گزارش| «ولی صمد»؛ پدر زبان تاجیکی و برنده کتاب سال ایران

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، هفته گذشته خبر شوک‌آور دیگری جامعه تاجیکستان را با بهت مواجه کرد. «ولی صمد» دانشمند، ادیب و نویسنده برجسته تاجیک درگذشت. از دست دادن وی پس از دو فقدان دیگر مردم تاجیک در یک سال اخیر، سومین واقعه دردناک علمی و ادبی در این کشور محسوب می‌شود. درگذشت ولی صمد از آن جهت یک فقدانِ بزرگ برای مردم تاجیک محسوب می‌شود که وی در این کشور به عنوان «پدر زبان تاجیکی» شناخته می‌شود. وی همچنین به عنوان یک چهره فرهنگی بین‌المللی در حوزه شوروی سابق و نیز جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.

فقدان «ولی ‌صمد»، پس از «بازار صابر» و «مومن قناعت»

طی حدودا یک سال اخیر دو چهره سرشناس ادبی و فرهنگی دیگر تاجیک نیز چشم از جهان بسته‌اند. بازار صابر، نویسنده و شاعد معروف تاجیک اولین موردی بود که در 11 اردیبهشت سال 97 درگذشت. وی که از شاعران معروف تاجیک محسوب می‌شد، پس از یک ماه بیماری در بیمارستانی در ایالات متحده در گذشت. صابر یکی از شاعران معروف تاجیک بود که با عضویت در حزب دموکراتیک این کشور، یکی از مخالفین دولت فعلی نیز به شمار می‌رفت.  وی در تاجیکستان به زندان محکوم شده بود، و در نهایت به آمریکا مهاجرت کرد، اما در سال 2013 به این کشور بازگشت و از سوی امامعلی رحمان مورد تقدیر قرار گرفت.

دومین چهره برجسته ادبی تاجیک که در یک سال اخیر درگذشت، مومن قناعت بود. وی نیز از جمله شاعران نوگرای تاجیک بود و در ایران بسیار شناخته شده محسوب می‌شود. شهرت وی در ایران به دیدار با مقام معظم رهبری و سرودن شعر معروف «از خلیج فارس می‌آید نسیم فارسی» در دهه 1980 در مقابل حکام عرب مربوط می‌شود. وی در سن 86 سالگی در مورخ 28 اردیبهشت 97 در تاجیکستان درگذشت.

ولی صمد، ادیب برجسته و زبان‌شناس مشهور تاجیک، سومین شخصیت ادبی تاجیک است که در حدودا یک سال و نیم اخیر چشم از جهان فرو می‌بندد.

تحصیلات و فعالیت علمی

ولی صمد در تاریخ 20 ژانویه سال 1936 در روستای واروخ در ناحیه اسفارا که در آن زمان جزئی از اتحاد جماهیر شوروی، و زیرمجموعه جمهوری‌های سوسیالیستی آسیای مرکزی بود، به دنیا آمد. وی در سال 1956 از دانشگاه تربیت معلم کانی‌بادام فارغ‌التحصیل شد و در سال 1961 نیز تحصیل در دانشکده زبانشناسی دانشکده دولتی آموزگاری خجند را به اتمام رساند. این ادیب برجسته تاجیک پس از اتمام تحصیل، در دوره اتحاد جماهیر شوروی نخست به عنوان سردمدار جمعیت «دانش» ولایت، و سپس به عنوان استاد در دانشگاه خجند فعالیت کرد.

ولی صمد در سال 1964 به عنوان دانشجوی دکترا در دانشکده دولتی آموزگاری دوشنبه پذیرفته شد و  سپس در سال 1976 در انستیتوی ادبیات نظامی آذربایجان دوره‌ای را گذراند، و در نهایت رساله خود را با موضوع «مسائل عمده پیوند ادبی مردم تاجیک و آذری در قرن 19» دفاع کرد.

مهم‌ترین آثار ولی صمد

ولی صمد در دوران فعالیت علمی و ادبیاتی خود بیش از 15 کتاب و 35 مقاله در حوزه‌های گوناگون تاریخ و ادبیات به چاپ رسانده است. حوزه تخصصی نوشته‌های وی با تمرکز بر روابط ادبی مردم تاجیک با روس‌ها، آذری‌ها، گرجی‌ها، ارامنه، ترکمن‌ها، تاتارها و ازبک‌ها بوده است.

در همین راستا می‌توان از جمله مهم‌ترین کتاب‌های ولی صمد به مواردی چون «مسائل اساسی در روابط ادبی مردم تاجیک و آذری در قرن 19» (به زبان روسی، باکو- دوشنبه، 1976)، «پیوندهای ادبی-عاملی مهم رشد ادبیات» (1976)، «توشه همدلی» (1989)، «از قعر خزر تا اوج زحل» (1992)، «فردوسی و شاهنامه در قفقاز» (چاپ تهران، 2000)، «درخشش یک اختر سوزان »(جلد اول سال 2001 و جلد دوم سال 2013)، «بازگشت به ایرانشهر» (چاپ ایروان، 2003، با مشارکت ویکا اراکلیان)، «مهرنامه» (برای جشن هشتادمین سالگرد زادروز استاد محمدجان شکوری؛ تهران 2007) اشاره کرد.

معروف‌ترین کتاب وی یعنی «فردوسی و شاهنامه در قفقاز»  توسط دکتر رحیم مسلمانیان قبادیانی به فارسی برگردانده شده و در سال 1378 از سوی نشر کارنگ به چاپ رسیده است. همچنین برخی مقالات وی از جمله «فردوسی در گرجستان» (کیهان فرهنگی، فروردین و اردیبهشت 1376، شماره 132) و نیز «یک صفحه پراضطراب از تاریخ فردوسی شناسی در ارمنستان» (نامه پارسی 1331، شماره 4) به زبان فارسی در دسترس است.

فعالیت‌های کاری

ولی صمد علاوه بر نگارش آثار و مکتوبات علمی برجسته، فعالیت‌های گسترده‌ داخلی و بین‌المللی نیز در حوزه‌های گوناگون ادبی، با تمرکز بر زبان فارسی و گویش تاجیکی صورت داد. از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های بین‌الملل ولی صمد می‌توان به مواردی همچون عضویت در هیات ریاست بنیاد بین‌المللی زبان فارسی تاجیکی (از جولای 1989)، عضویت افتخاری در مجمع نویسندگان جمهوری آذربایجان (از اکتبر 1993)، عضویت در انجمن شرق‌شناسان ارمنستان (از مارس 2003)، عضویت در هیات ریاست انجمن دوستی ایران و تاجیکستان (از مارس 2003)، عضویت در هیات تحریریه مجله «رودکی» (ایران، از سال 2000) و مجله «ادب» (تاجیکستان 2001) اشاره کرد. وی از سال 1994 نیز عضو مجمع نویسندگان تاجیکستان بود.

برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران

یکی از زمینه‌های مهم شناخته شدن ولی صمد در ایران، علاوه بر برگردان و چاپ آثار و نوشته‌های وی، ولی صمد برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز شده بود. وی در سال 2005 با نگارش کتاب « شاهنامه فردوسی و چیرنیشیوسکی» مفتخر به دریافت این جایزه مهم می‌شود.

یکی از سایت‌های تاجیک به مناسبت هشتاد سالگی ولی صمد، پیرامون خاطره دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی توسط وی می‌نویسد: «یکی از لحظات گوارا و خرسندبخش برای ولی صمد، برگزیده شدن برای دریافت جایزه کتاب سال در جمهوی اسلامی ایران است. رساله «شاهنامه فردوسی و چرنیشفسکی»  که در انتشارات «ادیب» سال 2004 به چاپ رسیده بود، در این آزمون بلندمرتبه‌ی ایران صاحب جایگاه اول شد. این جایزه را خود رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران، محمد خاتمی در روز 8 فوریه سال 2005 در شهر تهران به استاد ولی صمد، تحویل داد».

کتاب مذکور همچنین در آزمون دوم بین‌المللی دولت‌های مشترک المنافع در زمینه فرهنگ (مسکو، 9 سپتامبر 2005) نیز دریافت‌کننده دیپلم درجه 3 شده است و در سال 2012 نیز به خط فارسی در تهران به چاپ رسیده است.

احیاگر زبان پارسیِ تاجیکی

ولی صمد اما جدای از جایگاه ادبی و علمی‌اش، میان مردم تاجیک نیز بسیار محبوب است. گذر از فعالیت روشنفکری به سطوح مردمی برای یک چهره علمی همچون ولی صمد، به دلیل فعالیت‌های گسترده وی برای گویش تاجیکی بوده است. از همین جهت است که وی در تاجیکستان به عنوان «پدر زبان تاجیکی» شناخته می‌شود. تعصب و حساسیت خاص این ادیب تاجیکی نسبت به گویش تاجیکی یکی از عوامل محبوبیت وی نزد مردم تاجیک بود.

انتهای پیام/