به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، کشورمان ایران کاروانسراهای تاریخی زیادی داشته که تعدادی از آنها به جاذبه گردشگری تبدیل شدهاند، کاروانسراهایی با معماری جذاب که روزگاری در سفر نیاز آدمها به سرپناه را برآورده و مأمنی امن برای مسافران فراهم میکردند. تماشای معماری کاروانسراهایی که روزگاری شلوغ و پر جنبوجوش بودند یکی از جذابترین تجربههای سفر به مناطق کویری ایران است.
کاروانسرای دِیرِ گچین در طول تاریخ پناهگاه هزاران مسافری بوده که خسته از راهی طولانی، مدتی را در این مکان امن و زیبا میگذراندند. ساخت این کاروانسرا به زمان اردشیر بابکان برمیگردد، در آن زمان این بنا به عنوان دژی مستحکم در مسیر جادهی پر رفتوآمد ابریشم قرار گرفت اما سالها بعد کاربریاش تغییر و به کاروانسرا تبدیل شد تا مسافران خسته را در آغوش گرم خود پناه دهد.
این بنا بر سر راه جاده تاریخی ری به قم معروف به "راه دیر" بوده و امروزه در مرکز پارک ملی کویر و در بخش مرکزی شهرستان قم، 80 کیلومتری شمال شرقی شهر قم (کیلومتر 60 بزرگراه گرمسار)، و 35 کیلومتری جنوب غربی ورامین واقعشده است.
متون متعدد تاریخی از این کاروانسرا نام بردهاند و موقعیت و بنای آن را توصیف کردهاند که از آن میان میتوان به الأعلاق النفیسة، سفرنامه ابودلف و نسائم الاسحار اشاره کرد و نشاندهنده اهمیت و جایگاه مهم این بنا در تاریخ گذشته است.
این بنا را به خاطر داشتنِ گنبدی از جنس گچ دیر گچین نامیدهاند، که البته اکنون چنین گنبدی در بنا وجود ندارد. بنای کاروانسرا مربوط به دوره ساسانی بوده و آن را در دورانهای سلجوقیان، صفویان، و قاجاریان مرمت و بازسازی کردهاند که شکل کنونی آن متعلق به دوران صفویه است.
مصالح بهکار رفته در این بنا آجر، آهک، خشت و گچ است و ساختمان دیر گچین بهصورت چهار ایوانیِ دوره سلجوقی است و حدود 12 هزار مترمربع وسعت دارد که فضاهای موجود در آن را میتوان به فضاهای انسانی، دامی و رفاهی تقسیم کرد. این بنا دارای چهار برج گرد در گوشهها است و دو برج با قاعده نیمبیضی در دو سوی سردر اصلی قرار گرفتهاند و سردر آن در وسط دیوار جنوبی جای دارد.
دیر گچین همچنین 44 حجره، 4 اسطبل بزرگ، مسجد، شبستان خصوصی، انبار علوفه، آسیاب، حمام و 6 چشمه توالت وجود دارد. در اطراف کاروانسرای دیر گچین تعدادی بنا بهصورت مجموعه وجود دارد؛ مانند دو آبانبار در پشت ضلع غربی و نزدیک به حمام، یک کوره آجرپزی، یک آببند و قبرستانی متعلق به دوران اسلامی در ضلع جنوب غربی است که روی قبرهایش را با آجر پوشاندهاند. در 500 متری شرق کاروانسرا نیز بنایی خشتیگلی از دوره قاجار وجود دارد که بهشکل قلعه است و فقط یک دروازه ورودی دارد.
در سمت جنوب شرقی مجموعه مسجدی با مساحت 300 مترمربع به چشم میخورد که محل اقامهی نماز مسافران بوده است. این مسجد در سمت راست ورودی قرار گرفته و با بررسیهایی که انجامشده قدمت محراب آن به زمان سلجوقی برمیگردد اما دیوارههای کنار محراب برای دوره ساسانی است که نشان میدهد محراب در سالهای بعد از ساخت مسجد به این قسمت اضافهشده است.
ویژگیهای منحصربهفرد این اثر باعث شده آن را «مادر کاروانسراهای ایران» بنامند و این بنای ارزشمند در تاریخ 1 مهر 1382 با شماره ثبت 10408 به فهرست آثار ملی ایران افزودهشده است.
این مجموعه ارزشمند در سالهای اخیر در معرض بازسازیهای مختلفی قرار گرفته که متأسفانه در بسیاری از موارد از نظر ظاهری تناسب چندانی با معماری اصیل این بنا نداشته است. همچنین این کاروانسرا امروزه در مسیر آزادراه قم گرمسار قرار گرفته که ظرفیت بسیار بالایی را برای جذب توریسم فراهم میکند، اما همچنان دربهای این کاروانسرا برای بازدیدکنندگان بسته است.
انتهای پیام/ ز