گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم ــ «حمایت از گزارشگری فساد» که از آن بهعنوان پدیده «سوتزنی» یاد میشود موضوعی است که چند وقتی است در خبرگزاری تسنیم و برخی رسانهها و نهادهای اجتماعی دیگر در حال پیگیری است.
براساس تعریفی که از سوتزنی ارائه شده است، منظور از گزارشگران فساد کسانی هستند که اطلاعات حاکی از فساد، سوءمدیریت و نقض حقوق را افشا میکنند. این گزارشگران در فرایند افشاگری با خطرات زیادی مواجه هستند: خطر از دست دادن کار، مواجه شدن با محدودیتها در محیط کار، تعقیب اداری یا قضایی بهموجب قوانین کیفری یا مدنی و...، این خطرات برای کارمندان دولتی ممکن است حادتر باشد.
حمایت از افشاگران در سطح بینالمللی و کشورهای پرشماری بسیار رایج و مرسوم است و در قوانین آنها از افرادی که دست به گزارشگری فساد میزنند، حمایتهای مادی و معنوی میکنند، بهعنوان مثال طبق قوانین ایالات متحده آمریکا، افراد میتوانند «تخلفات اداری»، «اتلاف بودجه دولتی»، «سوء استفاده از اختیارات» یا «اقداماتی که موجب خطر بالقوه برای سلامت یا ایمنی جامعه باشد» را گزارش کرده و در مقابل، قانونگذار آنها را تشویق و امنیت آنها را تضمین میکند.
اما در ایران هنوز سیاست و قانونی برای حمایت از سوتزنان تصویب نشده است. البته در برخی قوانین کشورمان موادی برای تأمین امنیت و جبران خسارت اشخاصی که بهعنوان مخبر یا گزارشدهنده، اطلاعات خود از وقوع فساد یا جرمی را به مراجع ذیصلاح اطلاع میدهند، وجود دارد (مانند قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات و قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد) اما بهاذعان بسیاری از حقوقدانان کشورمان نهتنها این مواد قانونی نمیتواند حمایتهای لازم از سوتزنان را داشته باشد بلکه اشکالات و آسیبها و یا حتی ایرادهای قانونی هم درباره حمایت از گزارشگران و منابع خبری در این قوانین وجود دارد.
جلیل محبی یکی از حقوقدانان در گفتوگویی با خبرنگار تسنیم از نبود قانونی برای حمایت از سوتزنان انتقاد میکند و میگوید: برای حمایت از گزارشگران فساد یا همان سوتزنها نیازمند قانون هستیم، چون حمایت از سوتزن در سه زمینه حقوقی، معنوی و مالی باید صورت بگیرد و هر سه بخش نیازمند قانون است.
وی در تشریح این موضوع میگوید: در زمینه حقوقی، قانون باید از سوتزن حمایت حقوقی، و تعریف کند که عمل یک سوتزن عمل مجرمانهای نیست تا سوتزن بتواند برای دفاع از خود به قانون استناد کند. در خصوص حمایت معنوی هم باید قانونی داشته باشیم تا سوتزن بتواند نام، اسناد سجلی و محل خدمت خود را بهراحتی تغییر دهد تا مورد آسیب قرار نگیرد. همچنین سوتزن نیازمند حمایت و مشوقهای مالی هم است و باید قانونی برای تشویق مالی این افراد وجود داشته باشد همانطور که در دنیا، افرادی که فسادی را برملا میکنند، تشویق مالی میشوند.
دبیر ستاد امر به معروف در ادامه خاطرنشان میکند: این موضوع در طرح مبارزه با مفاسد اقتصادی گنجانده شده و این طرح مدتهاست که در دستورکار مجلس قرار دارد اما عزمی برای تصویب آن وجود ندارد لذا اگر این طرح را از دستورکار مجلس خارج نکنند، تصویب آن میتواند کمککننده باشد. البته در قانون امر به معروف و نهی از منکر مادهای برای این موضوع وجود دارد که خیلی کلی است و مصادیق آن مطرح نشده است لذا برای حمایت از سوتزنها نمیتوان به آن استناد کرد.
محبی بر همین اساس تأکید میکند: ما پیش از هر چیز نیازمند قانون با ضمانت اجرایی هستیم تا اگر مجری چنین قانونی را اجرا نکرد، بتوان آن را پیگیری کرد. اما مجلس در تصویب قانون تعلل میکند و در حال حاضر هم اگر کسی فسادی را افشا کند، چهبسا از کار هم بیکار شود.
وی درباره حمایتهای ستاد امر به معروف از سوتزنها تصریح میکند: آن چیزی که قانون برای حمایت از آمران به معروف در اختیار و وظیفه ما قرار داده این است که اگر کسی که امر به معروف انجام داده، دچار مشکل قضایی و حقوقی شد، ما به او وکیل معرفی میکنیم و لایحه برایش مینویسیم و حمایت حقوقی میکنیم. از آنجا هم که سوتزنی بارزترین مصداق امر به معروف و نهی از منکر در حاکمیت و مسئولان است، این حمایتهای قضایی و حقوقی از جمله نوشتن لایحه و گرفتن وکیل برای سوتزن را انجام میدهیم اما برای حمایتهای معنوی و مادی نیازمند قانون هستیم.
** سوتزنی و شفافیت هزینههای انتخاباتی
از آنجا که وجود شفافیت نیاز هر حکومت مردمسالار است و سبب افزایش اعتماد عمومی به حاکمیت میشود، لذا قانون سوتزنی میتواند تا حد بسیار بالایی از مفاسد اقتصادی و سیاسی جلوگیری کند و زمینهساز ایجاد شفافیت در تمام ارکان و پیشگیری و مقابله با فساد باشد.
در واقع فساد و فقدان شفافیت دو روی یک سکه هستند؛ پس به هر میزان که شفافیت وجود داشته باشد، به همان میزان هم فساد کمتر میشود و بهعکس هر چقدر شفافیت کمتر باشد میزان فساد نیز افزایش مییابد، بنابراین «سوتزنی» که منجر به افشای فساد میشود میتواند به ایجاد شفافیت نیز منجر شود.
همچنین از آنجا که براساس قانون سوتزنی به همه افراد مصونیت داده میشود تا اگر تخلفی را مشاهده کردند با خیال راحت به مراجع ذیصلاح گزارش دهند و مراجع نظارتی متعهد میشوند که گزارشگران را در جریان روند پیگیری قرار دهند، تمام افراد جامعه میتوانند بدون ترس و نگرانی نسبت به افشای فساد اقدام کنند و حتی تشویق هم بشوند.
حالا اگر افشای فساد و تخلف در حوزه تبلیغات انتخاباتی نیز وارد شود، وجود شفافیت در مهمترین اقدام سیاسی در یک حکومت یعنی انتخابات را تا حد بسیار زیادی افزایش میدهد، در واقع از آنجا که رقابتهای انتخاباتی مستلزم صرف هزینههای زیادی است و با توجه به اینکه اصولاً دارایی شخصی نامزدها برای تأمین این هزینهها کافی نیست لذا لازم است تا مشخص شود که چه اشخاصی و چهمیزان کمک در اختیار یک حزب یا نامزد انتخاباتی قرار داده و این پولها در چه زمینهای هزینه شده است.
همچنین از آنجا که ممکن است برخی کمکهای مالی به احزاب و نامزدها و نیز نحوه هزینهکرد آنها یکی از بسترهای بروز فساد تلقی شود، لذا پدیده سوتزنی در این زمینه میتواند بسیار کمککننده باشد و شفافیت در هزینههای انتخابات را افزایش دهد.
حال که قانون نداریم، چه کنیم؟
در بالا اشاره شد که پدیده سوتزنی چقدر میتواند به افزایش شفافیت و جلوگیری از بروز فساد بهخصوص در زمینه هزینههای انتخاباتی کمک کند. همچنین گفته شد که متأسفانه قانونی برای حمایت حقوقی و معنوی از سوتزنها یا همان گزارشگران فساد وجود ندارد. اما در این شرایط برخی از نهادها، سازمانها و گروهها و حتی افراد میتوانند از گزارشگران فساد حمایت مادی و معنوی کنند تا افراد مختلف نسبت به افشای فساد تشویق شوند همچنین رسانهها علاوه بر انتشار گزارشاتی در مورد لزوم حمایت از سوتزنها یا کسانی که به افشای فساد مبادرت میکنند و همچنین انعکاس اسناد و مدارکی که سوتزنها از بروز فساد دارند، از این افراد حمایت کنند.
در یکی از نخستین گامها مدیرعامل خبرگزاری تسنیم از آمادگی این خبرگزاری برای حمایت حقوقی از گزارشگران فساد ــ کنار حمایت رسانهای ــ درباره منابع مالی کاندیداهای مجلس شورای اسلامی در صورت مواجهه آنها با چالشهای احتمالی خبر داد.
مجید قلیزاده دراینباره گفت: موضوع سوتزنی در جامعه ما هنوز در اول راه است و متأسفانه با چالشها و مشکلاتی بهخصوص در حوزه حقوقی روبهروست. ما در خبرگزاری تسنیم این موضوع را اعلام میکنیم که علاوه بر حمایت رسانهای از این افراد و انعکاس کامل فعالیتهای آنها در حوزه گزارشگری فساد، آمادهایم تا در صورتی که آنها با مدارک و مستندات لازم دست به روشنگری علیه فساد بزنند، در صورت نیاز، مورد حمایت حقوقی خبرگزاری تسنیم نیز قرار بگیرند.
مدیرعامل خبرگزاری تسنیم با اشاره به نزدیک بودن انتخابات یازدهمین دوره مجلس افزود: متأسفانه مصادیق قابل توجهی وجود دارد که برخی کاندیداها برای کسب کرسی پارلمان پولهای زیادی خرج میکنند که بعضاً این پولها، منابع غیرقانونی هم دارند. در صورتی که گزارشگران فساد در ایام رقابتهای انتخاباتی با ارائه مستندات نسبت به منابع مالی مسئلهدار کاندیداها گزارشگری کنند، چه در صورتی که این هزینهکردهای کاندیداها غیرمعمول باشد و چه از محل فاسدی اخذ شده باشد، خبرگزاری تسنیم بهصورت ویژه از گزارشگران حمایت رسانهای و حقوقی خواهد کرد.
عبدالله گنجی مدیرمسئول روزنامه جوان است که در گفتوگو با خبرنگار تسنیم به نقش رسانهها در حمایت از سوتزنان اشاره کرد و تصریح میکند: رسانه پل ارتباطی سوتزن و افکار عمومی است و میتواند در برجستهکردن اقدام سوتزن در افشای فساد نقش بسزایی داشته باشد و گزارش اقدامات آنها را به اطلاع افکار عمومی برسانند.
وی سخنان خود را اینگونه ادامه میدهد: البته قوه قضاییه باید برای رسانه و آن سوتزن یک مصونیت قضایی در نظر بگیرد چراکه سوتزن باید حرف خود را در رسانه بزند و رسانهها باید در خدمت این افراد باشد لذا قوه قضاییه باید برای تشویق آنها، دست از برخوردهای قضایی کلیشهای بردارد چون ممکن است ضریبی از خطا هم در گزارشات سوتزنها وجود داشته باشد. حمایت قوه قضاییه باعث دلگرمی است و گرچه لازم است قانونی برای حمایت از سوتزنها تصویب شود اما تا تصویب چنین قانونی قوه قضاییه میتواند با صدور بخشنامهای به سوتزن و رسانه مصونیت دهد.
محمدامین ایمانجانی مدیر مسئول روزنامه فرهیختگان نیز در گفتوگو با خبرنگار تسنیم، بر لزوم حمایت رسانهها از سوتزنها تأکید کرد و گفت: یک حقیقت وجود دارد و اینکه در مسائل مرتبط با انقلاب اسلامی هرچقدر کار به دست مردم بیفتد، پیشرفت حاصل میشود. تفاوت مبارزه امام با گروههای چپ و لیبرال هم بهدلیل همین مردمی بودن بود. حضور مردم موجب شد که در جنگ پیروز شده و در گفتمان امنیت توسعه یافتیم اما هرجا که مردم حضور نداشتند، دچار ضعف شدیم و مبارزه با فساد هم یکی از این موارد است.
وی ادامه میدهد: ماجرای سوتزنی و مقابله با فساد هم از این نظر اهمیت پیدا میکند چراکه مبارزه با فساد و سوتزنی یک اقدام اجتماعی و مردمی است لذا هم هزینههای آن کاهش مییابد و هم از پشتوانه قوی مردمی برخوردار میشود. از سوی دیگر سوتزنی یک مدل آزمونپسداده در دنیا است و میتوان با تصویب قوانینی در کشورمان از آن بهرهمند شویم.
ایمانجانی درخصوص نحوه حمایت رسانهها از سوتزنان نیز میگوید: از این منظر رسانه دو کار ویژه اصلی دارد؛ اول اینکه این سوتزنی علیه فساد را به گفتمان هژمون تبدیل کند و دوم از سوتزن حمایت کند، چراکه موضوع سوتزنی در جامعه ما هنوز در اول راه است و قانونی برای حمایت از این افراد نداریم لذا رسانه میتواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد و حمایت حقوقی از افشاکنندگان فساد را به یک مطالبه عمومی تبدیل کند. همچنین رسانهها میتوانند با انتشار و انعکاس اسناد و مدارک سوتزنها، از این افراد حمایت کنند.
شهابالدین طباطبایی فعال رسانهای اصلاحطلب نیز درباره حمایت رسانهای از سوتزنها بهخصوص برای مقابله با فسادهای مالی در تبلیغات انتخاباتی به خبرگزاری تسنیم گفت: معتقدم در مرحله ابتدایی، رسانهها نقش اساسی دارند. الآن ماههاست که قانونی برای این موضوع تدوین و آماده شده است اما در کمیسیون قضایی مجلس معطل مانده لذا رسانهها میتوانند با توضیح دادن و شفاف کردن نقش واقعی سوتزنی در کم شدن فساد و مطالبهگری از مجلس برای تصویب سریعتر «قانون تشویق و حمایت از گزارشگران فساد»، در راهافتادن کار کمک کنند.
وی همچنین توضیح میدهد: رسانهها میتوانند افکار عمومی را برای فشار بر افکار خصوصی که در این مرحله مجلس شورای اسلامی است، بسیج کنند تا قوانین لازم در این زمینه تصویب شود.
این فعال رسانهای با تأکید بر اینکه پس از فشار بر مجلس برای تصویب قانون، فرهنگسازی در مورد سوتزنی مهمترین نقش رسانهها در این برهه است، ادامه میدهد: بهنظرم هیچ سوژهای برای فرهنگسازی و اشاعه سوتزنی در جامعه بهتر از انتشار گزارش در مورد موفقیتهای سوتزنی نیست، ضمن آنکه رسانهها میتوانند مدعی امنیت افشاکنندگان فساد نیز باشند، یعنی بعد از افشای فساد از سوی سوتزن و بررسی نهادهای نظارتی و دستگاه قضایی، رسانه میتواند کمک کند تا افشاکنندگان فساد بیش از مفسدین احساس امنیت کنند.
طباطبایی در سخنان خود همچنان تأکید میکند که سوتزنی تسرّی نظارت عمومی به گوشههای تاریک و کنجهای دنج دستگاههاست و رسانهها میتوانند اولین و جدیترین مطالبهگران تحقق و تکمیل این موضوع باشند.
انتهای پیام/+