به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، شاید تا همین الان هم بسیاری از مردم ندانند که «پهپاد» مخفف عبارت «پرنده هدایتپذیر از دور» است اما از ابتدای دهه 90 شمسی، ساقط کردن پهپادها به امری تقریباً عادی برای ما تبدیل شده است. به گفته سردار امیرعلی حاجیزاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ایران بزرگترین کلکسیون هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی را در اختیار دارد.
مطمئنا این موفقیت بزرگ با تلاش بسیار و مشقتهای فراوان به دست آمده است؛ موضوعی که در مستند 64 دقیقهای «نبرد امواج؛ تاریخچه صنعت رادار نظامی در ایران» به تصویر کشیده شده است. این مستند، از نحوه اختراع رادار توسط واتسون-وات انگلیسی در جنگ جهانی دوم تا دستیابی به تکنولوژی بومی ساخت رادار در کشورمان را روایت کرده است.
پس از جنگ جهانی دوم و بالاگرفتن اختلافات بلوک شرق و غرب، آمریکا برای گسترش قدرت خود در شرق، در سال 1336، برای نصب رادار و راهاندازی سامانه پدافند هوایی در ایران اقدام کرد و به مدت 12 سال به صورت مخفیانه این موضوع را دنبال کرد تا اینکه در سال 1348 با تکمیل ایستگاههای راداری در ارتفاعات و ساخت 10 پایگاه شکاری در ایران، رسماً پدافند هوایی ارتش شاهنشاهی آغاز به کار کرد البته آنها محدودیتهایی برای ایرانیان به وجود آورده بودند؛ به عنوان نمونه میگفتند که اگر قطعات راداری بدون نظارت خودشان دستکاری شود، از گارانتی خارج خواهد شد!! این رویه برای وابستگی همیشگی به آمریکاییها بود اما اپراتورهای ایرانی از روی کنجکاوی و دور از چشم آمریکاییها، قطعات و سیستمها را بررسی میکردند تا نحوه کار با آنها را فراگیرند.
با وقوع انقلاب اسلامی و بریدهشدن پای آمریکاییها از ایران، آنها همچنان از ضعف زیرساختهای راداری کشور استفاده میکردند و با اشراف به نقاط کور راداری، عملیات طبس را دور از چشم رادارها تدارک دیدند. هر چند که نقشههایشان با شنهایی که مأمور خدا بودند، نقش برآب شد. کمی بعدتر، ارتش رژیم بعث عراق به کشورمان حملهور شد و با ضعف مفرطی که پدافند هوایی ایران داشت، به دفعات از طریق هوا شهرهای کشور را مورد حمله هوایی قرار داد. حمایت کشورهای غربی از صدام و تحریم تسلیحاتی ایران، فرماندهان نظامی کشور را برای ساخت پدافند هوایی مصمم کرد.
آنچنان که در مستند «نبرد امواج» نشان داده میشود، پدافند هوایی سپاه با یک توپ 23 میلیمتری آغاز شد، اما برد کوتاه آن باعث میشد هواپیماهای متخاصم ارتفاع بیشتری بگیرند و همچنان به بمباران شهرهای ایران مشغول باشند. با غنایمی که از عراقیها گرفته شد، پدافند هوایی ایران قوت گرفت و موفق شد حدود 80 هواپیمای متخاصم عراقی، شامل میراژ، میگ 29 و سوخو 24 را در عملیات والفجر 8 توسط رزمندگان اسلام ساقط کند. عراق چاره را خرید هواپیماهای با برد پروازی بلندتر دید تا رادارها و پدافند هوایی ایران را ناکارآمد کند. ایران برای مقابله با این موضوع، یک سایت موشکی را توسط محسن رفیقدوست وزیر وقت سپاه از لیبی خریداری و در جنوب تهران مستقر کرد اما پیش از واردشدن به چرخه عملیاتی، توسط نیروی هوایی عراق بمباران شد.
کشورمان یک سال بعد یعنی در سال 1364 با چینیها برای خرید سیستم HQ که کپی شده سام2 روسیها بود، توافق کرد؛ سیستمی که البته در خود چین بازنشسته شده بود. 26 اسفند همان سال، اولین موشک این سامانه موفق به هدفگیری جنگنده میگ 25 در حوالی اصفهان شد تا بدین ترتیب، عراق از بمباران شهرها در ادامه جنگ تحمیلی منصرف شود.
پس از پذیرش قطعنامه 598، نیاز به بازسازی سایتهای مستهلک پدافندی، شدیداً احساس میشد اما وضعیت اقتصادی کشور ـ به دلیل سقوط ارزش نفت خام ـ طوری نبود که بتواند روی خریدهای خارجی حساب کند. همین امر اتکا به داخل را بیشتر کرد تا اینکه دانشگاه صنعتی اصفهان موفق به ساخت نخستین گیرنده رادار شد. از اینجا به بعد در مستند «نبرد امواج»، چگونگی ورود ایران به بومیسازی صنعت رادارسازی روایت میشود. آنطور که سردار حاجیزاده نقل میکند، رهبر انقلاب در سال 1382 و پس از بازدید از نیروی هوایی سپاه، تأکید کردند که سپاه به ارتش کمک کند. به همین دلیل، دو سال بعد قرارداد خرید 7 رادار از یک کشور دوست منعقد شد، اما به خاطر تحریمها هرگز اجرایی نشد! پس از آن رادار روسی و قدیمی P12 که از سالها قبل بلااستفاده بود، باز و بسته و قطعاتش کپی شد و پس از آشناشدن متخصصان به شیوه عملکرد آن، رادار بومی «کاشف» ساخته و با موفقیت تست شد. این اتفاق، ابتدای ورود ایران به صنعت ساخت رادار شد و حالا پس از 13 سال فعالیت در این زمینه، ایران نه تنها جزء 20 کشور سازنده رادار محسوب میشود بلکه در بین 12 کشور نخست این حوزه قرار دارد و رادارهای مورد نیاز خود را با یکدهم هزینه نمونههای خارجی میسازد.
نکته مورد تأکید در مستند «نبرد امواج» این است که اشراف ایران بر دانش ساخت رادار، کشور را از واردات قطعات مرتبط پزشکی مانند دستگاه امآرآی و لامپهای رادیولوژی بینیاز کرده است و اکنون این قطعات توسط شرکت صنایع الکترونیک ایران (صاایران) ساخته میشوند. رادار، چشم یک کشور است و امروز اولین گام برای مقابله با دشمن خارجی، محدودکردن قدرت و توان هوایی اوست. رادار، کلید حل معمای پدافند نیروهای مسلح به شمار میرود و دستیابی ایران به این تکنولوژی، اتفاق بزرگی است که کمتر دربارهاش صحبت شده است. شاید برای نخستین بار است که یک مستند ـ با رعایت ملاحظات امنیتی ـ تا این اندازه به موضوع رادار ورود میکند و تصاویری از «سامانه راداری برد بلند قدیر»، «رادار مطلعالفجر (برد 500 کیلومتر)»، «سامانه راداری برد کوتاه کاوش» و «سامانه راداری معراج (ردگیری سهبعدی 200 هدف)» را به نمایش میگذارد.
کشور ما به دلیل برخورداری از پهنه وسیع و پستی و بلندیهای جغرافیایی بسیار، نیاز به رادارهای نظامی متعددی دارد که به لطف تلاشگران داخلی، اکنون تمامی آنها در داخل ساخته میشود. «وحید فرجی» نویسنده و کارگردان مستند «نبرد امواج؛ تاریخچه صنعت رادار نظامی در ایران» به خوبی این موضوع را در مستند خود تبیین کرده است.
انتهای پیام/