به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم٬ رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه دیروز مهمان همتای آذربایجانیاش الهام علی اف بود.
روابط جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان در چندین حوزه از اهمیت حیاتی برخوردار است. از جمله حوزههای دفاعی – امنیتی و همکاری در حوزه انرژی اقتصاد. اما ناگفته پیداست که موضوع اشتراک هویتی و قومیتی در پرونده روابط آذربایجان و ترکیه از هر فصل مشترک دیگری٬ مهمتر است.
حل مسئله قرهباغ٬ آرزوی بزرگ اردوغان
اردوغان که در سالیان اخیر در حوزههای سیاسی٬ دفاعی و انرژی٬ روابط تنگاتنگی با علی اف داشته و بارها در مورد روابط آذربایجان و ترکیه٬ بر ایده «یک ملت دو دولت» تأکید کرده٬ دیروز به مسئله قرهباغ هم اشاره کرد.
اردوغان گفت: «مسئله قرهباغ٬ به همان اندازه که مسئله جمهوری آذربایجان است٬ برای ما هم مسئله است. حل مسئله قرهباغ علیا و رسیدن به راهکاری بر مبنای حفظ حاکمیت سیاسی و تمامیت ارضی آذربایجان٬ بزرگترین آرزوی من است.»
البته این نخستین بار نیست که اردوغان در مورد اختلاف نظر آذربایجان و ارمنستان٬ اظهار نظر میکند.
او پیشتر و در سال 2018 میلادی نیز گفته بود:«حل مسئله قرهباغ علیا شرط لازم برای عادی سازی روابط ما با ارمنستان است. آنهایی که عاملان حوادث خوجالی و قتلعامها در قرهباغ علیا را مجازات نکرده و قهرمان خواندند، نباید به ما درس تاریخ بدهند.»
اردوغان همچنین در مورد اختلاف نظر ارضی بین ارمنستان و آذربایجان٬ گفته بود:«در حالی که 20 درصد از خاک کشور برادرمان آذربایجان در اشغال بوده و از ورود بیش از یک میلیون نفر از خواهران و برادرانمان به سرزمینشان ممانعت میشود، توقع گشودن مرزهایمان بیهوده است.»
اشاره مستقیم اردوغان به مسئله قرهباغ و ارتباط آن با سیاستهای ترکیه٬ مسئله مهمی است که نشان دهنده رویکردهای خاص آنکارا به اختلاف نظر ارضی در جغرافیای مناطق ترک زبان است.
پیچیدگیهای مسئله قرهباغ
قرهباغ (به ترکی آذربایجانی) یا آرتساخ (به زبان ارمنی) نام منطقهای کوهستانی در همسایگی شمال ایران است. این منطقه در دوران صفویه جزو قلمرو ایران محسوب میشد، اما پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمنچای به روسیه تزاری واگذار شد.
مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی در سال 1988 میلادی آغاز و در سال 1992 به درگیریهای نظامی تبدیل شده و فعالیت میانجیگری گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست مشترک آمریکا، فرانسه و روسیه تا به حال نتیجهای نداشته است.
پرونده قرهباغ از حیث پیچیدگیهای حقوقی و تاریخی٬ پرونده خاصی است که پس از نزدیک به 3 دهه همچنان لاینحل مانده و میانجیها نیز نتوانستهاند در مورد آن اقدامی انجام دهند.
امسال برای نخستین بار در کنفرانس امنیتی مونیخ٬ سران دو کشور در این مورد به طور مستقیم گفتوگو کردند. اما نتیجه٬ نه تنها رضایت بخش٬ بلکه امیدبخش هم نبود.
مناظره الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ، حکایت از اختلاف نظر جدی باکو و ایروان برای حل مسالمت آمیز مناقشه «قره باغ» داشت.
علی اف معتقد است که حل مناقشه قرهباغ فقط در قالب تأمین تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان امکان پذیر است. او از مجامع بینالمللی خواسته که ارمنستان را تحت فشار قرار دهند تا این کشور به ادامه اشغال بخشی از سرزمینهای جمهوری آذربایجان پایان دهد. در مقابل٬ نخست وزیر ارمنستان بر این باور است که قره باغ ربطی به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان ندارد و راه حل نظامی مردود است.
نگاهی به اظهارات طرفین درگیر در این ماجرا٬ نشاندهنده این واقعیت است که با وجود مناظره و دیدار دوجانبه٬ امید چندانی برای رسیدن به توافق وجود ندارد و شروط قاطعانهای که از سوی علی اف اعلام شده٬ از جانب ارمنستان پذیرفتنی نیست.
رجب طیب اردوغان نیز در این مورد٬ به طور کامل٬ مانند علی اف میاندیشد و با توجه به مشکلات و اختلافات جدی تاریخی و سیاسی بین ترکیه و ارمنستان از یک سو و رابطه هویت محور ترکی بین آذربایجان و ترکیه از دیگر سو٬ آنکارا خواهان آن نیست که در پرونده قرهباغ٬ امتیاز خاصی به ارمنستان داده شود و از این حیث میتوان ترکیه را یکی از فاکتورهای اثرگذار برای تداوم وضعیت فعلی دانست.
شباهتها و تفاوتهای قرهباغ با قبرس و کرکوک
مسئله هویت ترکی برای دولت ترکیه٬ یک مسئله استراتژیک و بنیادین است و نه تنها در چارچوب سیاست خارجی خود در آسیای میانه و قفقاز و شورای ترک٬ بلکه در حوزههای دیگر هم به شدت از این سیاست دفاع میکند.
مسئله جمهوری ترک قبرس شمالی برای ترکیه از چنان اهمیتی برخوردار است که آنکارا به خاطر این موضوع در عمل٬ با قبرس روم جنوبی، یونان و تا حدودی اتحادیه اروپا٬ در گارد مخالفت قرار گرفته و هزینههایی در این مسیر داده است.
حالا٬ فواد اوکتای معاون رئیس جمهور ترکیه٬ مسئول اصلی پرونده قبرس شمالی است و ترکیه قصد دارد با وجود مخالفتهای رئیس جمهور آکینجی٬ دلخوش به حمایتهای نخست وزیر ارسین تاتار٬ شهر متروکه مرعش را از نو٬ آباد کند.
در عراق نیز٬ ترکیه حساسیتهای ویژهای نسبت به مسئله کرکوک و ترکمانهای کرکوک و تلعفر دارد و علاوه بر ارشد صالحی رئیس جبهه ترکمانهای عراق٬ دیگر نمایندگان و سیاستمداران ترکمان نیز به طور مداوم مهمان آنکارا و استانبول هستند و اردوغان در چند سال اخیر تلاش کرده در روابط خود با مقامات دولت مرکزی عراق در اربیل و اقلیم کردستان در اربیل٬ زمینههایی برای مشارکت بیشتر ترکمانها در ساختار سیاسی عراق ایفا کند.
به بیانی دیگر٬ اگر چه ترکیه در حال حاضر٬ مسئله ادعاهای تاریخی نسبت به موصل و کرکوک را کنار نهاده اما از موضوع ترمیم و بازسازی بازار تاریخی کرکوک گرفته تا مخالفت با بر افراشته شدن پرچم کُردی در کرکوک و تجهیز ترکمانها به تشکیلات رسانهای٬ در این منطقه نفوذ دارد.
با وجود آن که بین ویژگیهای جغرافیایی و ساختار سیاسی قبرس شمالی٬ کرکوک و قرهباغ٬ تفاوتهای بسیار مهمی وجود دارد و بازیگران مرتبط با این پروندهها نیز از سطوح قدرت نظامی متفاوتی برخوردارند٬ اما در هر حال٬ ترکیه در جغرافیای سیاسی ترک زبان٬ بر مواضع خود تأکید و پافشاری میکند و در ماجرای قرهباغ نیز ترکیه توان و نفوذ بالایی برای اعمال نظر در مذاکرات احتمالی دارد.
انتهای پیام/