به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، فکرش را میکردید نبرد نادرشاه افشار با افغانها در نزدیکی شهر اصفهان رخ داده است؟ آن هم در یک مکان تاریخی که اکنون دیوارهای آن مانده و مخروبهای بیش نیست!
مکانی که روزگاری شاهد رویدادی تاریخی بوده و آن چیزی نیست جز ارگ خشتی مورچه خورت در در فاصله 45 کیلومترى اصفهان که در یک دوره تاریخی شاهد یک نبرد و پیروزی به نفع ایران شده و دست افغانها را برای همیشه کوتاه میکند.
در واقع در این جنگ پایتخت آن زمان ایران یعنى اصفهان گشوده شد و حکومت افاغنه بر ایران پایان یافت. بنایی که پیروزی و تاریخی دارد که از دیدگان همه مغفول بوده و فراموش شده است؛ اما پیش از اینکه به معماری این بنای تاریخی بپردازیم بد نیست که به این نبرد اشارههایی شود و سپس معماری این شاهد تاریخی.
تاریخ در این ارگ گواهی میدهد
تاریخ گواهی میدهد که روزگاری نبردی مهم بین نادرشاه افشار و اشرف افغان در مورچه خورت اصفهان صورت میگیرد که در پایان با پیروزی ایرانیان میانجامد، علی سبحانی کارشناس تاریخ در این مورد میگوید: دلیل پیروزی نادر در این نبرد، انضباط شدید نظامیان او بود که نادر دستور داده بود در زمان جنگ، کورکورانه از افسران فرمانده اطاعت کنند در برابر، قندهاریها به جای فرمانده کل، فقط از سران طوایف خود دستور میگرفتند و ضمن محاربه، گاهی حملات در یک جهت نبود؛ این نخستین برخورد نادر با افغانها بود.
وی افزود: این نبرد در سال 1142 هجری قمری بود که افشاریان پس از در هم کوبیدن سپاه افغان در مهماندوست دامغان و فرار افغانها به سمت جنوب، آنها را تعقیب کردند و در مورچهخورت اصفهان با پیوستن سپاهی از مردم اصفهان به نادر افغانها را درهم شکستند و حتی سر اشرف افغان را از دروازه قلعه مورچهخورت آویزان کردند، این ارگ تاریخی یادآور پیروزی است.
مردم اصفهان هم بهروایت "جهان گشای نادری" پس از شنیدن خبر پیروزی نادر با شجاعت به افغانهای مستقر در اصفهان حملهور شدند و به حکومت چندساله آنها و جنایات فجیعشان پایان دادند و "لارنس لاکهارت" نیز در کتاب ایران باستان تا قرن 18 مینویسد: اصفهانیهایی که از مرده افغانها هم هراس داشتند با شنیدن خبر پیروزی نادر با شجاعت بر افغانهای داخل شهر و سربازان اوتورخان حاکم افغانی اصفهان حملهور شدند و از کشته افغانها پشته ساختند، سپس غنایم و توپهای اشرف افغان را به میدان شاهی اصفهان آوردند و همراه سربازان افشاری چند روز به شادی و بزم و رقص پرداختند.
به اعتقاد برخی کارشناسان، قدمت این قلعه و منطقه تاریخی به قرن نهم هجری قمری میرسد و عدهای نیز قدمت آن را قبل از دوران صفویه میدانند، در هر صورت تاریخ دقیق بنای این قلعه که از آثار دوره اسلامی است، مشخص نیست؛ اما این مکان مهمترین قلعه تاریخی ایران از نظر سبک معماری و شهرنشینی بهشمار میرود.
محراب کیانی کارشناس معماری در مورد معماری این بنای تاریخی میگوید: این بنا دارای 2 ورودی اصلی است که به صورت عمود برهم قرار دارند و به وسیله گذر اصلی قلعه به هم متصل میشوند، در کتابهای تاریخی خواندهام که در قدیم داخل قلعه قدیمی همه امکانات و ابنیهای یافت میشده به گونهای که اگر درهای قلعه را میبستند، ساکنان نیازی به بیرون نداشتند.
وی افزود: داخل قلعه گذرگاههای اصلی مانند کوچههایی پر پیچوخم، بین دروازههای اصلی از شمال غربی تا جنوب کشیده شده است که این معماری تو در تو و شگفتانگیز شناختن مسیر را برای عابران غیربومی دشوار میکند.
کیانی بیان کرد: نکته جالب اینکه این قلعه در زمان خود حمام داشته است، مجموعه حمام تاریخی در گذر اصلی قلعه قرار دارد و به دلیل عایق بودن بدنه حمام و حفظ گرما در عمق زمین ساختهشده و به صورت طبیعی از قنات با شیب سازی و مهندسی باستانی آب به داخل گرم خانه و "تون" حمام هدایت میشده است؛ نور و تهویه این حمام توسط گل جامهای تعبیهشده در سقف تأمین میشده که گربه روهای کف حمام این سیستم طبیعی برودتی را کامل کرده است.
وی با اشاره به دیگر نکات معماری این بنای تاریخی خاطرنشان کرد: قوسها و طاقیهای زیبای خشتی و سر چینهای آجری زیبا بر سر دیوارها، همراه با پنجرههای دیده بانی در ارتفاع 5 متری تصاویری بکر از شکوه تاریخی این قلعه مقاوم و تاریخساز به نمایش گذاشته است، در کنار گذر اصلی قلعه راسته بازار تاریخی روستای مورچهخورت واقعشده که شامل مغازههای کوچک و کارگاههای صنایعدستی و انبارهای نگهداری کالا و اجناس است که در گذشته نقش مهمی برای دادوستد مردم مورچهخورت و ساکنان قلعه با بازرگانان و تجار بیرون و مسافران داشته است.
قلعهای با 3 هزار مالک!
اما این قلعه تاریخی با توجه به اینکه شاهد یک پیروزی و نبرد با شکوه بوده و نیز دارای معماری منحصر به فرد است همانند یک مخروبه در گوشهای رها شده است، در مورد اینکه سرانجام این قلعه تاریخی چه میشود از فریدون اللهیاری مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اصفهان سوالاتی کردیم، وی به تسنیم گفت: برای این بنای تاریخی برنامه داریم و حتی چندیدن اقدام انجام گرفته اما واقعیت این است که با تعدد مالکیتها با مشکل مواجه هستیم؛ در آنجا بیش از هزار ملک شناسایی شده و بالغ بر 3 هزار نفر آنجا حق مالکیت دارند.
وی افزود: ورثههای زیادی دارد که حق مالکیت دارند کار کردن روی این پروژه کار سختی است در گذشته برای حل این مسئله یک سری مدلها را عملیاتی کردند که جواب نداد، سال گذشته چندین پیشنهاد سرمایهگذاری در آنجا داشتیم اما به دلیل اینکه جمع کردن و توافق همه مالکین کار دشواری بود به نتیجه نرسید.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان بیان کرد: به تازیگی استاندار به شاهین شهر سفر داشته و قرار شده در این مورد اقدامی صورت بگیرد، چند جلسه با شورای روستا برگزار شده که در آن مسئولان محلی حضور داشتند، نشستها و برنامهریزیهایی صورت گرفته پیشنهاداتی از سوی محلیها وجود داشته مبنی بر اینکه تعاونی شکل بگیرد.
وی تصریح کرد: از طرف دیگر ما اعتقاد داریم نمایندگانی را مشخص کنند که از سوی مالکین امکان توافق با سرمایهگذاران را داشته باشند این 2 مدل در حال پیگیری است تا به نتیجه برسد، میراث فرهنگی بر حسب امکاناتی که داشته و اضطرارها یک سری اقدامات مرمتی انجام داده است، دیوارهای کناری در حال فررفتگی بودد و روی آنها اقداماتی صورت گرفته است.
اللهیاری خاطرنشان کرد: قلعه وسعت زیادی دارد و با اعتبارات دولتی قابل احیا نیست باید از توان سرمایه گذاراستفاده کنیم و آنجا را میتوان به عنوان یکی از سایتهای مهم گردشگری استان تبدیل کرد، این بنا به ثبت ملی رسیده است و یکی از ارگهای مهم کشور است.
گزارش از نگین فروغی
انتهای پیام/ ز