به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم ، امروزه دیدن نمایش برای هر شهروند روسی نیازی غیر قابل انکار است. با نگاه اجمالی به تاریخ فرهنگ و تئاتر در جامعه روسیه میتوان به علت این همه استقبال از تئاتر در جامعهی امروز روسیه پی برد. توسعه بلند مدت تئاتر در فدراسیون روسیه تا سال 2020 به دستور رسمی ولادیمیر پوتین از سال 2011 به اجرا گذاشته شده است. طبق سخنان پوتین در مراسم اعلام سال 2019 میلادی به نام تئاتر ملی روسیه، حدود 650 تئاتر دولتی در این کشور وجود دارد، که این به نوبه خود در سطح جهان بی نظیر است.
تاثیربسزای ادبیات روسیه بر ادبیات جهان بر همگان آشکار است. آلکساندر پوشکین، آنتون چخوف، لف تالستوی، فیودور داستایِفسکی، میخائیل بولگاکوف و... نویسندگان بزرگی از سرزمین روسیه هستند که آثار آنها به کررات به زبانهای مختلف جهان ترجمه شده است. در رابطه با ادبیات نمایشی در روسیه سخن بسیار است، به صورت خلاصه میتوان به اوایل قرن شانزدهم اشاره کرد که بر اساس مناسک کلیسا نمایشهایی خلق شد و بعد از آن نیز آثاری به تقلید از درامهای آلمانی توسط گروههای تئاتر دوره گرد وارد فرهنگ و ادبیات روسیه شد.
از شهر یاراسلاو روسیه به عنوان زادگاه تئاتر روسیه یاد می شود. در شمال مسکو به فاصله چهار ساعت، شهر یاروسلاو، خانه تئاتر مشهور والکوف قرار دارد، جایی که اولین تئاتر ملی روسیه در آنجا واقع شده است.این تئاتر در1750 میلادی بوسیله فیودور والکوف تاسیس و ساختمان فعلی در سال 1911 میلادی ساخته شده است که از جایگاه بسیار والایی در بین مردمان روسیه برخوردار است.
تئاتر روسیه همچون ادبیات آن تأثیر شگرفی بر تئاتر جهان دارد. با کمی تامل در تاریخچه تئاتر در روسیه می توان گفت تا قبل از انقلاب اکتبر 1917 تئاتر با وجود افرادی چون کانستانتین سرگِی استانیسلافسکی، آلکساندر تایروف و یوگنی باگراتینوویچ دوران طلایی خود را سپری میکرد. در دوران استانیسلافسکی کمک بسزایی به توسعه واقعی هنر صحنهای شد. استانیسلافسکی در نظر داشت از راه تئاتر، شادی و نشاط را وارد زندگی طبقهی فقیر جامعه کند. او در تلاش بود تا هنر را هرچه بیشتر به زندگی نزدیک کند، به همین منظور نیز سیستمی علمی برای تربیت بازیگر ایجاد کرد که به نوبه ی خود بیانگر قوانین عینی خلاقیت هنر بازیگری بود. قبل از جنگ جهانی دوم در نمایشنامهها بیشتر قهرمان خوب وجود داشت و کشمکشی که باید بین قهرمان خوب و بد صورت گیرد، بین قهرمان خوب و خوب تر صورت می گرفت. اما بعد از جنگ جهانی دوم آلمانها به عنوان قهرمان منفی وارد آثار هنری شدند و به دستور استالین، آثار کلاسیک روسی آن دوره تنها به شرط مخالفت و دشمنی با آلمان ها اجازه ی نشر پیدا می کردند. در دوران نیکیتا خروشچف شاهد رشد دوبارهی نمایشنامه نویسی در اتحاد جماهیر شوروی هستیم، نمایشنامهنویسانی چون آلکساندر وامپیلوف که بنیانگذار نمایشنامههای کمدی-تراژیک بود، آثار شوروی آن زمان را به دوران آنتون چخوف بازگرداند. در زمان خروشچف زندگی مادی مردم سروسامان یافته و مردم برای سرگرمی و تفریح بیشتر به تئاتر مراجعه می کردند.
از معروف ترین سالن های تئاتر در روسیه می توان به سالن تئاتر بالشوی تئاتر در مسکو و هم چنین سالن تئاتر مارینسکی اشاره کرد. تئاتر مجلل و باشکوه بالشوی تئاتر در نزدیکی ایستگاه مترو تئاترالنایا مسکو واقع شده است. بالشوی تئاتر به عنوان یکی از اصلی ترین مراکز فرهنگی و هنری روسیه محسوب می شود که از معماری کلاسیک روسی نیز برخوردار است. مجسمهی "کوادریگا" یا همان "چهاریوغ آپولو مسکو" 4 اسب را نشان میدهد که آپولو هدایت آنها را برعهده دارد؛ برخلاف ظاهر عتیقه نمای این تندیس، قدمت آن به کمتر از 100 سال می رسد. علاقه روسها به این سالن که امروزه از جاذبه های گردشگری روسیه نیز به شمار میآید سبب شده علیرغم سه آتش سوزی بزرگی که این سازه را در سالهای 1805، 1812و 1853 تخریب کرد آن را بازسازی و مرمت کنند. در سال 1975 تعمیرات اساسی بالشوی تئاتر صورت گرفت و بعد از آن، مساحتش به دو برابر قبل افزایش یافت. این بازسازی بیش از یک میلیارد دلار هزینه برای روسیه دربرداشت که بخشی از هزینه بازسازی و مرمت آن را مردم و علاقمندان به هنر روسیه تأمین کردند. برای دیدن یک اجرای تئاتر کلاسیک ، تماشاگران باید با لباس رسمی وارد سالن نمایش شوند و علت این کار را احترام به بازیگران و احترام به هنر تئاتر میدانند. این روزها قبل از آغاز سال نو میلادی بسیاری از مسافران تور روسیه از آن بازدید میکنند.
ساختمان تئاتر مارینسکی نیز به همانند بالشوی تئاتر بسیار مجلل و باشکو است و از سبک معماری نئوکلاسیک برخوردار می باشد. این تئاتر در مجاورت کلیسای ناجی در خون قرار گرفته و بیش از دو قرن متوالی میزبان اجراهای بسیار زیبا و تحسین برانگیزاز برترین هنرمندان جهان بوده است. در ساختمان تئاتر مارینسکی که از آن به عنوان نمادی از فرهنگ و علاقه مردم روسیه به تئاتر یاد می شود، هنرمندان بزرگی نظیر پتروف اجرا داشتند. امروزه تئاتر مارینسکی در میان مردم و گردشگران از محبوبیت خاصی برخوردار است.
از شخصیت های برجسته تئاتر روسیه می توان به الکساندر تایروف و آلگ تاباکوف اشاره کرد. الکساندر تایروف یکی از بزرگترین کارگردانان و اصلاحکنندگان هنر تئاتر قرن بیست به شمار میرود. تایروف علاقه ویژه ای به سوژههای حماسی و تصویرسازی احساسات شور و هیجان بسیار داشت. از دیدگاه تایروف بازیگر باید خود به تنهایی یک خالق واقعی باشد و به هیچ وجه وابسته به اندیشهها یا حرفهای دیگری نباشد. او بر این عقیده بود که نیازی نیست نمایش تماما پیرو نمایشنامه باشد چرا که خود نمایش «یک اثر ارزشمند هنری است». تایروف بر این باور بود که با قدرت خلاقیت بالای یک بازیگر می توان فضایی شاد و مهیج در تئاتر ایجاد کرد. در تئاتر تایروف همه اجزای تئاتر اعم از دکوراسیون، لباس و اثر ادبی باید در خدمت بازیگر باشد تا او بتواند هنر بازی خود را به بهترین شکل ممکن به نمایش بگذارد.
الگ تاباکوف نیز یکی از شخصیت های برجسته تئاتر روسیه در قرن بیست و یک می باشد که علاوه بر بازیگری و کارگردانی تئاتر در بسیاری از کارتون های دوره شوروی صدا پیشگی کرده بود. وی یکی از معروف ترین بازیگران نسل خود در دوران شوروی محسوب می شد. از دیدگاه نیکیتا میخایلوف، کارگردان معروف روسی، تاباکوف نه تنها یک بازیگر فوق العاده بود، بلکه توانایی بالایی در تبدیل هر موضوعی به یک اثر هنری داشت. به همین دلیل نیز جوایز فراوانی برای فیلم و آثار نمایشی خود دریافت کرد.آلگ تاباکوف در سالهای پایانی زندگی به تدریس بازیگری مشغول بود و ریاست چندین تئاتر بزرگ در روسیه از جمله تئاتر بزرگ چخوف را برعهده داشت. تاباکوف 12 مارس 2018 و در سن 82 سالگی در مسکو در گذشت.
در سال 2011 دولت فدرال به منظور ترویج هنر تئاتر ملی به تدوین برنامه بلندمدت هشت ساله (2020-2012) پرداخت. در همین راستا، توسعه پایدار تئاتر ملی به شکل سنتی در کنار استفاده از متدهای نوین و تجربه جهانی در دستور کار قرار گرفت. از مهمترین دستاورد های برنامه توسعه تئاتر در سه سال اول می توان به افزایش تعداد تئاترهای کشور از 606 تئاتر در سال 2012 به 614 تئاتر در سال 2015 اشاره کرد. تعداد اجراها و تولیدات هنر تئاتر ملی روسیه نیز در این بازه زمانی افزایش یافت. مهمتر از همه تعداد تماشاگران تئاتر نیز با افزایش 5 میلیونی مواجه بوده است.
تعداد تماشاگران تئاتر در سال 2012 تقریبا 33 میلیون نفر بود که با اقدامات صورت گرفته این رقم به بیش از 38 میلیون نفر در سال 2015 رسیده است. در طی سال 2014- 2015 توجه و اهتمام بیشتری نسبت به تئاتر کودک و نوجوان با اجرای آثار روسی و غیر روسی و درام داخلی نشان داده شد. در 20 ژوئن 2016 طرح اعطای گرانت به جوانان مستعد و توانمند برای اتمام دومین مدرک در حوزه هنر توسط دولت فدراسیون روسیه به امضا رسید.
هر ساله در سطح جهان فستیوال های مختلفی در رابطه با هنر تئاتر ملی روسیه برگزار می گردد. والری یاکوف، رئیس فستیوال «دنیای تئاتر روسیه» بر این باور است که در شرایط نامطلوب سیاسی بین کشورها ضرورت توجه به فرهنگ و هنر بیش از پیش احساس می شود. با فعالیت های سازنده و تاثیر گذار فرهنگی می توان از تنش ها و فشارهای سیاسی کاسته و روابط دوستانه بین کشورها را توسعه بخشید. نخستین فستیوال «دنیای تئاتر روسیه» در سال 2017 در ایتالیا برگزار شد. در این فستیوال نمایشنامه «ازدواج» گوگول توسط تئاتر ایتالیایی در بالاترین سطح ممکن به نمایش گذاشته شد.
8 تا 12 ژوئن امسال نیز در برلین دومین فستیوال بین المللی «دنیای تئاتر روسیه» برگزار گردید. بهترین گروه های تئاتر روسی زبان از اروپا و آمریکا در این فستیوال بین المللی حضور بهم رسانیدند. تئاترهای اجرا شده در ژانر های مختلف کلاسیک و درام روسیه بودند. کشورهای زیادی برای میزبانی این فستیوال اعلام آمادگی کرده بودند، ولی در نهایت آلمان به عنوان میزبان برگزاری این رویداد بین المللی انتخاب شد. انتخاب آلمان و شهر برلین برای برگزاری این فستیوال بسیار آگاهانه و کارشناسی شده بود، چرا که طبق آمار در آلمان بیش از هفتاد تئاتر روسی فعالیت می کند و حدود شش میلیون نفرهم به زبان روسی تسلط دارند. در این فستیوال نه تنها گویشوران روسی، بلکه شهروندان آلمانی و دیگر ملل نیز شرکت کردند و تئاتر های بسیار زیبایی را به نظاره نشستند. لازم به ذکر است که در این فستیوال کارگاه های آموزشی و جلسات نقد و بررسی تئاتر روسیه نیز برگزار گردید. یوگینی کنیازیف هنرمند برجسته روس نیز از جمله مهمانان ویژه این فستیوال بین المللی بود.
توسعه بلند مدت تئاتر در روسیه از حمایت کامل ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز برخوردار است. در همین راستا در هشتادمین سالروز تولد ولادیمیر ویسوتسکی شاعر و بازیگر برجستۀ روس، پوتین از موزۀ فرهنگی «خانه ویسوتسکی در تاگانکا» بازدید کرد. ولادیمیر پوتین از نزدیک با طرح بازسازی و مرمت این موزه آشنا گردید. پوتین همچنین از تمرین نمایش تئاتر «سلام، ولادیمیر ویسوتسکی!» بازدید و با بازیگران جوان این تئاتر گفتگویی کوتاه داشت.در این موزه بیش از 52 هزار اثر شامل دستنویسها، عکس،اشیای دکور از هنرهای تجسمی،گرافیک، نقاشی، و سکه نگهداری میشود. هم چنین 28 آوریل 2018 ولادیمیر پوتین در دیدار با الکساندر کالیاگین، رئیس اتحادیه فعالان تئاتر روسیه به نامگذاری سال 2019 میلادی به نام تئاتر ملی روسیه واکنش مثبت نشان داد و از سازمان های مربوطه درخواست کرد تا تمامی تمهیدادت و اقدامات لازم برای این امر را به کار گیرند.
با نامگذاری سال 2019 میلادی در روسیه به نام تئاتر ملی این کشور تمامی برنامه های مرتبط با توسعه این هنر با جدیت هر چه بیشتر وزارت فرهنگ روسیه در کانون توجه ها قرار دارد. بالطبع با نامگذاری سال تئاتر ملی در روسیه حمایت مالی دولت و سازمان های فرهنگی فرهنگی و آموزشی از پروژهها و طرحهای اجتماعی برای توسعه هنر تئاتر بیشتر خواهد شد. در همین راستا و قبل از شروع سال 2019 میلادی در روسیه، بسیاری از سازمان ها فعالیت خود را از سر گرفته اند، به عنوان مثال 17 دسامبر امسال نخستین سالن سینما منطقه اوروپسک کاراچایوا چرکاسی در 30 سال اخیر افتتاح شد. این سالن 300 نفر گنجایش دارد و برای ساخت آن 5 میلیون روبل هزینه شده اشت. همزمان با آغاز سال 2019 میلادی به حمایت از تئاترهای روسی در خارج از کشور، توسعه برنامه گروههای نمایشی سیار و دروه های کار آموزی کارگردانان، توسعه تئاتر کودک و نوجوان و از جمله برنامههای ویژه برای مناطق مختلف کشور توجه بیشتری خواهد شد. همچنین دولت در نظر دارد از کارگردانان جوان تئاتر روسیه حمایت ویژه ای بعمل آورد.
تئاتر روسی در بین اساتید و دانشجویان زبان روسی در ایران نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است. اولین جشنواره تئاتر دانشجویی به زبان روسی در تاریخ 21 اسفند ماه 1395 با همکاری گروههای زبان روسی از دانشگاه های الزهرا (س) ، شهید بهشتی و تربیت مدرس در سالن دکتر تورانی دانشگاه الزهرا(س) برگزار شد. با حمایت انجمن ایرانی زبان و ادبیات روسی و انجمن های علمی بر سطح کیفی برگزاری این فستیوال افزوده شده و هر ساله با استقبال گسترده اساتید و دانشجویان زبان روسی در ایران مواجه است.
در مجموع میتوان گفت در نتیجه تلاش های شبانه روزی اهالی فرهنگ و تئاتر روسیه این هنر و صنعت در سراسر جهان شناخته شده و از آن استقبال بعمل می آید.نمایندگان تئاتر روس افزایش سطح دانش خود در حوزه تئاتر روسیه را از روشهای ترویج فرهنگ و هنر خود در سراسر جهان می دانند، زیرا که با دانش کافی میتوان این فرهنگ غنی را به خوبی معرفی کرد.
نویسنده: جبرئیل نجفی، روسشناس و دانشجوی دکتری انستیتو دولتی پوشکین