ستارگان مدفون در تخت فولاد| «بانوی سردار» مدافع مشروطیت

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، تخت فولاد مدفن بزرگان، دانشمندان، عرفا و هنرمندان بسیاری است که نزد مردم شناخته‌شده هستند، با وجود این، هنوز هم بسیاری از بزرگان مدفون در این مجموعه تاریخی و مذهبی با وجود اثرات قابل توجه بر جامعه ایرانی و اسلامی به‌اندازه کافی شناخته‌شده نیستند.

به همین سبب خبرگزاری تسنیم در سلسله گزارش‌هایی به معرفی این بزرگان می‌پردازد. به‌بهانه پخش سریال «بانوی سردار» در این گزارش به معرفی بی‌بی مریم بختیاری دختر حسین‌قلی خان می‌پردازیم.

سردار مریم بختیاری؛ دختر حسین‌قلی خان، متولد سال 1292 قمری، نویسنده ایرانی و از فعالان انقلاب مشروطه بود، از سرآمدان زنان ایل بختیاری. در زمان فتح تهران و ورود نیروهای بختیاری به شهر، این زن مردانه پشت‌بام خانه‌اش در تهران را سنگربندی کرد و همراه با عده‌ای سوار بختیاری به دفاع از مشروطیت پرداخت.

وی در جنگ جهانی اول کمک‌های زیادی به فقرای شهر اصفهان کرد و نیز تکفل 50 نفر فقیر را به‌عهده داشت. فرزندش علی مردان خان علیه حاکمیت زور و قلدری رضاشاه قیام کرد که در همین راه کشته شد. مراتب اخلاقی و ملی در عدم تسلیم پناهندگان خود، او را در تاریخ ملل زنی ممتاز و بی‌نظیر ساخته بود. به‌گفته باستانی پاریزی تاریخ‌دان و پژوهشگر، او «چراغ افتخار بختیاری» بود. بی‌بی مریم سرانجام در سال 1316 شمسی در اصفهان از دنیا رفت.

آشنایی با «چراغ افتخار بختیاری»؛ سردار بی‌بی مریم

از آنجا که زندگی ایلی با مشارکت و همراهی زن و مرد همراه است، زنان نیز عرصه گسترده‌ای برای نشان دادن قابلیت‌های خود می‌یابند. میان ایل بختیاری زنان نامدار زیادی وجود دارد، از آن میان شاید بتوان گفت سردار مریم یا بی‌بی مریم بختیاری از همه سرآمدتر باشد.

دختر حسین‌قلی خان، بزرگترین حکمران منطقه بختیاری که از او به‌عنوان مقتدرترین ایلخانی تاریخ بختیاری یاد می‌شود و تنها فرزند بی‌بی فاطمه، دختر علی‌رضا خان است که بعد از گرفتاری محمدتقی خان به ریاست ایل چهارلنگ برگزیده شد.

دوران خردسالی بی‌بی مریم با مرگ پدرش حسینقلی خان ایلخانی همراه شد. ماجرای مرگ این خان بختیاری در منابع بسیاری آمده است. خلاصه آن این است که به‌دنبال سوءظن دربار و خصوصاً ناصرالدین شاه، شاه قاجار که از قدرت و هیبت ایلخانی نگران بود و از اتحاد او با فرزندش ظل‌السلطان می‌ترسید، به ظل‌السطان دستور داد که ایلخانی را به قتل برساند.

بدین ترتیب در عصر روز 27 رجب 1299 ایلخان به‌همراه فرزندانش اسفندیار خان و علی‌قلی خان در جشنی در میدان نقش جهان، که ظل‌السلطان ترتیب داده بود، دعوت شدند. پس از پایان مراسم وقتی ایلخان به خوابگاهش بازگشت به‌وسیله مأموران دولتی به قتل رسید و صبح خبر دادند که خان بختیاری سکته کرده و پیکر او را با احترام در تخت فولاد اصفهان به خاک سپردند.

آموزش سردار مریم بختیاری توسط برادرش حاج‌علی‌قلی خان

بی‌بی مریم در مورد این حادثه و جفای عموهایش با خانواده‌اش، مطالب تلخی را بازگو می‌کند، دورانی که 7 سال آوارگی و تحقیر را در پی داشت. وی بعد از مرگ پدرش، تحت سرپرستی برادران خود خصوصاً حاج علی‌قلی خان سردار اسعد قرار گرفت و به‌گفته خودش خواندن و نوشتن را مستقیماً تحت نظر وی آموخته و در زمینه مطالعه تاریخ به‌وسیله‌ او تشویق می‌شد.

بی‌بی مریم در طول زندگی‌اش دو بار ازدواج کرد؛ اول بار به عقد علی‌قلی خان، پسر محمدعلی خان چهارلنگ محمود صالح در آمد. بنا بر صلاحدید پدرش برای مهار قیام محمدعلی خان چهارلنگ، علیه حاکمیت قاجار و به‌منظور همراهی ایل محمود صالح چهارلنگ با حاکمیت حسین‌قلی خان و تثبیت پایه‌های قدرت وی، بی‌بی مریم را به عقد علی‌قلی خان 25ساله در آورده بودند. به‌گفته بی‌بی مریم این ازدواج 4 سال و 6 ماه به‌طول انجامید. حاصل این ازدواج 3 پسر به‌نام‌های محمدعلی خان، علی‌مردان خان و سهراب خان بود.

با وفات شوهرش، علی‌قلی خان، بی‌بی مریم که حدوداً بیست‌ساله بود، به خانه پدری بازگشت. ولی بعد از چند سال دوباره تحت فشار برادران و اطرافیان خود و علی‌رغم میل باطنی‌اش به‌سال 1313 قمری به عقد فتح‌الله خان؛ سردار ارشد پسرعموی خود، مصطفی‌قلی خان، در آمد و آن گونه که خود در دست‌نوشته‌هایش آورده، مصیبت‌های فراوانی را از این ازدواج متحمل شده بود.

بی‌اعتنایی فتح‌الله خان نسبت به خانواده و همچنین اموال و املاکی که ایلخانی در اختیار او و برادرانش فرج‌الله خان گذاشته بود، حس طمع خوانین را برمی‌انگیخت و باعث درگیری شدید بین بی‌بی مریم و برادرانش شد. بی‌بی مریم در سن 30سالگی از فتح‌الله جدا شد. حاصل این ازدواج 8 فرزند بود که اکثر آنها در سن طفولیت از دنیا رفتند.

از آن میان مصطفی‌قلی خان شهرتی کسب کرد و بعدها داماد سردار ظفر شد. مصطفی‌قلی خان جزو نخستین دسته شاگردان اعزامی به اروپا توسط سردار اسعد بود که با شروع جنگ جهانی اول به وطن برگشته در سورشجان و مصطفی‌آباد سکونت اختیار کردند.

بی‌بی مریم؛ شیرزنی شجاع و آزادی‌خواه

تبلور رنج‌ها و مصیبت‌های زمان کودکی و وقایع زمان نوجوانی و جوانی موجب می‌شود که از بی‌بی مریم، شیرزنی شجاع و آزادی‌خواه ساخته شود تا آنجا که در زمان فتح تهران و ورود نیروهای بختیاری به شهر، این زن، مردانه پشت‌بام خانه‌اش در تهران را سنگربندی کرد و همراه با عده‌ای سوار بختیاری به دفاع از مشروطیت پرداخت و شخصاً تفنگ برگرفته و علیه عمال محمدعلی شاه جنگید.

بی‌بی مریم در وقایع جنگ جهانی اول نیز مانند مردان وارد معرکه شد. گارثویت استاد تاریخ و پژوهشگر بختیاری او را پیرزنی برجسته که دارای روحی سرکش و فکری مستقل است می‌داند که در تعیین حیات بختیاری در جنگ جهانی اول نقش مهمی را ایفا کرد.

در این جنگ خوانین بختیاری طالب آن بودند که صاحب قدرت بیشتری شوند و بروز جنگ جهانی اول و آشفته شدن اوضاع فرصتی به خوانین جوان داد تا عرض‌اندامی کنند. آنها به قوای عثمانی پیوسته و خود بی‌بی مریم نیز فرماندهی یک عده سرباز آلمانی را در بختیاری به‌عهده گرفت.

استدلال واسموس آلمانی بیش از هر کس در بی‌بی مریم و ابراهیم خان ضرغام السلطنه و فتح‌علی خان بختیار سردار معظم مؤثر واقع می‌شود. در این اوقات به مناسباتی چند شارژدافر آلمانی برحسب خواهش خودش و دعوت بی‌بی مریم از پردانبه به سورشچان آمد.

همراهان وی قریب یک صد و پنجاه نفر بودند. تا این که سردار محتشم که در این موقع از انگلیس جانبداری می‌کرد، به‌دستور ارباب برای قلع‌وقمع آنها راهی بختیاری شد. از آنجا که او در این موقع ایلخان بختیاری بود، مجاهدین پراکنده شدند و یا از خطه بختیاری گریختند. تا این که در جبهه روسیه موفقیت‌هایی حاصل شده و روس‌ها بر اصفهان مسلط شدند و به غارت اموال مخالفان خود پرداختند. از جمله، اموال حاج آقا نورالله نجفی و بی‌بی مریم را غارت کردند.

در این زمان فن کاردرف، شارژدافر سابق آلمان در منطقه اصفهان و بختیاری به‌سر می‌برد. او مدت سه ماه و نیم در خانه ضرغام السلطنه و مدتی هم در خانه بی‌بی مریم در سورشجان مخفی بود تا این که بی‌بی مریم وسایل استخلاص آنها را فراهم کرد و روانه خاک عثمانی کرد.

کمک بی‌بی مریم به مردم اصفهان و توجه به فقرا

توقف رجال سیاسی و فرهنگی در خانه سردار مریم در طول جنگ جهانی اول از نکات مورد اشاره در منابع است. از آن میان می‌توان از حسن وحید دستگردی، شاعر و نویسنده معروف نام برد. وی که به‌هنگام جنگ جهانی اول اشعار زیادی علیه استعمارگران روس و انگلیس و نیز به‌طرفداری از کشور آلمان سروده بود، پس از تصرف اصفهان به‌وسیله نیروهای روسیه، به خاک بختیاری و خانه سردار مریم گریخت.

بنا به منابع معتبر بی‌بی مریم در زمان جنگ جهانی اول در اصفهان کمک‌های شایانی به مردم فقیر و گرسنه کرد، به‌حدی که به‌قول روزنامه مفتش ایران در این زمان وی مبلغ 500 تومان برای اعانه به فقرای شهر کمک کرد و نیز تکفل 50 نفر فقیر را به‌عهده داشت.

بی‌بی مریم در دوره رضاشاه شاهد قیام جوانمردانه فرزندش علی‌مردان خان علیه حاکمیت زور و قلدری رضاشاه بود. بعید نیست که بگوییم این حرکت با پشتیبانی و رهبری شخص بی‌بی مریم در سال 1307 شمسی بوده باشد، قیامی که سرانجام به کشته شدن علی‌مردان خان انجامید.

وفات بی‌بی مریم در 70سالگی

بی‌بی مریم در سال 1316 در سن 70سالگی در حالی که غم فوت فرزند روحش را آزرده بود، جهان خاکی را وداع گفت و در تخت فولاد اصفهان، تکیه بختیاری، در مزاری که با کاشی‌های سبز پوشانده شده، به خاک سپرده شد.

مراتب اخلاقی و ملی بی‌بی مریم در عدم تسلیم پناهندگان خود، او را در تاریخ ملل زنی ممتاز و بی‌نظیر ساخته بود. و به‌گفته باستانی پاریزی، مورخ مشهور، «چراغ افتخار بختیاری» بود، آن‌قدر که وحید دستگردی نیز در مدح وی قصیده‌ای به‌عنوان «نوید فتح» سروده است.

تجلیل رهبر معظم انقلاب از شخصیت بانو بی‌بی مریم بختیاری

رهبر معظم انقلاب در دیدار دست‌اندرکاران ستاد نکوداشت شیرعلی‌مردان خان در 26 اسفند 92، معرفی و تجلیل از شخصیت‌های تاریخی برجسته، فداکار و مجاهد میان اقوام ایرانی را که خالصانه و صادقانه علیه استبداد مبارزه کرده‌اند، کاری بسیار بجا و شایسته خواندند و تأکید کردند: آنچه که در معرفی این شخصیت‌ها اهمیت دارد برجسته‌سازی جهت‌گیری‌ها و عقاید و انگیزه‌های دینی در حرکت‌ها و قیام‌های ضد استبدادی است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای با اشاره به گمنام ماندن بسیاری از شخصیت‌های برجسته بختیاری نظیر مرحوم علی‌مردان خان و ضرورت شناسایی و معرفی این شخصیت‌ها خاطرنشان کردند: ویژگی برجسته علی‌مردان خان مبارزه علیه استبداد رضاخانی با الهام گرفتن از عقاید و احساسات دینی است. مهم‌ترین برجستگى علی‌مردان‌خان حضور در جنگ بختیارى‌ها در مشروطه نیست ــ آن‌وقت یک جوانى بوده، هجده نوزده سال یا بیست سالش بوده ــ مهم‌ترین کارش مبارزه‌ با رضاخان است که بعد هم دستگیر شد و اعدام شد به‌دست رضاخان، و ایستادگى کرد... . مادر او ــ بى‌بى [سردارمریم بختیاری] ــ ضد انگلیسى و ضد بیگانه بوده؛ واقعاً این هم نشان‌دهنده‌ این است که چگونه تربیت مادر، شخصیت فرزند را اصلاً شکل می‌دهد؛  یعنى این مادر توانست این بچه را این‌جور بار بیاورد که یک شخصیت برجسته‌اى بشود. تجلیل از شخصى مثل علی‌مردان‌خان و مادر او و شخصیّت‌هایى از این قبیل که مبارزه کردند با استبداد و با رضاخان و با سلسله‌ پهلوى، کار شایسته‌اى است.

سریال بانوی سردار؛ روایت‌گر زندگی سردار مریم

بانوی سردار نام سریالی است که اخیراً در رابطه با زندگی بی‌بی مریم بختیاری ساخته شده است. پرویز شیخ‌طادی کارگردان این مجموعه است. این مجموعه تلویزیونی توسط صدا و سیمای چهارمحال و بختیاری در 12 قسمت 40دقیقه‌ای تولید شده است. به‌گفته شیخ‌طادی، کارگردان این اثر نگارش و همچنین تحقیق و بررسی در مورد زندگی بی‌بی مریم 2 سال طول کشیده است.

انتهای پیام/ع+