهر عقب نشینی کردند و تلفات و خسارات آن‌ها هر لحظه بیشتر می‌شد.

اعزام گروه تانک از مشهد به اهواز

به غیر از دانشجویان دانشکده افسری که به منطقه وارد شدند، یک گروه رزمی شامل گردان 148 پیاده و یک گروهان تانک از مشهد به اهواز وارد شده و زیر امر تیپ یک لشکر 92 قرار گرفتند. این یگان، اولین واحد تقویتی بود که به منطقه اهواز- سوسنگرد اعزام شده بود. لشکر 92 زرهی در منطقه‌ای بسیار وسیع از چنگوله تا آبادان گسترش داشت و در مقابل آن، دست کم 5 لشگر زرهی، مکانیزه و پیاده دشمن در محورهای مختلف درگیر بودند که با آتش سنگین توپخانه و پشتیبانی هوایی هر لحظه حمایت می‌شدند.

به گزارش اداره مرکزی اطلاعات سپاه: «دشمن با استفاده از نیروهای تازه‌ نفس و با پشتیبانی هوایی، باز هم از طریق مرز شلمچه به سوی خرمشهر پیشروی کرد و حوالی ظهر به پلیس ‌راه خرمشهر رسید و نیروی زرهی‌اش در 5 کیلومتری خرمشهر مستقر شد. بمباران‌ها و آتش دوربرد دشمن تعداد زیادی از مردم را شهید و مجروح کرده است. تا این زمان اکثر سکنه مجبور به تخلیه‌ شهر شده‌اند، ولی نیروهای مردمی و نظامی با وجود کمبود امکانات و سلاح به مقاومت خود ادامه داده، سقوط خرمشهر را هشدار می‌دهند. به علت شدت آتش، سربازان مجبور به ترک پادگان دژ شده‌اند.»

از طرف دیگر، نیروی زمینی ارتش اعلام کرده بود: «تعداد 100 تانک در جاده خرمشهر- اهواز مستقر شده‌اند و پمپ‌ بنزین و پادگان دژ را زیر آتش شدید قرار داده‌اند. توپخانه 175 م.م خودی از کار افتاده و گردان تانک در محاصره دشمن است.» اداره مرکزی اطلاعات سپاه در ساعت 22 اعلام کرده بود: «وضعیت خرمشهر خوب نیست. به توپخانه و زرهی نیاز شدید است. خرمشهر از دو طرف در محاصره‌ی نیروهای بعثی است. آن‌ها از راه شلمچه تا چهار کیلومتری خرمشهر آمده‌اند. از راه شمال هم تا 5 4 کیلومتری رسیده‌اند. نیاز به کمک فوری است.»

بمباران مراکز مهم آبادان/قطع آب و برق

در سوم مهرماه، آبادان نیز زیر آتش شدید دشمن قرار گرفته و نقاط مختلف شهر از جمله بیمارستان‌ها، پالایشگاه و اسکله‌ها و دیگر تأسیسات شهر بمباران شده و تعداد زیادی شهید و مجروح شده بودند. شهدای روز قبل به 200 نفر رسیده بودند، در حالی که تعداد مجروحین زیاد بودند و آب و برق نیز قطع شده بود.

سنگربندی در اهواز

هنگامی که اعلام شده بود 200 دستگاه تانک به سوی اهواز در حال پیشروی هستند، بسیاری از نقاط حساس شهر سنگربندی شده بود و مردم و نیروهای نظامی در حال آماده باش بودند. تعدادی از تانک‌ها در باتلاق‌ها گیر افتاده بودند که توسط آتش نیروهای ایرانی منهدم شده بودند.

بستان در آستانه سقوط

اداره مرکزی اطلاعات سپاه در گزارشی نوشته بود: «در منطقه بستان، نیمه‌شب گذشته، تانک‌های خودی به دشمن هجوم بردند. درگیری چند ساعت ادامه داشت و 13 تانک خودی منهدم شد. قبل از روشنایی هوا درگیری شدت یافت و تانک‌های دشمن از طرف چزابه و پشت تپه‌های الله‌اکبر به نزدیکی بستان رسیدند. هرچند در طول درگیری، توپ‌های دوربرد خودی روی دشمن اجرای آتش می‌کردند و برادران پاسدار نیز درگیر بودند، ولی حدود ظهر، تانک‌های دشمن به یک کیلومتری بستان رسیدند. در این زمان برادران پاسدار به شهر بازگشته، تصمیم گرفتند در صورت پیشروی دشمن، تنها پل ارتباطی را منهدم کنند تا از ورود دشمن جلوگیری شود.» طبق آخرین خبر، بستان در حال سقوط و نیروی خودی در حال عقب‌نشینی است. در شمال بستان دشمن پاسگاه سوبله را اشغال کرده و با نیروهای خودی درگیر است.» همچنین ژاندارمری سوسنگرد اعلام کرده بود: «نیروهای پاسگاه حقیریه مجبور به عقب‌نشینی شده‌اند.»

عشایر بسجی به کمک رزمندگان آمدند

در منطقه ایلام، بسیج عشایری وارد کارزار دفاع شده بودند که سبب تقویت نسبی قدرت دفاعی رزمندگان و افزایش روحیه آنان شده بود. هجوم بالگردهای رزمی هوانیروز به تانک‌ها و نفربرهای عراقی، دشمن را به وحشت انداخته و از سرعت پیشروی نیروهای مهاجم به نحو قابل توجهی کم شده بود. فرمانده پادگان سرپل ذهاب با درایت و زیرکی، از فرصت به دست آمده به خوبی بهره گرفته بود و فقط با 5 دستگاه تانک تعمیری چنان نمایشی در برابر دشمن به اجرا گذاشته بود که نیروهای عراقی فکر کرده بودند با یک موضع پدافندی قوی روبه رو شده اند که همین امر سبب توقف و عقب نشینی نیروهای دشمن شده بود.

طبق اعلام ژاندارمری ایلام: «پاسگاه‌های مرزی سعیده و پیچ‌انگیزه ارتباطشان قطع شده و به خاطر بسته‌شدن راه و نرسیدن پشتیبانی مواد غذایی در حال سقوط هستند». در محور مهران، ارتش 40 کیلومتر به طرف دهلران عقب‌نشینی کرده و جاده دهلران به مهران مسدود است. مردم ایلام بسیج شده، در کوه‌های اطراف مشغول سنگربندی هستند.»

از صبح روز چهارم تهاجم عراق به ایران، در محور شهرک «قره‌بلاغ» (چند کیلومتری پل‌ذهاب)، درگیری به شدت ادامه داشته است. از طرف دیگر، حدود ساعت 11، چهار تانک عراقی از بیراهه ناگهان وارد سرپل‌ذهاب شده، به طرف مقر سپاه آتش گشوده که با پاسخ نیروهای پاسدار مجبور به فرار شده بودند. همچنین با حمایت هلی‌کوپترهای کبری، نیروهای سپاه و ارتش، 35 تانک دشمن را منهدم و نیروهای عراقی را تعقیب کرده بودند.

قصرشیرین در حال سقوط

در این روز، پاسگاه‌های مرزی قصرشیرین با دشمن درگیر و ارتباطشان با مرکز قطع شده بود. ارتش قادر به پشتیبانی از آن‌ها نبوده و پاسگاه «تنکاب‌نو» تخلیه شده بود. آتش روی شهر ادامه داشت و تنها راه ارتباطی، مسیر گیلان غرب بوده که دشمن برای تصرف آن تلاش می‌کرده است. شهر قصرشیرین در حال محاصره کامل و تیپ ابوذر دستور عقب‌نشینی داده بوده است. مسئولین و فرماندهان نظامی دائم سقوط قصرشیرین را هشدار داده و درخواست کمک می‌کرده‌اند. با غروب آفتاب، سپاه غرب کشور اعلام کرده بود: «نیروهای مهاجم در ساعت 18، از طریق قلعه‌سفید و هدایت وارد قصرشیرین شده، مقر تخلیه شده و سپاه و رادیو تلویزیون را تصرف کرده‌اند.»

 ستاد مشترک ارتش جمهوری‌ اسلامی در گزارشی گفته است: «در حال حاضر جاده بزمیرآباد که راه تردد به دالاهو، جوانرود، سنجابی و روانسر است در اختیار ارتش عراق است و مهاجمین قصد دارند به زودی از طریق کوزران سنجابی به کرمانشاه حمله کنند.» طبق گزارش اداره مرکزی اطلاعات سپاه: «ارتش عراق قصد دارد فردا از راه مرز کلاشین و پیرانشهر وسردشت با 150 تانک حمله کند. در مهاباد به دلیل عدم همکاری ارتش، نیروهای سپاه مجبور شدند مراکز خود را تخلیه کرده، به مقر اصلی خود در نزدیکی پادگان بروند که بین راه مورد حمله قرار گرفتند. همچنین ساختمان ترابری که در اختیار نیروهای سپاه بوده و قسمتی از پایگاه ژاندارمری مهاباد ویران شده است.» هواپیماهای نیروی زمینی ارتش(هوانیروز) در چهارمین روز از تهاجم عراق به خاک کشورمان، به طور فعال در صحنه نبرد حاضر بودند و در مناطقی همچون مهران، صالح آباد و سرپل ذهاب وارد عمل شده بودند.

نقش ضد انقلاب در اول جنگ

در این میان، ضدانقلاب‌ها و وطن فروش‌ها بیکار نبودند و علیه مردم کشورشان وارد نبرد شده بودند. آن‌ها به اماکن و پایگاه های نظامی در کردستان و آذربایجان غربی حمله می‌کردند و با خیانت‌های خود در مناطق درگیر، رزمندگان ما را مشغول خود کرده و کار را برای دشمن راحت می‌کردند. خبرهایی که از غرب کشور می‌رسید، اینطور نشان می‌داد که: «میاندوآب و بوکان پس از ناآرامی‌های 3 روز گذشته روبه آرامش نهاده است. در مهاباد ضدانقلاب به ضرب‌الاجل مقامات لشکر و کشوری در زمینه تسلیم سلاح و ترک مواضع توجهی نکرده، و با حفظ مواضع به مقاومت خود ادامه می‌دهند. از سوی دیگر، درگیری‌ها در نوار مرزی آذربایجان‌غربی بالا گرفت و به شهر ارومیه کشیده شد. این شهر از ناحیه جنوب و جنوب غربی مورد هجوم ضدانقلاب قرار گرفت و مهاجمین با سلاح سنگین به پادگان و داخل شهر تیراندازی کردند.»

حملات هوایی عراق به شهرها

در روز چهارم نیروی هوایی عراق بارها شهرهای جنوبی و شمال غرب کشور از جمله بوشهر، امیدیه، آغاجاری، آبادان، اهواز، مسجدسلیمان، دزفول، کرمانشاه، ارومیه و تبریز را مورد تهاجم قرار دادند که باعث خسارات فراوان به مناطق مسکونی و مراکز مهم همچون صنایع فولاد، تاسیسات گاز و نفت در نزدیکی پادگان دقاقله اهواز، باند پایگاه هوایی دزفول، انبار مهمات کنار دریاچه ارومیه، پالایشگاه تبریز و شهید و مجروح شدن تعداد زیادی ازهم وطنانمان شد.

مقابله به مثل گسترده نیروی هوایی ارتش ایران

نیروهای هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در چهارمین روز از جنگ تحمیلی به مقابله با تهاجم‌های دشمن پرداختند. در ساعت 7:30 دقیقه به دنبال حمله میگ‌های عراقی به دزفول، نیروهای هوایی ارتش ایران در هجومی گسترده آن‌ها را مجبور به فرار کردند و یک میگ عراقی را سرنگون کردند. فانتوم‌های ارتش ایران، پاسگاه صفریه عراق را به کلی منهدم کرده بود. همچنین حریم فضایی خوزستان در حفاظت کامل نیروی هوایی ارتش بود. در این روز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، با حملات گسترده به تاسیسات هوایی بغداد، اربیل، موصل و کرکوک عراق مواضع نظامی و تاسیسات نفتی دشمن را منهدم کرده بود. در این حملات، میگ‌های عراقی به مقابله برخواسته بودند که 8 میگ آن‌ها سرنگون شد و یک فانتوم ارتش ایران نیز مورد اصابت گلوله قرار گرفته بود. همچنین دو میگ عراقی در بوشهر توسط فانتوم‌های ایرانی سرنگون شده بودند.

بازتاب خبری جنگ در رسانه‌های جهان

حملات و درگیری‌های این چند روز در رسانه‌های مختلف جهان بازتاب‌های متفاوت داشت. به عنوان مثال رادیو لندن در روز سوم مهرماه گفته بود: «عراق ادعا کرد امروز 19 هواپیمای ایران را سرنگون ساخته است. این کشور مدعی است تاکنون بیش از 130 هواپیمای ایرانی را سرنگون کرده است که این رقم بیش از یک چهارم نیروی هوایی ایران را تشکیل می‌دهد.» اما همین رادیو به نقل از خبرنگار خود در بغداد گزارش داده بود: «در سحرگاه امروز هواپیماهای ایران به بغداد حمله کردند و ساعتی بعد موج حمله دیگری آغاز شد و دو هواپیمای ایران در ارتفاع کمی بر فراز شهر پرواز می‌کردند تا مورد اصابت گلوله‌ها قرار نگیرند. عراق مدعی است صبح امروز سه فانتوم ایران را سرنگون کرده، ولی کارمندان سفارت انگلیس در بغداد که شاهد جریان بودند، می‌گویند عراقی‌ها نتوانستند هواپیماها را سرنگون کنند.»

رادیو آمریکا گفته بود:«رادیو تهران اعلام کرد هواپیماهای این کشور روز گذشته (59/7/3) به بغداد، کرکوک و موصل حمله کرده‌اند. از طرف دیگر به گفته منابع عراقی، دیروز (59/7/3)، 36 هواپیمای ایرانی به وسیله عراق سرنگون شده است و در همین حال ایران نیز ادعا کرد که حداقل 10 هواپیمای عراقی را سرنگون و خسارات سختی به تانک‌های عراقی در مرز غربی ایران وارد ساخته است.»

شایعه فوت امام خمینی(ره)  به منظور تضعیف روحیه رزمندگان

عراقی‌ها برای تضعیف روحیه ایرانی‌ها شایعه کرده بودند، امام خمینی(ره) کشته شده است: «رژیم در جعل بیانیه از او سعی در پنهان کردن مرگ خمینی دارد. اگر رادیو تلویزیون ایران راست می گوید که خمینی نمرده است، چرا او را نشان نمی‌دهد. حال بگذار بهشتی برای گول زدن مردم صدای خمینی را تقلید کند.»(1)

امام خمینی(ره): ملت قدرتمند ایران از هیچ چیز باک نداشته باشند

امام خمینی(ره) در همین روز پیامی رادیو تلویزیونی داد و گفتند: «دو سه ساعت قبل، صدایی در بالای آسمان پیدا شد و از جاهای مختلف، اظهار نگرانی کردند. در صورتی که مسئله‌ای نبود که نگرانی داشته ‌باشد. ما قوی و قدرتمند هستیم و ما بر آن‌ها غلبه خواهیم کرد. ملت ایران باید از این طور مسایل هیچ نترسد. من از ملت بزرگ ایران خواهانم که در هر مساله‌ای که پیش می‌آید قوی و قدرتمند باشند و از هیچ چیز باک نداشته باشند. ما از آن قدرت‌های بزرگ نترسیدیم. این که قدرتی ندارد، عراق که چیزی نیست. ما متکی به خدا هستیم و با اتکا به خدا از هیچ چیز ترسی نداریم. شما ملت عزیز مجمتع باشید، مصصم باشید و از هیچ چیز هراس نداشته باشید که هراسی هم نیست.»(2)

پی نوشت:

1.مرتضی منطقی، «تحلیل تحولات تاریخ جنگ تبلیغاتی در دفاع مقدس». تهران: 1398، ص 13

2.روح الله موسوی خمینی، «صحیفه امام(ره)». ج 13، ص 228

انتهای پیام/