محاسبه غلط "نرخ باروری" در ایران توسط دفتر جمعیت سازمان ملل! + نمودار
در حالی دفتر جمعیت سازمان ملل در گزارش سال ۲۰۱۷ نرخ باروری ایران در بازه ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ و ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ را ۱.۷ و ۱.۸۷ فرزند بهازای هر زن اعلام کرده که در گزارش سال ۲۰۱۹ خود این نرخها را به ۱.۹۱ و ۲.۱۵ تغییر داده است!
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ پس از انتشار آخرین گزارش دفتر جمعیت سازمان ملل در موضوع "نرخ باروری" در کشورهای مختلف، شبکه کانونهای تفکر ایران (ایتان) طی نامهای به رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، به بررسی آماری گزارش فوق پرداخته است.
در بخشی از نامه ایتان به محمدباقر نوبخت ضمن اشاره به تعریف و روشهای متعدد برای محاسبه نرخ باروری، به تفاوتهای فاحش در دو گزارش اخیر دفتر جمعیت سازمان ملل متحد اشاره شده است.
در این نامه عنوان شده در حالی دفتر جمعیت سازمان ملل در گزارش سال 2017 نرخ باروری ایران در بازه 2010 تا 2015 و 2015 تا 2020 را 1.7 و 1.87 فرزند بهازای هر زن اعلام کرده که در گزارش سال 2019 خود این نرخها را به 1.91 و 2.15 تغییر داده است!
این ارقام حتی با گزارش سازمان جهانی دیگر همچون بانک جهانی که نرخ باروری ایران در سال 2017 و 2020 را 1.64 و 1.54 فرزند اعلام کرده است، تفاوت فاحشی دارد.
شبکه کانونهای تفکر ایران با ارائه آمارهایی درباره نتایج روشهای متعدد محاسبه باروری به بررسی چرایی تغییر محسوس نرخ باروری ایران در برخی گزارشها پرداخته و اعلام کرده «تغییرات زمان باروری» (Tempo) یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در محاسبه نرخ باروری کل است، به این معنا که در صورت تعویق فرزندآوری، نرخ باروری محاسبهشده کمتر از نرخ واقعی و در صورت تعجیل در فرزندآوری، نرخ باروری محاسبهشده بیشتر از نرخ واقعی محاسبه میشود؛ کاهش میانگین سن نخستین فرزندآوری در دو سال اخیر سبب شده تا نرخ باروری محاسبهشده بیشتر از نرخ واقعی (تعدیلشده) باشد.
شبکه کانونهای تفکر ایران در پایان تأکید کرده که در هر وضعیتی از محاسبه نرخ باروری بر مبنای دادههای ثبتی رویدادهای حیاتی همچنین دادههای سرشماری (با تعدیل و بیتعدیل)، نرخ باروری بهمیزانی که از سوی سازمان ملل اعلام شده قابل افزایش نیست.
متن کامل این نامه در ادامه آمده است:
جناب آقای دکتر نوبخت
رئیس محترم سازمان برنامه و بودجه کشور
با سلام و احترام؛
بهاستحضار میرساند دفتر جمعیت سازمان ملل متحد در گزارش سال 2019 خود نرخ باروری ایران در سالهای 2020ــ2015 را 2.15 فرزند بهازای هر زن اعلام کرده است. این نرخ تفاوت محسوسی با گزارش منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران، سازمان ثبتاحوال کشور و حتی گزارش بانک جهانی دارد. توجه به چند نکته در بررسی این گزارش اهمیت دارد:
- «میزان باروری کل» (TFR)، بهمعنای میانگین فرزندان بهدنیاآورده زنان در طول زندگی است. این شاخص نشان میدهد الگوی فرزندآوری زنان به چهمقدار است، بهمعنای دقیقتر اگر نسل فرضی از زنان الگوی باروری یک سال معین را در طول عمر خود تجربه کند، میانگین تعداد فرزندانی که این نسل فرضی از زنان در طول دوره باروری خود به دنیا آوردهاند میزان باروری کل است. با توجه به اینکه در هر زایمان احتمال دخترزایی در زنان در حدود 0.48 است، لذا برای جایگزینی یک دختر بهازای هر مادر (حفظ جمعیت) نرخ فرزندآوری زنان باید حداقل 2.1 باشد تا یک زوج در نسل بعدی جایگزین زوج فعلی شود.
- این دفتر در گزارشی که در سال 2017 منتشر کرد نرخ باروری ایران در بازه 2015ــ2010 را 1.7 فرزند بهازای هر زن اعلام کرد و سپس بر اساس پیشبینی «فرض حد بالای رشد جمعیت»، نرخ باروری دوره 2020ــ2015 ایران را 1.87 فرزند تخمین زد، درحالیکه در گزارش جدید نرخ باروری دورههای پیشین (سال 1990 تا 2015) تغییر کرده و این شاخص برای ایران در بازه 2010ــ2015 برابر با 1.91 (0.21 فرزند بیشتر) اعلام شده است. نرخ باروری دوره 2020ــ2015 اعلامی نیز بسیار بیشتر از پیشبینی همین دفتر در سال 2017 است (جدول 1).
جدول 1: تفاوت نرخهای باروری اعلامشده برای ایران در دو گزارش اخیر دفتر جمعیت سازمان ملل متحد
سال انتشار گزارش | میانگین نرخ باروری در بازه زمانی | |||||
1990-1995 | 1995-2000 | 2000-2005 | 2005-2010 | 2010-2015 | 2015-2020 | |
2017 | 3.95 | 2.63 | 1.97 | 1.79 | 1.75 | 1.87 |
2019 | 3.70 | 2.40 | 1.92 | 1.82 | 1.91 | 2.15 |
از طرفی گزارش بانک جهانی که در مورد نرخ باروری کشور منتشر شده، نرخ باروری ایران در سال 2017 را 1.64 فرزند اعلام کرده و پیشبینی این گزارش برای باروری ایران در سال 2020 برابر با 1.54 بوده است.
این تغییر محسوس در اعلام یک نرخ باروری در دو زمان مختلف در حالی است که در گزارش هیچ توضیحی برای آن ارائه نشده. نکته مهمتر آنکه نرخ باروری اعلامشده برای یک دوره پنجساله است؛ میانگین نرخهای باروری این پنج سال با سناریوی فرض رشد بالای جمعیت نیز 2.2 نخواهد شد.
- در محاسبه نرخ باروری روشهای مختلفی وجود دارد که به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم میشوند. محاسبه نرخ باروری ایران با هر روش، مقدار متفاوتی را نشان میدهد؛ این موضوع ناشی از موانعی همچون «تحت پوشش قرار نگرفتن تمام جمعیت در سرشماریها»، «ضعف نظام ثبتی همچون آمار مهاجرت به خارج از کشور» و «خطاهای پیشبینی استاندارد» است.
در هرکدام از روشهای محاسباتی اعدادی نظیر 1.7، 1.9، 2.01 و 2.08 فرزند بهازای هر زن به دست میآید، لذا اتکای صرف به یک روش آماری که حاصل آن نرخ باروری 2.15 است، برداشتی علمی محسوب نشده و نباید ملاک سیاستگذاران قرار گیرد.
- یکی از نکاتی که در این زمینه باید به آن اشاره کرد، تأثیر محسوس «تغییرات زمان باروری» (Tempo) بر نرخ باروری کل است، به این معنا که در صورت تعویق فرزندآوری، نرخ باروری محاسبهشده کمتر از نرخ واقعی و در صورت تعجیل در فرزندآوری نرخ باروری محاسبهشده بیشتر از نرخ واقعی محاسبه میشود. با توجه به اینکه جوانان متولد دهه 60 که بیشترین سهم جمعیتی کشور را تشکیل میدهند در حال پایان دوره ازدواج و باروری خود هستند، در سالهای گذشته فاصلهگذاری در فرزندآوری خود را کاهش دادهاند و بهنوعی تعجیل در فرزندآوری رخ داده است، این موضوع سبب شده تا نرخ باروری محاسبهشده بیشتر از نرخ واقعی (تعدیلشده) باشد (جدول 2).
همانطور که در جدول 2 نشان داده شده، در انتقال گروههای سنی دهه 60 به دوره سنی 30 تا 40 ساله، حدود 20 درصد رشد به وقوع پیوسته؛ اما باروری در این گروههای سنی 56 درصد افزایش داشته است. این پدیده در تتمه نسل دهه 50 در آخرین سالهای سن باروری نیز مشهود است. سوی دیگر این اتفاق کاهش فاصله فرزندآوری پس از ازدواج است؛ فاصلهگذاری در فرزندآوری که در سالهای گذشته روندی افزایشی داشته و میانگین این شاخص در سال 1395 به حدود 5 سال رسیده بود، در دو سال اخیر رو به کاهش نهاده و در سال 1397 به 3.7 سال پس از ازدواج رسیده است که نشان از کاهش میانگین سن بارداری در اولین فرزند میدهد؛ بنابراین در محاسبه نرخ باروری بدون در نظر گرفتن بایستههای تعدیل آماری این نرخ، رقم آن بیش از مقدار واقعی محاسبه میشود.
- نکته پایانی و قابل تأمل آنجاست که در هر وضعیتی از محاسبه نرخ باروری بر مبنای دادههای ثبتی رویدادهای حیاتی و همچنین دادههای سرشماری (با تعدیل و بیتعدیل)، نرخ باروری بهمیزانی که از سوی سازمان ملل اعلام شده قابل افزایش نیست و دفتر جمعیت این سازمان، گویا اعدادی دلخواه و اتفاقی را بهعنوان نرخ باروری در ایران اعلام کرده است.
انتهای پیام/+