به گزارش خبرگزاری تسنیم از تبریز، هر ساله با آغاز ماه محرم آذربایجان شرقی حال و هوایی خاص پیدا میکند، از راه اندازی تکیهها در بازارهای استان گرفته تا برپایی هیئات سنتی با قدمتهایی چند صد ساله پرچم عزای حسینی به در و دیوار آویخته و به استقبال عزای پسر شیر خدا میروند.
مردم شهرهای مختلف استان آذربایجان شرقی از چند روز قبل از فرا رسیدن ماه محرم شهر را سیاه پوش کرده و با برپایی موکبهای عزای حسینی؛ خود را برای ادای احترام به شهدای دشت کربلا آماده میکنند و هر منطقه با آداب و رسوم خاصی به استقبال محرم رفته و با عزاداری در وصف شهدای دشت نینوا ارادت خود را به سالار شهیدان اعلام میکنند
شبهای محرم، شور و شعور وصف ناپذیری در کوچه و خیابانهای منتهی به تکیهها و مساجد برپا است و جوانان، در حالی که رخت عزای حسین (ع) را بر تن دارند، هر کدام به سوی هیأتی که از سالهای قبل در آن به عزاداری میپردازند، میروند.
شاخسی واخسی
شاخسی واخسی یا شاهحسینگویان نوعی مراسم مذهبی است که در ایام ماه محرم در بیشتر نقاط آذربایجان شرقی برگزار میشود که این مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا دهمین روز از همین ماه و ظهر عاشورا ادامه مییابد که در زبان ترکی آذربایجانی، مردم به این مراسم «شاخسی» میگویند که کوتاه شده واژه «شاه حسین» بوده و قدیمیترین مراسم عزاداری و منحصر به فرد آذریها مراسم «شاخسی-واخسی» است، ریشه لغوی شاخسی واخسی چندان معلوم نیست، اما برخی آن را مخفف و تحریف شده شاه حسین وای حسین میدانند.
مراسم شاخسی تقریباً در همه شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی برگزار میشود، در این نوع عزاداری جمعی از مردان از پیر و جوان گرفته تا میانسال و کودک، شانه در شانه هم قرار گرفته و در صفهای طویل، طول خیابان و محله را طی میکنند.
یکی از اعضای هیئت با استفاده از بلندگوهای سیار اشعار مذهبی، مداحیها و نوحههای جانسوز را با آهنگهای دلنشین و حماسی قرائت میکند و شاهحسین گویان جواب میدهند؛ حرکت آرام و طولی این دسته به همراه چراغها و فانوسهایی که در میان جمعیت روشن است، همواره عظمت دلسوختگان حسین را در اذهان متبادر میسازد.
در برخی دستجات از طبلهای بزرگ و کوچک و سنج و شیپور برای حفظ ریتم آهنگ نوحهها استفاده میشود و در برخی از دستجات، از چوبهای بزرگی در دست استفاده میشود و با حرکت دادن سریع آن شاه حسین گویان، آمادگی خود را برای حضور در رکاب امام(ع) و جنگ با دشمنان اعلام میدارند.
مراسم شاه حسین گویان بسیاری از محلات به لحاظ عظمت، بزرگی دستهها، تعداد افراد، توانایی نوحهخوانان، تنوع و سوز مرثیهها، از شهرت بالایی در بین مردم برخوردار است.
این مراسم در شبهای دهه اول محرم به اوج خود میرسد و تا صبح تاسوعا و عاشورا ادامه مییابد، بر طبل کوبیدن و چنین حرکتهای تند و ریتمیک تا ظهر عاشورا تداوم مییابد و بعد از آن تقریباً به پایان میرسد.
یکی از مهم ترین نوحه های ذکر شده در هیئتها و مراسم شاه حسین گویان، شعر زیبای استاد شهریار است که چنین سرود: حسینه یئرلر آغلار گویلر آغلار/ بتول و مرتضی پیغمبر آغلار (زمین و آسمان در عزای حسین میگریند، بتول و مرتضی و پیغمبر میگریند) و یا این جمله بیشتر به گوش میرسد: هانسی گروهون بئله مولاسی وار؟/ شیعه لرین حضرت عباسی وار(کدامین گروه چنین مولایی دارند؟! شیعیان مولایی چون حضرت عباس دارند).
تخته زنی
«تخته چالانار» یا همان «تخته زنی» از دیگر آیینهای محرمی مردم ایلخچی است که به گفته افراد مسن هیئات این شهر، تأسیس این آیین به قبل از سال 1332 برمیگردد و مراسم عزاداری و تخته زنی هیئتهایی چون قاسمیه ایلخچی که مختص ایام محرم بوده، با استقبال و حضور بیشتر اهالی شهر بهصورت مراسم هفتگی برگزار میشده و از سال 1344 به سایر ماههای سال تسری یافته و از این تاریخ به بعد مراسم هفتگی و مراسم خاص اعیاد و سوگواریهای اهلبیت بهصورت مستمر برگزار میشود.
مراسم رسمی تختهزنی هیئت قاسمیه ایلخچی از صبح اول محرم هرسال شروع میشود و تا قبل از نماز ظهر عاشورا ادامه مییابد و شیوه عزاداری بدینصورت است که اعضاء هیئت در دو صف موازی پشت سر یکدیگر ایستاده و تخته زنی میکنند بهطوریکه اول هر عزادار دوتخته مستطیلی شکل و دارای دسته را درحالیکه بهطرف داخل دو صف برگشته، مقابل کمر خود به هم میکوبد و بعد این عمل را برای دومین بار برگشته پشت سر نفر جلویی و مقابل کمر انجام میدهد و سپس برای سومین بار چوبها را بلند کرده و بالای سرخود به هم میزنند.
تخته زدن در سه جهت و با سه ریتم خاص صورت میپذیرد و در ایام قدیم زدن تخته با حرکات پاها همراه بود که امروزه این روش مختص کودکان شده و مراسم با مداحی مداحان اهلبیت عصمت و طهارت و با ریتم سهضربی در وصف مصیبتهای سیدالشهدا و سایر شهدای واقعه عاشورا همراه است بهطوریکه در سه ضرب اول مداح نوحه میخواند و در سه ضرب دوم عزاداران جواب میدهند.
صبح اول محرم که آغازگر مراسم تختهزنی است، تعریف خوبی برای این نوع عزاداری در صبحهای دهه اول محرم تا ظهر عاشورا است و با درآوردن صدای دوتکه چوب همشکل در موقع صبح اعلان شروع عزای حضرت امام حسین(ع) و شهدای کربلا است.
امروزه تختهزنی در روز عاشورا با بستن یکدست سرها بهوسیله پارچه مشکی و پوشاندن کودکان خردسال با پارچه سبز همراه میشود و شرکت عزاداران در دو صف موازی در آن همزمان با صبح عاشورا به ترتیب از مسنترین فرد تا کودکان هفت یا هشتساله نمادی از عشق به سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) است.
هر سال روز عاشورا استقبال اهالی شهر ایلخچی از مراسم تاختاچالان بیش از سال قبل بوده بهطوریکه طول هیئت عزاداری باعث مسدود شدن برخی خیابانها میشود و با در نظر گرفتن صفهای طویل جهت هماهنگی و نظم بخشیدن به مراسم تختهزنی، از طبل و سنج استفاده میشود.
مشعل گردانی
مراسم سنتی مذهبی « پولکه تولاماخ» که بر اساس شواهد محلی سرآغاز آن مربوط به دوران صفویه است، به نشانه آتش گرفتن خیمههای امام حسین(ع) در واپسین روزهای دهه نخست ماه محرم با شکوهی هر چه تمام در روستای شیشوان شهرستان عجب شیر با شور و شوق خاصی برگزار میشود.
پولکه نام نوعی توپ آتشین ساخته شده از پارچه است که آن را با سیمی میبندند و بعد از نفت اندود کردن، آتش میزنند و دهها پولکه یا مشعل آتشین در فضای تاریک شب چرخانده شد تا عشق به اباعبدالله الحسین(ع) بر ظلمت و تاریکی این شبهای غم انگیز غلبه کند.
پولکهها در تاریکی شب میچرخند و یاد 72 خورشید فروزان دشت کربلا را گرامی میدارند و اشک دلسوختگان اهل بیت(ع) را بر گونهها جاری میگردانند. گروه کثیری از مردم از سایر شهرها و روستاهای آذربایجان جهت مشاهده مراسم پولکه در ایام محرم به مناطق جنوب استان آذربایجان شرقی سفر میکنند. پولکه از منحصر به فردترین مراسمهای عزای حسینی بخشی از مناطق آذربایجان است که نظیر آن در سایر مناطق شیعهنشین جهان برگزار نمیشود.
گفتنی است سیاهپوش کردن مساجد، تکایا، حسینیهها و محلات از دیگر کارهایی است که هیئتهای حسینی شیشوان برای عزاداری در ماه محرم انجام میدهند.
نذر کردن
نذر کردن در استان آذربایجان شرقی اشکال گوناگون دارد که نذر قربانی کردن گوسفند در روز عاشورا و تحویل به مسجد و یا تکیه محل برای استفاده در غذای حسینی، دخیل شدن در خرج و مخارج ایام محرم به صورت پول نقد یا کالا که متداولترین آن برنج و گوشت است.
برخی افراد ابتدا نذر میکنند تا حاجتشان برآورده شود و بعضی بعد از برآورده شدن حاجتشان نذر میکنند، برخی نیز در روز هفتم ماه محرم هنگام بستن علم، نیت میکنند و روسری دور علم میپیچند و اسفند دود کرده و از پروردگار خویش طلب مغفرت میکنند، این گونه نذورات در اعتقاداتشان نقش بهسزایی دارد و معتقدند که در این ایام حاجتشان بیشتر و زودتر نسبت به سایر ایام برآورده میشود.
نذر کردن به مناسبتهای مذهبی متعدد با فرهنگ دینی ایرانیان رابطه مستحکم و طولانی مدت دارد و یکی از این مناسبتها، ایام محرم است که بیشتر این نذریها به صورت طبخ غذا و پخش آن میان مردم و عزاداران امام حسین(ع) انجام می شود، به علاوه توزیع غذا در دستهها و هیئتهای مذهبی در این ایام معمول است.
نذری و نذری دادن تداعی کننده ارزشهای اجتماعی نظیر برابری، تعاون، اتحاد، نظم، تعادل و توازن است؛ همکاری مردان و زنان برای نذری دادن و در کنار هم بودن آنها هنگام طبخ نذری، نشانه مساوات و برابری نسبی زنان و مردان در عرصه زندگی است.
مراسم نذری دادن مجموعه ای از ارزشهای انسانی و اسلامی است که در کنار همیاری و دوستی مردم، نشان دهنده فرهنگ، آداب و رسوم و عقاید و سنتهای ماست.
این گونه مراسم نذری، نشان از عواطف و خلقیات و در معنایی کامل، هویت انسانی مردم دارد و از ویژگیهای شاخصی است که در فرهنگ و رسوم همه مردم به چشم میآید تا جایگاه اعتقادات و باورهای مذهبی در بسیاری از آداب و رسوم آنان را به نمایش بگذارد.
انتهای پیام/ح