خبرگزاری تسنیم، سیدعباس حسینینیک ـ مدیر مسئول انتشارات مجد / پژوهشگر حقوق مالکیت فکری
همه فعالیتهای اجتماعی میتواند تحت تأثیر عوامل و نیروهای متعدد اعم از حوادث طبیعی، وقایع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و از جمله بیماری های فراگیر و موارد مشابه قرار گرفته و و شاخص اقبال عمومی نسبت به آنها را مثبت یا منفی کند.
برای آسیب شناسی و ارائه تدابیر برای خروج از وضعیت بحرانی باید به تحلیل عوامل درونی و بیرونی پرداخت، چراکه عدم توجه به جوانب امر باعث خواهد شد نتیجه مطلوب حاصل نشود.
این مقاله تلاش دارد تا عوامل تأثیرگذار بر حوزه نشر اعم از درونی و بیرونی را مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده و در حد توان آسیب شناسی کند.
بخش نخست: نقش نیروهای درونی مؤثر در نشر
از جمله فعالیتهای اجتماعی، فعالیت در حوزه نشر کتاب اعم از پدیدآوری، انتشارات، عوامل فنی چاپ، توزیع و عرضه کتاب است. این حوزه با مقیاس مخاطبان به بخشهای عمومی و تخصصی اعم از کودک و نوجوان و دانشگاهی تقسیم میشود. علاوه بر آن، این حوزه با مقیاس نوع انتشار، قابل تقسیم به کتاب فیزیکی یا کاغذی و کتاب الکترونیکی است.
برای تحلیل وضعیت کتاب در شرایطی که قرنطینه ناشی از بیماری کرونا ایجاد کرده، باید به آسیب شناسی سه حوزه زیر پرداخته شود:
الف: حوزه پدیدآوری
وضعیت پدیدآوری اعم از تألیف، ترجمه و تدوین نیازمند آرامش و فرصت کافی برای خلق اثر است و این شرایط در دوره قبل ازکرونا به دلیل مشغله های فراوان پدیدآوران به ندرت فراهم میشد و متأسفانه این رکن مؤثر در اقتصاد نشر در سالهای اخیر با کاستیهای زیادی روبرو بوده است. بررسی آثار منتشر شده در برنامه های مختلف و از جمله جشنواره ها و مراسم کتاب سال و حتی با نیم نگاهی به تعداد زیاد کتاب های منتشر شده در سال گذشته حکایت از کمیابی (کتاب خوب) دارد.
کتاب خوب در همه بخش های عمومی و تخصصی مانند درّ گرانبهایی است که ناشران موفق به تناسب تعداد آن کتابها در درجات موفقیت قرار میگیرند.
کتاب خوب)دارای مؤلفههایی است که نخستین و مهمترین آن، تولید محتواست. اگر کتاب رمان یا داستان است، محتوای جدید و جذاب، اگر کتاب علمی و دانشگاهی است، محتوای دقیق، به روز و کاربردی.
مؤلفه های دیگر شامل تولید فنی مناسب، توزیع فراگیر و البته قیمت گذاری و میزان تخفیف و نوع معامله مناسب و همچنین تبلیغات نیز دارای اهمیت هستند که فعلاً مجالی برای پرداختن به آنها وجود ندارد.
در شرایط کرونایی و قرنطینه ناشی از آن فرصتی استثنایی برای پدیدآوران فراهم شده تا به خلق آثار خوب پرداخته و در آینده نزدیک شاهد انتشار آنها باشیم.
ب: حوزه انتشارات و تولید
انتشار کتاب در شرایط موجود با دشواریهایی روبروست، اما به یُمن وجود تکنولوژیهای جدید و وسایل ارتباطی در فضای مجازی و با اتخاذ تدابیر حرفهای میتوان با کمترین آسیب و خطر برای عوامل اجرایی و نیروهای متخصص به امور انتشارات پرداخت.
واحدهای روابط عمومی و ارتباط با پدیدآورندگان، راستیآزمایی متون از جهت علمی و حقوقی، شورای علمی و تصمیم گیرنده در انتشارات، حروفچینی، صفحه آرایی، طراحی جلد، ویرایش، تصحیح و مقابله، حسابداری، سایت و در نهایت مدیریت انتشارات می توانند دورکاری کرده و با کمک برنامه های ارتباط جمعی مانند تلگرام، واتساپ و مانند آنها با یکدیگر در ارتباط بوده و مدیریت شوند.
امروز قریب به اتفاق کتابهای پیشنهادی برای انتشار توسط پدیدآوران تایپ و تصحیح شده و توسط ایمیل یا برنامههای ارتباطی دیگر برای ناشر ارسال میشود. بنابراین تا قبل از ورود کرونا نیز این مکانیزم وجود داشته و مراجعات حضوری و تحویل فیزیکی آثار به ناشران به حداقل رسیده بود و از این لحاظ گردش کار دفاتر انتشاراتی با مشکل جدی مواجه نیستند.
اما تولید فنی کتاب می تواند به صورت فیزیکی و کاغذی و یا به صورت کتاب الکترونیک باشد. امروز توسعه و گسترش بازار کتاب الکترونیک به اندازهای است که قابل نادیده انگاشتن یا کم اهمیت دادن نیست.
ظرفیتها و مزیتهایی که در انتشار کتاب الکترونیک وجود دارد، شامل سهولت در تولید، صرفهجویی در هزینهها و تأمین مواد اولیه مانند کاغذ و مقوا و ملزومات چاپ و صحافی، قیمت ارزاتر کتاب، قابلیت دسترسی، خرید و پرداخت در اقصی نقاط کشور و بلکه دنیا میباشد که مزیت اخیر در شرایط مشابه وضع موجود که امکان مراجعات حضوری و تهیه کتاب وجود ندارد، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
خوشبختانه امروز شاهد حضور و فعالیت شرکتها و مؤسسات تخصصی در حوزه کتاب الکترونیک هستیم و میشود گفت که آخرین دستاوردها و تکنولوژیهای روز دنیا در تولید کتاب الکترونیک در کشور وجود دارد و تا حدودی توانسته اعتماد ناشران را از بابت محافظت از انحصار در نشر کتاب جلب کند.
یکی از مهمترین دلایلی که در کشورهای پیشرفته، کتاب الکترونیک از طرف ناشران بیشتر مورد استقبال قرار گرفته آن است که قانون و دستگاه قضایی از این نوع کتاب حمایت مقتضی را انجام داده و نقض این حقوق با مجازات بازدارندهای همراه خواهد بود.
در حقوق داخلی ما بر اساس قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان هر نوع آفریده فکری که از راه دانش، هنر و ابتکار پدید میآید، صرف نظر از روشی که در اظهار و عرضه آن بکار گرفته میشود، مورد حمایت حقوقی بوده و کتاب الکترونیک نیز یکی از این روشهاست.
بنابراین اگرچه قانونگذار برای این نوع کتاب و شرایطی که برای تولید و عرضه آن وجود دارد، قانون مستقلی وضع نکرده و لیکن دستگاه قضایی ما میتواند با استفاده از قوانین موجود، به خوبی حمایتهای حقوقی را انجام داده و از این آثار صیانت کند. اختصاص شعب مخصوص و تخصصی برای رسیدگی به تخلفات حوزه کتاب اعم از کتاب فیزیکی و الکترونیکی، در دادسرای فرهنگ و رسانه نخستین گامهایی است که در این مسیر برداشته شده است.
درخصوص انتشار کتاب الکترونیک چند ملاحظه تلخ و شیرین وجود دارد:
نخست آنکه با این روش کتابهای بیشتری قابل انتشار بوده و اصولاً بسیاری از کتابهای کاغذی موجود دارای ظرفیت بازچاپ به صورت کاغذی نبوده و به دلیل کم فروش بودن، خطر تکثیر غیرقانونی فایل آنها در فضای مجازی وجود نداشته و در صورت بروز چنین اتفاقی، لطفه مهمی به ناشر و پدیدآورنده وارد نمیسازد.
طبیعی است که ناشران داخلی و حتی بعضی از ناشران خارجی رغبتی برای تبدیل کتابهای پرفروش خود به کتاب الکترونیکی نداشته و جانب احتیاط را رعایت میکنند.
دوم آنکه صرفنظر از مزایای کتاب الکترونیکی هم از جهت تولید و هم عرضه و هم استفاده مخاطب با توجه به امکان جستجو و یادداشتبرداری و نشانهگذاری، هنوز کتاب کاغذی و مطالعه آن برای خوانندگان حتی در کشورهای پیشرفته نیز جذابتر بوده و بیشتر مورد استقبال است.
سوم این که ملاحظه تلخ ماجرا آن است که به نسبت فراگیری کتاب الکترونیکی و استقبال مخاطبان از این نوع کتاب، مراجعات حضوری به کتابفروشیها کاسته خواهد شد و بدین ترتیب به چرخه توزیع و عرضه کتاب کاغذی لطمه سنگینی وارد میشود. البته در کشورهای پیشرو بعد از جدال بین منافع دو طرف، به این نتیجه رسیدند که حوزه نفوذ کتاب الکترونیک اگرچه بخشی از دامنه مشتریان کتاب فیزیکی را نیز اشغال میکند، ولی دامنهها و عرصههای جدیدی را وارد حوزه کتاب میکند که تأثیرات فرهنگی آن منجر به جذب مخاطبان و مشتریان جدید کتاب فیزیکی شده و این چنین داد و ستد مسالمتآمیز در حوزه کتاب رخ میدهد.
به هر حال تولید کتاب کاغذی به عنوان مهمترین دغدغه ناشران در شرایط موجود که امکان شیوع ویروس در بین کارمندان و عوامل تولید فنی وجود دارد، دارای موانع جدی است.
تعطیل بودن چاپخانهها و صحافیها و نداشتن انگیزه برای انتشار کتاب به دلیل نداشتن مشتری از طرف ناشران باعث توقف مرگبار فعالیت نشر در وضع موجود شده است.
نخستین و مهمترین گام برای تجدید و تداوم حیات نشر آن است که ناشران واقعی اعم از فعال و نیمه فعال که بر اساس آمار خانه کتاب در حدود 600 ناشر هستند، با امید و انگیزه مضاعف به فعالیت حرفهای خود بپردازند و با تدبیر و رعایت اصول بهداشتی و مواردی که در این مقاله به آن پرداخته شد، کتابهای خود را منتشر کنند.
گامهای بعدی برای آماده سازی و انتشار کتاب با ملاحظه وضعیت عرضه و فروش برداشته خواهد شد و کتابهای کاغذی با استفاده از چاپ دیجیتال و به نسبت تقاضا و کتابهای الکترونیک با استفاده از پلتفرمهای مشهور و ظرفیتهای موجود در فضای مجازی منتشر میشوند.
اما جزء لاینفک انتشارات، بخش فروش کتاب منتشر شده به شرکتهای پخش یا کتابفروشان و مشتریان عمده است که در شرایط موجود با بیشترین آسیب مواجه شده است.
ادامه دارد...
انتهای پیام/