به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، روز گذشته حضرت آیت الله العظمی خامنهای، رهبر معظم انقلاب اسلامی پس از زیارت قبور مطهر شهدا درباره یکسان سازی قبور شهدا فرمودند: «یکی از کارهای بدی که بعضی از مدیران گلزارهای شهدا انجام میدهند، این کار غلط یکسانسازی قبور شهدا است. این[جا] خوب است؛ همین درست است، بیایند صاحبان این شهدا، پدرانشان، مادرانشان، فرزندانشان، همسرانشان، علامتی داشته باشند، عکسی داشته باشند، این خوب است. این شکل، شکل طبیعی است. هیچ لزومی ندارد که ما این [علامتها] را صاف کنیم، به خیال اینکه میخواهیم زیباسازی کنیم. زیبایی هر جایی و هر چیزی به حَسَب خودش است؛ زیبایی انسان، زیبایی باغ، زیبایی قبرستان، زیبایی هر چیزی را باید به حَسَب خودش محاسبه کنیم.»
بحث یکسان سازی قبور شهدا سالها به یکی از مباحث چالش برانگیز در گلزارهای شهدا بدل شد. هرچند سال یکبار به بهانهای بحث واکاوی غفلتهای صورت گرفته در این باره مطرح میشود و از اتفاقات ناخوشایندی گفته میشود که مسئولین بدون درنظر گرفتن ملاحظات خانواده شهدا، اقدام به انجام آن گرفتهاند. اما اینبار رهبر معظم انقلاب در زیارت گلزار شهدای تهران در مورد این موضوع مشخصا سخن گفته و سفارش کردهاند. توصیه اکید امام خامنهای در این باره ضرورت مرور آن چیزی را فراهم میکند که به اسم ساماندهی گلزار شهدا طی 15 سال گذشته با نام قانون مداری انجام شده و مسئولین در رزومه مدیریتی خود به آمار کمی و کیفی آن اشاره کردهاند. و این سوال را دوباره مطرح میکند که کدام دولتها آغازگر سیاست غلط یکسان سازی در گلزار شهدا بودهاند؟
توصیه اکید امام خامنهای ضرورت مرور آن چیزی را فراهم میکند که به اسم ساماندهی گلزار شهدا انجام شده و مسئولین در رزومه مدیریتی خود به آمار کمی و کیفی آن اشاره کردهاند. و این سوال را دوباره مطرح میکند که کدام دولتها آغازگر سیاست غلط یکسان سازی در گلزار شهدا بودهاند؟
کارگروه ساماندهی گلزارهای شهدا، سال 83 به تصویب هیأت وزیران دولت محمد خاتمی رسید. طبق این دستورالعمل، جلسات کارگروه بهریاست استاندار یا معاون عمرانی استاندار و 17 دستگاه مرتبط، در استانداریهای کشور برگزار شد. به همین دلیل میتوان شروع رسمی کار مستمر برای ساماندهی گلزارها را سال 83 برشمرد. پیش از آن هم در دهه 70 اقداماتی تحت عنوان بهینه سازی گلزارهای سطح کشور در چند نقطه محدود صورت گرفت و پس از تأیید بنیاد شهید و امور ایثارگران نامشان در زمره گلزارهای ساماندهی شده ثبت شد، به همین دلیل در سال 83 و قبل از تصویب کارگروهها، کار ساماندهی 338 گلزار و 7826 مزار شهید پایان یافته بود، اما ساماندهی بهصورت مستمر از سال 83 قوت گرفته و ادامه پیدا کرد.
یکسان سازی، بهسازی، همسان سازی، ساماندهی، زیباسازی و مناسبسازی همه واژههایی است که برای این طرح به کار میرود و هر مسئولی بسته به سلیقه خود بر کاربرد یکی از این واژهها اصرار دارد. البته تفاوت اتخاذ واژهها بهمعنای تفاوت در نوع کارهای صورت گرفته، نیست. هرچند مدیران بنیاد شهید بارها بر این موضوع تأکید داشتهاند که منظور از ساماندهی گلزار شهدا در واقع بهینه سازی فضای گلزارها و رسیدگی به معابر آن بوده است، اما آنچه بهعنوان نتیجه بهجا ماند، این تغییرات جزئی و سهولت رفت و آمد خانواده شهدا نبود. در بسیاری از گلزارهای شهدا در سراسر کشور طرح یکسانسازی قبور به اجرا در آمد و طی آن سنگ مزار شهدا و ویترینهای بالای سر هر مزار که بهمرور زمان طرحی سنتی و نمایی معنوی در قطعات شهدا ایجاد کرده بود، بهیکباره نابود شد و جای آن را سنگهای هماندازه و همرنگ با مشخصاتی روتین و بدون مشخصه خاصی برای هر شهید، گرفت و جای قطعات پرخاطره قبور شهدا، سالنی که پر از تکرار سنگهای بیروح و یکدست بود، بهجای ماند.
یکسان سازی، بهسازی، همسان سازی، ساماندهی، زیباسازی و مناسبسازی همه واژههایی است که برای این طرح به کار میرود و هر مسئولی بسته به سلیقه خود بر کاربرد یکی از این واژهها اصرار دارد.
در پی این یکسانسازیها، اتفاقات تلخی رخ داد همانند: قبور شهدا بدون اجازه خانوادههایشان یکدست و یکشکل شدند، نقوش سنتی و نمادهایی که بهدست خانوادهها کنار قبور ایجاد شده بود، ویران شد، یکدست شدن گلزارها باعث شد تا مادران کهنسال مزار فرزندشان را گم کنند و با چشمان اشکبار میان قبور تکراری نشان خاصی برای عزیز از دست رفتهشان پیدا نکنند، اخبار تلخی مانند پیدا شدن استخوانهایی در گلزار شهدای قزوین که موجب دلهره خانواده شهدا شد و تا ثابت شود استخوانها مربوط به اموات مجاور در قبور شهدا بود، دل خیلی از مادر و پدرها زیر و رو شد.
قبور شهدا بدون اجازه خانوادههایشان یکدست و یکشکل شدند، نقوش سنتی و نمادهایی که بهدست خانوادهها کنار قبور ایجاد شده بود، ویران شد، یکدست شدن گلزارها باعث شد تا مادران کهنسال مزار فرزندشان را گم کنند
تا سال 87 برای اجرای این طرح حتی رضایتی از خانواده شهدا گرفته نمیشد و کار با امضای صورتجلسههایی که توسط اعضای کارگروه در جلسات امضا میشد، پیش میرفت اما از سال 87 به همه ادارات، اکیداً دستور داده شد تا از خانواده شهدا رضایتنامه گرفته شود.
پروژه یکسانسازی برای بسیاری از گلزارها تکرار شد. گلزار شهدای مشهد، اصفهان، تبریز و ... همه رنگ تکرار گرفتند. کار ادامه پیدا کرد تا اینکه در سال 86 معماران طرح همسانسازی به گلزار شهدای بهشت زهرا(س) تهران رسیدند. بزرگترین گلزار شهدای کشور با بیشترین تعداد شهید در معرض یکسان سازی قرار گرفت. گلزار شهدای بهشت زهرا(س) با دفن 30 هزار شهید بزرگترین گلزار شهدا و بزرگترین آرامستان سرباز در کل دنیا، میراث عظیم سالهای دفاع مقدس نام دارد. شکل کنونی آن یکی از مستنداتی را که تخریب و تغییر فیزیکی آن دستکاری روح فرهنگ مقاومت را بهدنبال دارد، از بین میبرد.
سید محمد جوزی، مسئول فرهنگی سابق گلزار شهدای بهشت زهرا(س) در گفتگو با تسنیم با اشاره به طرح یکسانسازی گلزارهای شهدا گفت: متأسفانه بیشتر گلزارهای شهدا در شهرستانها که تعداد شهدایشان کم بود و توان مالی برای یکسان سازی آن وجود داشت، بدون کار کارشناسی و بدون اینکه همه جوانب بررسی شود، یکسان سازی شد. من خودم از نزدیک این قضیه را در آن سالها لمس کردم. آمدند مزار شهدا را مثل قبرستانهای اموات یا کشتههای جنگ جهانی دوم ساختند و آن همه سنگ و اثر، نوشته و اطلاعات و هنری که روی سنگ مزارها توسط کسانی که داغ دیده بودند، انقلابی و عاشق بودند، به جا مانده بود را کامل از بین بردند و یک سری سنگهای بیروح و به قول ما مرده برجا گذاشتند. شما در گلزار شهدای خرمشهر بروید همان سرجاده شلمچه، اوضاع فاجعه است. یعنی دیگر گلزار شهدا نیست بلکه یک سالن صاف است.
آمدند مزار شهدا را مثل قبرستانهای اموات یا کشتههای جنگ جهانی دوم ساختند و آن همه سنگ و اثر، نوشته و اطلاعات و هنری که روی سنگ مزارها توسط کسانی که داغ دیده بودند، انقلابی و عاشق بودند، به جا مانده بود را کامل از بین بردند
پس از یکسانسازیها وقتی مردم میدیدند میراث مردمی هشت سال دفاع مقدس چطور در حال تغییر و یکدست شدن است، لب به اعتراض گشودند و به هر وسیلهای که توانستند سعی کردند با اعتراضهای خود مانع ادامه اجرای این طرح شوند. بیانیههای دانشجویی با عنوان کودتای فرهنگی در گلزارهای شهدا، اعتراضات و تجمعات مردمی توسط خانوادههای شهدا در گلزارها، بیانیهها و نامههای اعتراض آمیز از طرف نهادهای دفاع مقدس به مسئولین مربوطه برای توقف و تجدید نظر در ادامه کار، ساخت مستندها، نماهنگها و متونی که نشان دهنده انزجار مردم از این طرح است، بخشی از اقدامات اعتراضی در این باره بود. وقتی اعتراضها بالا گرفت، تصمیم بر آن شد تا یکسانسازی از قبور شهدای گمنام آغاز شود که مدعی خاصی در میان معترضین ندارد. قطعه 44 آغاز این کار بود. هرچند که تعدادی از قبور شهدای نشاندار هم که در این قطعه قرار گرفته بود ناگزیر در این طرح تغییر داده شد.
جوزی در این باره میگوید: در تهران هم بازسازی را در قطعه 44 که شهدای گمنام بودند، شروع کردند. گفتند این شهدا مدعی ندارد و تنها یک سنگ نوشته شده با عنوان شهید گمنام دارد و مسائلی که برای دیگر شهدا هست برای اینها نیست. آنجا هم که متاسفانه بیشتر شبیه پارک شد و نکات منفی که پارکهای الان ما دارد، همانجا هم دارد. هزینه هنگفتی هم شد و پاسخگوی آن چیزی که مدعی بودند هم نبود. متاسفانه در همین گلزار شهدای بهشت زهرا(س) حوض خون تخریب شد و هیچ کس هم واکنشی نشان نداد، شاید خود آن حوض خون که رنگ آمیزی شده بود برای ما مطرح نیست. مهم این بود که در کنار حوض خون خیلی از شهیدان عکس انداختند و عکسهایشان هست. مثل شهید مهمان پرست با سه چهار نفر از نیروهایش به یک ترتیب خاص کنار حوض ایستادند و عکس گرفتند، حوض خون یک حوض هفت طبقه بود که آب خون رنگ آن در فواره بالا میرفت و روی گردیها پهن میشد و به نظرم چون شهدا کنار این حوض عکسهای زیادی دارند، با ارزش بود و باید میماند.
در تهران هم بازسازی را در قطعه 44 که شهدای گمنام بودند، شروع کردند. گفتند این شهدا مدعی ندارد و تنها یک سنگ نوشته شده با عنوان شهید گمنام دارد و مسائلی که برای دیگر شهدا هست برای اینها نیست. آنجا هم که متاسفانه بیشتر شبیه پارک شد
بارها مسئولین دولتی، بنیاد شهید، بهشت زهرا(س) و شهرداری تغییر کردهاند اما خاطرات مردم، خانوادههای شهدا و ایثارگران از اتفاقات ناگوار گلزار شهدای تهران و دیگر گلزارها در سطح کشور هنوز به جا مانده است. اتفاقاتی که عموماً مسئولین وقت به آن پاسخی ندادند و کسی هم نتوانست پاسخگوی احساسات جریحهدار شده مردم باشد.
حسین عامریان فرزند شهید محمد علی عامریان و مدیر عامل کانون همبستگی فرزندان شاهد در گفتگو با تسنیم درباره طرح ساماندهی گلزار شهدا گفت: طرح یکسان سازی گلزار شهدا، طرح اشتباهی بود که از 17 سال پیش شروع شد. از همان زمان هم مورد اعتراض و مخالفت جدی خانواده شهدا قرار گرفته ولی متاسفانه علی رغم تلاش و نیت خیری که مسئولین داشتند. مزار شهدا نوستالژی خاصی برای خانواده شهدا دارد و میشود گفت حریم شخصی خانواده شهداست و بیانگر پیامها و خاطرات زیادی است. خاطرات دوران جنگ، توسلها، درد و دلها و خانواده شهدا و مردم به آن فضا و شکل و شمایل علقیت خاصی پیدا کردند.
سردار سید محمد باقرزاده، فرمانده کمیته جستجوی مفقودین ستادکل نیروهای مسلح در گفتگو با تسنیم با اشاره به معایت یکسان سازی و تغییر در قبور شهدا گفت: سنگ قبرهایی که میبینید اکثراً پیامهایی در دل خود دارد که ناظر به ابعاد عمیق حضور اجتماعی مردم از اقشار مختلف در جنگ بوده است، مثلاً کارگران، کشاورزان و دانشآموزان، از آن گذشته پیامهایی که روی قبور شهدا نوشته شده است یا از وصایای خودشان برداشته شده و یا انتخاب خانوادهشان بوده است. پیامها، اشعار، جملات نغز و گویا که روی قبور نقش بسته حاکی از آن است که یک مجموعه و دائرة المعارفی در گلزارهای شهدای ما وجود دارد که یکسانسازی نمیتواند نظر خانواده شهدا و آیندگانی که بعداً بخواهند به آن رجوع، شرایط را بررسی کنند و نسبت به آن سنجش و تحقیقات داشته باشند، تأمین کند. معمولاً سنگنوشتهها در همه کشورها بهعنوان یک اثر ارزشی و تاریخی مطرح است. در کشور خودمان هم اولین سنگ قبرِ متعلق به حضرت رضا علیه السلام را در موزه نگهداری کردند و از روی آن کپیبرداری شده و اثر هنری خلق کردهاند و این اثرات هنری را بهعنوان یک هدیه هم تقدیم میکنند.
در جریان همه این تغییرها طی 14 سال هیچ مسئول دولتی اصرار بر تغییر اتفاقات غیرکارشناسی و غیرتخصصی مصوبه سال 83 نداشته و بدون بازنگری، طرح را برای اجرا کردن پیش میبرند، عموماً نه گوشی برای شنیدن صدای اعتراض خانواده شهدا میان متولیان بود و نه دستورالعمل اثربخشی برای فرونشاندن عصبانیتی که ریشه در این جریانات داشته است. هیچ هماندیشی، مناظره، پرسش و پاسخ و پاسخگویی رودررو از طرف مسئولین بنیاد شهید برای حل و فصل اختلافاتی که در این جریانات بهمرور و ذره ذره میان خانواده شهدا و ایثاگران و مسئولین ایجاد شده، اتفاق نیفتاده است.
گزارش از: نجمه السادات مولایی
انتهای پیام/