به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، یکی از معضلات اصلی اقتصاد کشور وابستگی بودجه دولت به درآمدهای حاصل از خامفروشی نفت است که به پاشنه آشیل ایران تبدیل شده است و آمریکا با سوءاستفاده از این نقطه ضعف همواره در پی اخذ امتیازات سیاسی از ایران بوده است. رفع وابستگی به نفت سالهاست که موردتوجه رهبر انقلاب [1] قرار دارد؛ از آخرین موارد این توجه نیز در سخنرانی ایشان در حرم مطهر رضوی در شروع سال 98 بوده است. ایشان در بیانات خود فشار حاصل از تحریم برای منع صادرات نفت را یک فرصت برای رفع این وابستگی دانستند.
* مانع اول؛ اصرار بر خام فروشی
نقطه شروع بسیاری از تغییرات در بدنه اقتصاد هر کشور، وجود عزم و اراده مسئولین برای ایجاد تغییر است. درحالیکه آمریکا هر بار عرصه را بر فروش نفت ایران در جهان تنگتر میکند اما مسئولین هنوز بر فروش نفت بهصورت خام پافشاری میکنند. اظهارات بیژن زنگنه و رئیسجمهور[2] محترم در چند ماه اخیر گواه بر این ماجرا است. درواقع وجود این تفکر که ناشی از وابستگی دولت به درآمدهای نفتی است موجب شده تا فقط راهکارهایی در جهت آن موردتوجه قرار گیرد. مصداق بارز این توجه که البته آنهم فشار تحریمهای نفتی موجب آن شده، عرضه نفت در بورس است؛ اما این راهحل بازهم وابستگی به خام فروشی را تغییر نمیدهد، فقط روش فروش نفت خام را تغییر میدهد تا بهراحتی قابل تحریم نباشد.
* فراورش نفت خام راهحل خروج از فشار تحریمها
برای رفع وابستگی به نفت و درعینحال بهره بردن از این نعمت طبیعی باید آن را فراورش کرد. فراورش نفت توسط پالایشگاهها و پتروپالایشگاه ها راه اصولی مقابله با تحریمهای آمریکا و رفع وابستگی به خام فروشی آن است. بهطورکلی توسعه صنعت پالایشگاهی دارای چهار مزیت در مقابله با تحریمهای آمریکا نسبت به خام فروشی نفت است که بر پایه قابلیت پنهان شدن صادرات محصولات از چشمهای تحریمی استوار است:
1. اولین مشکل صادرات نفت خام، حجم بزرگ محمولههای آن است. نفت خام با نفتکشهای بزرگ در حجمهایی بزرگ صادر میشود. بزرگی حجم محمولهها باعث شده که نفتکشهایی که از بندر خارک نفت ایران را بارگیری میکنند به راحتی توسط سیستم رادار رهگیری و شناسایی شوند؛ اما در طرف دیگر، با فراورش نفت خام محصولات آن به بیش از 50 رقم افزایش مییابد که روش صادرات آنها هم میتواند با کشتیهای کوچک، ماشینهای سنگین و حتی خط لولهها به کشورهای همسایه باشد. این تنوع و کاهش حجم محمولهها موجب میشود که تحریمپذیری محصولات نفتی غیرممکن شود.
2. مشکل دوم، تنوع کم مشتریان نفت ایران در سطح جهان است. از 670 پالایشگاه نفت و میعانات گازی جهان فقط 40 مورد آن قابلیت استفاده از نفت خام و میعانات گازی ایران را دارند. در صورت فراورش نفت خام این چهل مشتری به هزاران مشتری در سطح جهان گسترش مییابد. با توجه به تراکنشهای متعدد و کوچکی که بین این مشتریان و فروشندگان محصولات نفتی ایران صورت میگیرد امکان رهگیری این تراکنشها نیز برای آمریکا بسیار سخت و تا حدی غیرممکن میشود.
3. مشکل سوم خام فروشی، در طرف عرضه نفت است. در حال حاضر نفت توسط شرکت ملی نفت عرضه میشود. این موضوع باعث شده تا آمریکا با فشار بر همین نهاد بتواند بهراحتی فروش نفت ایران را تحت تأثیر قرار دهد. در صورت گسترش فراورش نفت خام دیگر شرکت ملی نفت تنها عرضهکننده محصولات نفتی ایران نیست. در صورت فراورش نفت خام این بخش خصوصی و پالایشگاهها هستند که میتوانند با بازاریابی در سطح جهانی، از روشهای مختلف تحریمها را دور زده و محصولات نفتی ایران را به جهان عرضه کنند.
4. در حال حاضر کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین، هند، ترکیه، ایتالیا، یونان، فرانسه، اسپانیا و آفریقای جنوبی مشتریان نفت خام ایران در سطح جهان هستند. محدود بودن مشتریان موجب شده که حمل نفت خام به این کشورها ریسک و هزینههای بسیاری همچون، بیمه، طولانی بودن فرآیند خرید، حملونقل و... را به همراه داشته باشد. در انتها، تمام هزینهها و ریسکها ذکرشده موجب میشود که شناسایی محمولههای نفتی ایران برای نظام تحریم کننده جمهوری اسلامی افزایش یابد.
موارد فوق نشاندهنده سطح اهمیت فراورش نفت خام برای اقتصاد جمهوری اسلامی ایران است.
* مجلس وارد گود مبارزه با تحریم نفتی شود
هیئترئیسه مجلس طرح «افزایش ظرفیت پالایشگاههای میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایهگذاری مردمی» را در 4 مهر 97 اعلام وصول کرد. این طرح در کمیسیون انرژی و کمیسیون برنامهوبودجه کشور تصویب شد اما در حال حاضر مرحله نهایی تصویب آن به بهانه بررسی قوانین مربوط به انتخابات مجلس به تعویق افتاده است. تعللها برای تصویب این طرح در حالی تا به الآن ادامه یافته که آمریکا در حال افزایش فشار تحریمهای خود بوده و معافیتهای در نظر گرفتهشده برای خریداران نفت ایران پس از اجرای فاز دوم تحریمهای نفتی برداشته شده است.
امید است در چنین شرایطی، مجلس هرچه سریعتر طرحهای مناسب را تصویب کرده و دولت و وزارت نفت را مکلف به اجرای آن کند. مطمئناً تصویب طرحهایی همچون «افزایش ظرفیت پالایشگاههای میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایهگذاری مردمی» عکسالعملی بسیار کاراتر نسبت طرحهایی چون بستن تنگه هرمز در مقابله با تحریمهای آمریکا خواهد بود.