به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، طی چند سال گذشته در آسیای مرکزی تغییر در رهبری سیاسی سه کشور از پنج کشور منطقه رخ داده است. اگر که در قرقیزستان انتخاب رئیس جمهور به طور سنتی انجام شد (سورونبای جینبیکاوف در حال حاضر پنجمین رئیس دولت پس از فروپاشی شوروی در این کشور است)، اما در قزاقستان و ازبکستان انتخاب رهبر سیاسی جدید تا حدی یک چالش خاص برای نخبگان سیاسی بوده است.
علاوه بر این، در هر یک از سه کشور، انتقال قدرت ویژگیهای خاص خود را داشته است، که در مطلب زیر به بررسی برخی جزئیات در مورد آنها میپردازیم.
قزاقستان: همانند یک امپراطوری
نورسلطان نظربایف، نخستین رئیس جمهور قزاقستان، به یکی از مسنترین سیاستمداران تبدیل شده است: با گرفتن پست ریاست جمهوری از سال 1990، وی تقریباً با 30 سال ریاست جمهوری، رکورددار قدرت در بین رهبران کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق شد.
نظربایف در سال 2019 از ریاست جمهوری استعفا داده، و قاسم ژومارت توکایف جانشین وی شد، با این حال، نمیتوان به طور واضح گفت که "دوران نظربایف" به پایان رسیده است.
نورسلطان با حفظ سمت رئیس شورای امنیت قزاقستان، رئیس حزب حاکم "نور اوتان"، به عنوان " اولین رئیس جمهور جمهوری قزاقستان - الباسی" از جایگاه ویژهای برخوردار بوده، و همچنین عضو شورای قانون اساسی قزاقستان نیز باقی مانده است.
به این ترتیب، قزاقستان از وضعیت منحصر به فردی در آسیای مرکزی برخوردار است، یعنی که دو رهبر سیاسی به طور هم زمان در این کشور وجود دارند: توکایف رئیس جمهور فعلی و نظربایف که مهمترین پستهای کشور را در دست خود متمرکز کرده است.
روند انتقال قدرت در قزاقستان از مدتها قبل آماده میشده و یک گذار "نرم" به نظر میرسید، یعنی بدون هیچ گونه آشفتگی، بر خلاف قرقیزستان کشور همسایهاش.
مقدمات برای تغییر احتمالی قدرت یا تغییر وضعیت رهبر فعلی در قزاقستان از مدتها پیش آغاز شد. در سال 2000 ، قانون اساسی جمهوری قزاقستان "در مورد رئیس جمهور اول جمهوری قزاقستان - الباسی" تدوین شد و متعاقباً برخی اصلاحات در آن انجام شد که تضمین میکرد که نظربایف حتی پس از ترک ریاست جمهوری از موضع سیاسی محکمی برخوردار باشد.
علاوه بر این، در سال 2007 اصلاحاتی در قانون اساسی به منظور کاهش مدت اختیارات ریاست جمهوری از هفت سال به پنج سال به تصویب رسید. علاوه بر این، سن نامزد دارای حق نامزدی برای ریاست جمهوری از 35 به 40 سال افزایش یافته و رئیس دولت تنها برای دو دوره به این سمت قرار شد انتخاب شود و نه بیشتر.
در سال 2018 ، قانونی "در مورد شورای امنیت جمهوری قزاقستان" امضا شد، که قدرت های این نهاد را تقویت میکرد، و همچنین حق ریاست مادامالعمری نورسلطان نظربایف را برای شورای امنیت تضمین میکرد. در حقیقت، شورای امنیت به یک نهاد مافوق دولتی تبدیل شد که قدرت کنترل تمام ارگانهای دولتی را در اختیار داشت.
در کنار تحولات قانون اساسی و نهادی، روند یافتن چهره مناسب برای ریاست جمهوری در جریان بود. قاسیم ژومارت توکایف به این عنوان انتخاب شد که سالها به عنوان رئیس وزارت امور خارجه، نخست وزیر و رئیس مجلس سنا فعالیت داشت.
توکایف که دارای تجربه مدیریتی عالی و روابط دیپلماتیک خوبی بود، هم برای نظربایف و هم برای شرکای اصلی قزاقستان، که میخواستند مطمئن شوند رئیس جدید دولت خط رئیس جمهور سابق را ادامه خواهد داد و حرکات سخت و غیرمنتظره انجام نخواهد داد، به عنوان چهرهای کاملاً رضایت بخش به نظر میرسید.
به طور کلی، همانطور که در بالا ذکر شد، روند انتقال قدرت در قزاقستان "نرم" بود و تقریباً همه چیز از قبل ترتیب داده شده بود.
در نتیجه، در قزاقستان یک سیستم حاکمیت دوگانه (هم رئیس جمهور و هم رهبر ملت) ایجاد شد که در آسیای مرکزی منحصر به فرد ب نظر میرسد، اما ریشههای غنی تاریخی دارد مثل امپراتور و شوگان در ژاپن و به صورت مدرن آن مانند چین در دوران دنگ شیائوپینگ، ریاست و نخست وزیری پوتین و مدودف در روسیه در سالهای 2008 تا 2012).
بدیهی است که قزاقستان تجربه سایر کشورها را مورد مطالعه قرار داده و توانسته نسبتاً با اطمینان از آنها در واقعیتهای خود استفاده کند. علاوه بر این، تجربه خود قزاقستان در صورت موفقیت آمیز و اتمام انتقال قدرت میتواند توسط کشورهای دیگر که به گزینه "نرم" برای انتقال قدرت در شرایط حفظ و تقویت عمود قدرت نیاز دارند، مورد استفاده قرار گیرد.
قرقیزستان: سورنبای از کنترل الماس خارج شد
قرقیزستان کشور دیگری است که در آسیای مرکزی ادعا میکرد یک سیستم مدیریت دوگانه را ایجاد خواهد کرد، اما این تلاش ناکام ماند.
قرقیزستان با قزاقستان، همسایگان خود در منطقه و سایر کشورهای پسا شوروی بسیار متفاوت است.
دو انقلاب به اصطلاح "انقلاب رنگی" در این کشور روی داده، پنج رئیس جمهور داشته است (که دو نفر گریخته و دیگری تحت بازداشت قرار گرفت)، تظاهرات و اعتراضات همیشه در این کشور وجود داشته است.
از سویی، این امر امکان میدهد تا درباره قرقیزستان به عنوان "دموکراتیکترین کشور در منطقه" یاد کنیم ، از طرف دیگر، غالباً به دلیل تحولات سیاسی، میتوان القاب دیگری مانند " افغانستان یا سومالی دوم " را درموردش خواند و شنید.
کوشش برای تثبیت اوضاع در کشور توسط رئیس جمهور چهارم الماسبیک آتامبایف انجام شد. در زمان وی، قرقیزستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوست و روی طرحی با نام "جانشین" کار شد.
سورونبای جینبیکاوف، نامزد حزب سوسیال دموکرات قرقیزستان و، همانطور که همه میگفتند، تحت حمایت آتامبایف، اصلی ترین مدعی انتخابات ریاست جمهوری 2017 بود (اکنون رئیس جمهور فقط برای یک دوره 6 ساله در قدرت باشد).
رقیب اصلی وی سیاستمدار و الیگارشی عُموربیک بابانوف بود. با وجود حمایت زیاد بزرگترین حزب کشور و رئیس جمهور وقت، پیروزی جینبیکاوف آنقدر هم محتمل به نظر نمیرسید، زیرا فرضیات زیادی در مورد حمایت از بابانوف از جانب روسیه و قزاقستان وجود داشت.
به ویژه اینکه در طول مبارزات انتخاباتی، بابانوف حتی با نظربایف دیدار نیز کرد، که باعث بحران دیپلماتیک بین قرقیزستان و قزاقستان شد.
الماسبیک آتامبایف به طور علنی از اقدامات رئیس جمهور قزاقستان انتقاد کرد، که منجر به سردی موقت روابط و مشکلات در مرزها شد.
با تمام این احوالات، سورونبای جینبیکاوف به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد و کمی بعد، در مارس 2018 ، رئیس جمهور سابق الماسبیک آتامبایف رئیس حزب حاکم یعنی حزب سوسیال دموکرات قرقیزستان SDPK شد.
علاوه بر این، پیش بینی شده بود که آتامبایف بتواند به عنوان نخست وزیر منصوب شود. اما، پس از آن اوضاع از کنترل آتامبایف خارج شد.
اخبار درمورد درگیری بین جینبیکاوف و آتامبایف در رسانهها آغاز شد و افراد نزدیک به رئیس جمهور سابق به تدریج از سمتهای دولتی کنار گذاشته شدند و پروندههای کیفری علیه آنها به اتهام فساد باز شد.
درگیری بین آتامبایف و جینبیکوف در آگوست سال 2019 به اوج خود رسید، که درگیری شدید بین هواداران آتامبایف و مقامات نیز پیش آمد، که حتی منجر به تلفات شد.
در نتیجه: الماسبیک آتامبایف دستگیر شده و تحت بازداشت قرار گرفت، و سورونبای جینبکوف توانست به قدرت مطلق برسد.
به این ترتیب، تلاش برای ایجاد یک حکومت با دو رهبر از رئیس جمهور پیشین و فعلی در قرقیزستان شکست خورد.
ازبکستان: ایجاد سرویس ویژه توسط شوکت میرضیایف
اوضاع تغییر قدرت در ازبکستان نیز در نوع خود خاص بوده است: مانند قزاقستان کاملاً "نرم" پیش نرفته، اما مانند قرقیزستان نیز به مرحله رویارویی آشکار تبدیل نشد.
سالها در ازبکستان اسلام کریموف حکومت میکرد که توانسته بود یک سیستم حکومتی نسبتاً خشن را ایجاد کند، که به کمک آن مخالفان سکولار و مذهبی سرکوب شده بودند، اما ازبکستان در سیاست خارجی مدعی جایگاه برتر در منطقه بود.
درگذشت رهبر ازبکستان در سال 2016 چندان موجب تعجب نیروهای مختلف در بین نخبگان ازبک نشد (از مدتها قبل در مورد مشکلات جسمی کریموف صحبت میشد)، اما در روزهای ابتدایی مبارزاتی برای ریاست جمهوری صورت گرفت که برای عموم آزاد نبود.
نخست وزیر وقت، شوکت میرضیایف، مدعی اصلی محسوب میشد، اما بنا به گفته منابع مختلف، وی با مخالفت برخی از طوایف با نفوذ و مقامات ارشد مواجه شد.
به ویژه، رئیس سرویس امنیت ملی، در زمان کریموف، رستم عنایتُوف، مخالف انتصاب میرضیایف بود. در نهایت، میرضیایف رئیس جمهور شد، اما به همین منظور او با عنایتُوف در مورد ضمانتهای خاصی توافق کرد.
با تقویت موقعیت خود، رهبر جدید ازبکستان شروع به پاکسازی زمینه سیاسی کرد. حریف اصلی وی، عنایتُوف، از سمت رئیس سرویس امنیت ملی برکنار شد؛ خود این اداره سازماندهی مجدد شده و به سرویس امنیت دولتی تغییر نام داد.
مقامات دیگری که ممکن بود مزاحم وی شوند، نیز برکنار شدند. علاوه بر این، آزار و اذیت اعضای خانواده کریموف، دختران و همسرش آغاز شد.
دادرسی کیفری علیه دختر ارشد کریموف، گلناره آغاز شد، جوانترین دخترش لولا را از کار بازداشته و وی را از پستهای مختلف محروم کردند.
به این ترتیب، تغییر رهبری سیاسی در سه کشور آسیای مرکزی با موفقیتهای متفاوتی اتفاق افتاد که تفاوت چشمگیری با یکدیگر داشتند.
در قزاقستان، انتقال قدرت تاکنون فاجعه چشمگیری در پی نداشته، در قرقیزستان اوضاع به شدت برعکس پیش رفت که میتوانست به یک جنگ شدید منجر شود، در ازبکستان نیز تقابل "پشت صحنه" رخ داد، اما به یک شکل نسبتاً بسته.
پس از دستگیری رئیس جمهور سابق در قرقیزستان، می توان فرض کرد که اکنون، پس از جایگزینی رهبران قدیمی، رهبران جدید (و در قزاقستان، در کنار رهبر قدیمی) میبایست با مشکلات توسعه دولت مقابله کنند.
انتهای پیام/