گروه تاریخ خبرگزاری تسنیم- روحانیون و علما در چند صد سال اخیر نقش مهمی در رفتارهای اقتصادی مردم داشتهاند و واکنشهای آنان نسبت به برخی مسائل موجب شکلگیری کنشهایی مثبت از سوی مردم شده است که نمونه بارز آن تحریم تنباکو با فتوای میرزای شیرازی است.
بازخوانی ماجرای تحریم تنباکو نشان میدهد که تحریم دارای دو وجه سلبی و اثباتی است. وجه سلبی آن تحریم کالای خارجی و وجه اثباتی آن تکیه بر خود و خودباوری است. فرمان تحریم که از سوی یک مرجع دینی صادر شد، نه تنها منجر به قطع نفوذ و سلطه اقتصادی بیگانه شد، بلکه ذهنها را متوجه منافع ملی در برابر منافع بیگانگان قرار داد.
تحریم تنباکو که منجر به قیام دخانیه شد، اثرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در ایران داشت. مقابله با سلطنت قاجار در تحریم تنباکو و حضور مردم در صحنه سیاسی، اولین نغمههای جمهوریخواهی را در ایران به وجود آورد؛ بهگونهای که بسیاری از پژوهشگران تاریخ معاصر مبدا انقلاب مشروطه را تحریم تنباکو میدانند.
تحریم تنباکو در مقابل انحصار تنباکو، استقلال را در برابر استعمار قرار داد و در واقع تحریم خط تقابلی را بین استقلال کشور و مداخله و نفوذ استثمار به وجود آورد. در کتاب تاریخ دخانیه آمده است که سفیر روس در میهمانی بزرگی که در آن سفرای کشورها و مامورین و روسای کمپانی رژی حضور داشتند، گفت: »اگر این مرد مسلم القول (میرزای شیرازی) بنویسد که تمام امتعه و اجناس که از فرنگستان حمل و نقل میشود به ایران، حالش همین و استعمالش روا نیست بلکه مایحتاج مسلمانان باید مثل سابق از داخل مملکت فراهم شود چندین باب بزرگ از تجارت تمامی دول اروپا از این رهگذر بالمره سد خواهد گردید.«
پیش از قیام دخانیه اقتصاد مبتنی بر بازار خارجی آنچنان برای مردم ناپسند نبود و حتی برخی از تجار برای سود بیشتر شعب کمپانی خارجی را در شهرها گسترش میدادند و یا خود واسطه نفوذ بیگانگان میشدند. تحریم تنباکو حداقل اثری که برجای گذاشت، این بود که کالای داخلی رواج پیدا کرد.
به اعتقاد موسی نجفی پژوهشگر تاریخ معاصر تحریم از لحاظ زمانشناسی و جامعهشناسی به خوبی عمل کرد و تمام معضلات و واقعیات ملموس و سرد جامعه را مدنظر قرار داد و در طول واقعه و قیام تحریم، پردههایی واقعی از روند رو به انحطاط جامعه ترسیم شد؛ روندی که اگر ادامه مییافت از هویت، اسلامیت و ایرانیت نشانی باقی نمیماند.
در نتیجه میتوان گفت اندیشه تحریم با اندیشه خودکفایی پیوند داشته و نهضت تحریم در سیر تاریخی خود، به غیر از تعمیم ابعاد و حوزه نفی، خواه ناخواه گامهای بعدی را برای رفع نیاز از جامعه برداشته است. یکی از نتایج مهم جنبش تنباکو تقویت این فکر بود که برای رفع وابستگی به بیگانگان لازم است وسایل مورد نیاز جامعه ایران در داخل کشور تولید شود.
از این رو از همان زمان شرکتهای اقتصادی و تولیدی در ایران به وجود آمد که یکی از بزرگترین آنها شرکت اسلامیه در اصفهان بود. این شرکت با هدف تامین منسوجات مورد نیاز مردم مسلمان ایران و با حمایت علمای ایران تاسیس شد و به تدریج شعبههایی در برخی از شهرها و حتی در خارج از کشور به وجود آورد.
اما چرا اندیشه تحریم و اندیشه خودکفایی مورد استقبال مردم ایران قرار گرفت و در نتیجه مقدمات استقلال ملی کشور به وجود آورد؟
مردم ایران به دلیل برخورداری از هویت دینی و متاثر بودن از آموزههای مذهبی کالاهای بیگانه را تحریم کردند و راه خودکفایی را در پیش گرفتند.
مردم به دلیل دینخواهی و وطندوستی محصولات تولیدشده توسط شرکت اسلامیه را هرچند کیفیتی برابر با کالای خارجی نداشت، با افتخار مصرف میکردند و اگر همراهی و حمایت مردم نبود، فعالیت آن شرکت متوقف میشد.
انتهای پیام/