یادداشت| تیم اردوغان و نقش کمرنگ وزیر امور خارجه در دیپلماسی ترکیه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ حزب عدالت و توسعه در تاریخ معاصر ترکیه جایگاه ویژه‌‌ای دارد و ترکیه در دوران این حزب توانست در بسیاری از حوزه‌ها موفقیت چشمگیری به دست بیاورد.

این حزب به عنوان شاخه‌ای منفک شده از شاگردان مرحوم نجم الدین اربکان و تحت لوای تفکر اسلام سیاسی و محافظه‌کاری پا به میدان نهاد و از رفاه شهروندان و توسعه اقتصاد سخن به میان آورد، اما در حوزه دیپلماسی نیز دست به اقدامات مهمی زد تا جایگاه ترکیه را در جهان ارتقا دهد.

اما در شرایط فعلی چنین به نظر می‌رسد که وزارت امور خارجه ترکیه٬ وزارتی برای اجتماع و فعالیت اندیشمندان حوزه روابط بین‌الملل و فعالیت‌های دیپلماتیک نیست و به دستگاهی برای اجرای خطوط سیاسی تعیین شده در خارج از وزارت‌خانه تبدیل شده است.

صد البته تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاست جمهوری و افزایش میزان اختیارات شخص رئیس جمهور٬ از عوامل مهمی بوده که موجب شده بخشی از اختیارات وزیر امور خارجه از دست برود.

اما در عین حال نمی‌توان از این واقعیت چشم‌پوشی کرد که شخصیت٬ منش و دیدگاه سیاسی خود وزیر نیز در این ماجرا اهمیت ویژه‌ای دارد.

6 وزیر در 17 سال

از روزی که حزب عدالت و توسعه قدرت را در دست گرفته تاکنون 6 تن به عنوان وزیر امور خارجه٬ سکان دار شده‌اند:

1.یاشار یاکش

زمانی که آکپارتی تاسیس شد٬ یاشار یاکش٬ دیپلمات بازنشسته وزارت امور خارجه٬ 64 ساله بود و به عنوان یکی از موسسین حزب عدالت و توسعه٬ اعتبار خاصی داشت و علاوه بر کرسی معاونت رهبر حزب٬ عضو دفتر تصمیمات سیاسی حزب بود.

او سابقه سفارت در کشورهایی همچون سوریه٬ عربستان سعودی٬ ایتالیا و ریاست نمایندگی در ناتو٬ سازمان ملل و سازمان کنفرانس اسلامی را در کارنامه داشت.

یاکش مدت کوتاهی وزیر امور خارجه بود و اقدامات خاصی در دوران او مشاهده نشد.

2.عبدالله گل

در سال 2003 میلادی٬ عبدالله گل٬ پست امانتی نخست‌وزیری را به صاحب اصلی‌اش اردوغان پس داد و وزیر امور خارجه شد. او به مدت 4 سال عهده دار وزارت امور خارجه بود و در این دوران٬ در دو حوزه‌ مهم دیپلماسی برای توسعه روابط اقتصادی و همچنین جذب نخبگان در وزارت امور خارجه٬ اقدامات مثبتی انجام داد.

3.علی باباجان

پس از تاسیس حزب عدالت و توسعه٬ وزارت اقتصاد را به باباجان 35 ساله دادند. او از موسسین حزب بود و پس از وزارت اقتصاد به وزارت امور خارجه رفت و به مدت 2 سال وزیر امور خارجه شد.

در این مدت٬ او توانست با تکیه بر روابطی که با داووس و دیگر نهادهای اقتصادی و سیاسی بین‌المللی داشت٬ موقعیت خوبی برای ترکیه دست و پا کند و با لابی‌گری‌های او٬ ترکیه عضو موقت شورای امنیت سازمان ملل شد.

4.احمد داووداوغلو

دوران وزارت داوود اوغلو در تاریخ دستگاه دیپلماسی جمهوری ترکیه دوران خاصی است. چرا که او تنها وزیری بود که بدون فعالیت حزبی و سیاسی و تنها با تکیه بر توانایی علمی – دانشگاهی و انتشار تحلیل‌های سیاسی در روزنامه‌ها مورد توجه تیم سران حزب عدالت و توسعه قرار گرفت.

گل در آغاز به او پست سفیر کبیر داد و اردوغان نیز او را به عنوان مشاور ارشد سیاست خارجه به نهاد نخست وزیری برد. داوود اوغلو در مدتی کوتاه رشد قابل توجهی کرد و پست وزارت امور خارجه را در اختیار گرفت  و از سال 2009 تا 2014 وزیر امور خارجه بود.

او در دوران وزارت خود٬ توانست ده‌ها تن از نخبه‌های حوزه‌ دیپلماسی و روابط بین‌الملل را در وزارت امور خارجه جذب کند و آرایش سیاسی ترکیه و چینش سفرا در قاره‌ها و کشورهای مختلف را تغییر داده و تعداد سفارت‌خانه‌ها و کنسولگری‌های دستگاه دیپلماسی کشورش را بیشتر کند.

بها دادن به مساله عمق استراتژیک و ظرفیت‌های جغرافیایی٬ سیاسی و فرهنگی ترکیه و همچنین توانایی بالا در مذاکره و برقراری ارتباط از ویژگی‌های بارز داوود اوغلو بود که در مراحل بعد او را به نخست وزیری و رهبری حزب رساند، اما تحلیل گران بر این باورند که شکست ترکیه در پرونده سوریه از نتایج تصمیمات داوود اوغلو بوده است.

داوود اوغلو که از لحاظ نظری و تئوریک مخالف تغییر نظام ترکیه از پارلمانی به ریاستی بود سرانجام از پست خود استعفا داد.

5. مولود چاووش اوغلو

چاووش اوغلو نیز از موسسین جوان حزب عدالت و توسعه است که در دوران تاسیس حزب 34 ساله بود و در روابط بین‌الملل و در مطالعات اروپا دکترا گرفته بود. او در سال 2013 میلادی وزیر ترکیه در امور اتحادیه اروپا و در سال 2014 وزیر امور خارجه شد و به مدت 1 سال این پست را در اختیار داشت.

6. فریدون سینرلی اوغلو

سینرلی اوغلو پیش از تاسیس حزب عدالت و توسعه٬ بیش از 15 سال سابقه فعالیت دیپلماتیک داشت و به مدت چند سال مشاور ارشد ریاست جمهوری ترکیه بود. او یک خاورمیانه شناس و آفریقا شناس توانمند است که از سال 2002 تا 2007 سفیر ترکیه در فلسطین اشغالی بود و پس از آن نیز همواره در پشت پرده مسائل مرتبط با عراق٬ اقلیم کردستان٬ سوریه و فلسطین نقش مهمی ایفا کرده است.

او در سال 2015 میلادی به مدت چند ماه وزیر امور خارجه بود و پس از آن به عنوان نماینده دائم ترکیه در سازمان ملل معرفی شد.

7. چاووش اوغلو وزیر خارجه نظام ریاستی

از سال 2015 میلادی تاکنون٬ مولود چاووش اوغلو همچنان به عنوان وزیر امور خارجه فعالیت می‌کند.

مولود چاووش اوغلو در مقایسه با وزرای پیشین امور خارجه در دولت برآمده از آکپارتی٬ نقش کمرنگ‌تری داشته و بیشتر در موقعیت اجرایی قرار گرفته است. منتقدین بر این باورند که او٬ صرفاً یک اروپا شناس خوب و یک مدیر اجرایی است اما شخصاً در حوزه روابط بین‌الملل٬ از توانایی نظری و فکری چندانی برخوردار نیست و به خاطر صبغه حزبی و حرف‌شنوی کامل از اردوغان جایگاه خود را حفظ کرده است.

شواهد نشان می‌دهد که در سیستم کنونی و در نظام ریاستی ترکیه شخص رئیس جمهور و حلقه‌ نخست یاران او در سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی تمام تصمیمات را می‌گیرند و مولود چاووش اوغلوی وزیر امور خارجه نقش تعیین کننده ندراد. چرا که اردوغان اهدافی را تعیین کرده که ابراهیم کالین سخنگوی رئیس جمهور و مجموعه‌ تحت امر او در گروه سیاست خارجی و امنیت ملی مشاورین ریاست جمهوری٬ فخرالدین آلتون مسئول نهاد اطلاع‌رسانی نهاد ریاست جمهوری و هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت٬ برای تحقق آن اهداف٬ تعیین مسیر می‌کنند و در برخی پرونده‌ها نیز فواد اوکتای معاون رئیس جمهور سکان را در دست می‌گیرد و چنین به نظر می‌رسد که حتی معاونت سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه نیز در این وادی٬ نقش قابل توجهی ندارد.

بخشی از این الگو٬ شبیه به شیوه  کار تیم کاخ سفید است که در آن٬ مشاور امنیت ملی٬ هم در مسائل مرتبط با امنیت ملی و هم در خط و ربط دیپلماسی٬ جایگاه ویژه‌ای دارد و  احتمالاً اردوغان نیز همین نقش را به طور مشترک برای فیدان و کالین تعریف کرده است.

انتهای پیام/