به گزارش خبرنگار پارلمانی خبرگزاری تسنیم، دهمین دوره مجلس شورای اسلامی آخرین روزهای عمر خود را میگذراند و روز هفتم خرداد ماه جای خود را به مجلس جدید خواهد داد.
در مورد کارنامه این دوره از مجلس (که برخی آن را ضعیفترین مجلس پس از انقلاب میدانند) کمابیش سخن گفته شده و عملکرد نمایندگان آن نیز بعضاً مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.
خبرگزاری تسنیم در چند گزارش مجزا، به بررسی آماری برخی عملکردهای مجلس دهم خواهد پرداخت.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر اساس قانون، 2 وظیفه مهم و اصلی «قانونگذاری» و «نظارت» را بهعهده دارند. وکلای ملت علاوه بر نظارت بر تشکیل دولت که از طریق دادن رأی اعتماد به وزرای پیشنهادی صورت میگیرد، یک نظارت عام هم دارند که شامل تذکر، سؤال و استیضاح رئیسجمهور و وزرا میشود.
استیضاح بهمعنای "درخواست توضیح" است اما در اصطلاح سیاسی بهمعنای "پرسش رسمی نمایندگان مجلس از رئیسجمهور، هیئت وزیران یا یک وزیر" برشمرده میشود که پس از ارائه توضیحات آنها باید برای ادامه کارشان از مجلس مجدداً رأی اعتماد بگیرند.
طرح استیضاح به خودی خود بهمفهوم عزل مقام مورد استیضاح نیست بلکه اولین گام در این مسیر تلقی میشود و چنانچه در رأیگیری پس از توضیحات وی، به او رأی عدماعتماد داده شود آن مقام برکنار میشود.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی و همچنین قانون آییننامه داخلی مجلس شورای اسلامی سازوکارهایی برای کنترل قوه مجریه مد نظر قرار گرفته است.
در اصل هشتاد و نهم قانون اساسی استیضاح هیئت وزیران یا یک وزیر را بهشرح زیر مورد پذیرش قرار داده است:
«نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیئت وزیران یا هر یک از وزراء را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل 10 نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود».
هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت 10 روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد.
در صورت عدمحضور هیئت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور دربارهٔ استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدماعتماد خواهد کرد.
اگر مجلس رأی اعتماد نداد هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح نمیتوانند در هیئت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود، عضویت پیدا کنند.
** وضعیت استیضاح در مجلس دهم
نمایندگان دهمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز بهسیاق مجالس قبل از این اهرم نظارتی خود در برهههای مختلفی استفاده کرده و چندین وزیر دولت یازدهم و دوازدهم را استیضاح کردند؛ استیضاحهایی که در مواردی پای وزرا را به صحن مجلس کشانده و در مواردی دیگر اما در نیمه راه با انصراف نمایندگان از ادامه مسیر باز مانده است.
در این میان اما استیضاحهایی که فرصت طرح در صحن علنی را پیدا کردهاند نیز اشکال متفاوتی داشتند، تعدادی از آنها با رأی مجدد نمایندگان منجر به ابقای وزیر شدند و تعدادی دیگر نیز با رأی عدماعتماد، وزیر را از ادامه همراهی با هیئت دولت بازداشتند، تکلیف گروهی دیگر از استیضاحها هم پیش از طرح در صحن روشن شد بهطوری که وزرا در اقدامی پیشدستانه استعفا کردند تا از تیر استیضاح در امان بمانند.
معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی در هر اجلاسیه گزارشی از اقدامات نظارتی نمایندگان مجلس ارائه کرده است که با استناد بر همین گزارشات میتوان فعالیت وکلای ملت در زمینه استیضاح و رأی اعتماد به وزرا را مورد ارزیابی قرار داد.
طبق آئیننامه داخلی مجلس بعد از تحویل استیضاح به هیئت رئیسه مجلس، هیئت رئیسه آن را به کمیسیون مربوطه ارجاع میدهد تا میان نمایندگان متقاضی و وزیر مربوطه نشست مشترک برگزار شود و محورهای استیضاح، سؤالات نمایندگان و جوابهای وزیر مورد بررسی قرار گیرد.
بعد از این نشست یا نشستها، چنانچه حداقل 10 نماینده بر انجام استیضاح اصرار داشته باشند، استیضاح از سوی هیئت رئیسه اعلام وصول میشود و در دستور کار مجلس قرار میگیرد که وزیر باید حداکثر ظرف 10 روز با حضور در صحن مجلس پاسخگوی محورهای استیضاح باشد.
در جلسه استیضاح اگر وزیر آرای نصف بهعلاوه یک نمایندگان حاضر در صحن را به دست نیاورد، از سمت خود عزل میشود.
* اجلاسیه اول
براساس گزارش معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی، در سال اول مجلس دهم جمعاً 3 وزیر پیشنهادی جدید از نمایندگان رأی اعتماد گرفته و استیضاح یک وزیر دیگر نیز در مجلس مطرح و موجب ابقای وزیر در سمت خود شد.
بههنگام معرفی وزیران برای رأی اعتماد، مشخصات و برنامههای آنها کتباً در اختیار نمایندگان قرار میگیرد. معاونت نظارت نیز در فرصت کوتاهی که تا روز رأی اعتماد دارد، نسبت به بررسی برنامهها اقدام و نظر خود را در مورد میزان انطباق یا عدمانطباق برنامه های ارائهشده با شرح وظایف قانونی آنها، سیاستهای کلی نظام و اسناد بالادستی در اختیار نمایندگان قرار میدهد.
رأی اعتماد مجلس دهم در اجلاسیه اول:
| تاریخ جلسه | وزیر پیشنهادی | وزارتخانه مربوطه | نتیجه اخذ آرا |
| 11 آبان 95 | فخرالدین احمدی دانش آشتیانی | آموزش و پرورش | اعتماد |
| 11 آبان 95 | سیدرضا صالحی امیری | فرهنگ و ارشاد اسلامی | اعتماد |
| 11 آبان 95 | مسعود سلطانیفر | ورزش و جوانان | اعتماد |
استیضاح مجلس دهم در اجلاسیه اول:
تنها استیضاحی که در سال اول مجلس در صحن علنی مطرح شد، استیضاح عباس آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی بود که در تاریخ 21 و 22 اسفندماه 95 در صحن علنی پارلمان برگزار شد و مجلس در نهایت با 74 رأی موافق، 5 رأی ممتنع و 176 رأی مخالف مجدداً به وی اعتماد کردند.
* اجلاسیه دوم
در اجلاسیه دوم دوره دهم و در روزهای پایانی سال 1396، سه وزیر وقت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، راه و شهرسازی و جهاد کشاورزی در صحن علنی مجلس شورای اسلامی استیضاح شدند که پس از رأیگیری، وزرای مربوطه در سمت خود ابقا شدند.
استیضاح مجلس دهم در اجلاسیه دوم:
| تاریخ جلسه | وزیر استیضاحشده | وزارتخانه مربوطه | نتیجه اخذ آرا |
| 22 اسفند 96 | علی ربیعی | تعاون، کار و رفاه اجتماعی | اعتماد مجدد |
| 22 اسفند 96 | عباس آخوندی | راه و شهرسازی | اعتماد مجدد |
| 22 اسفند 96 | محمود حجتی | جهاد کشاورزی | اعتماد مجدد |
همچنین در این اجلاسیه بهدلیل تشکیل دولت دوازدهم، 19 وزیر پیشنهادی به مجلس معرفی شدند که صلاحیت آنها در 6 جلسه علنی مورد بررسی قرار گرفت.
پس از انتخاب رئیس دولت دوازدهم و در اجرای ماد 205 آئیننامه داخلی مجلس، در دور اول جلساتِ رأی اعتماد 16 نفر از 17 وزیر پیشنهادی توانستند اعتماد نمایندگان مردم را کسب کنند، با این توضیح که وزیر پیشنهادی نیرو نتوانست رأی اعتماد نمایندگان را کسب کند، همچنین برای تصدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز فردی معرفی نشده بود.
در دور دوم بررسی صلاحیتها هم که آبان ماه 96 برگزار شد، دو وزیر پیشنهادی یعنی وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و نیرو توانستند رأی لازم را برای تصدی وزارتخانه مربوطه کسب کنند.
* اجلاسیه سوم
در اجلاسیه سوم دوره دهم طرح استیضاح دو وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و امور اقتصادی و دارایی مورد بررسی قرار گرفت که پس از رأیگیری، هیچکدام موفق به اخذ رأی اعتماد مجدد از مجلس نشدند.
استیضاح مجلس دهم در اجلاسیه سوم:
| تاریخ جلسه | وزیر استیضاحشده | وزارتخانه مربوطه | نتیجه اخذ آرا |
| 17 مرداد 97 | علی ربیعی | تعاون، کار و رفاه اجتماعی | عدم اعتماد |
| 4 شهریور 97 | مسعود کرباسیان | امور اقتصادی و دارایی | عدم اعتماد |
در این اجلاسیه، برای وزرای پیشنهادی امور اقتصادی و دارایی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، راه و شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تقاضای رأی اعتماد شد که بررسی صلاحیت آنها در 2 جلسه علنی بررسی شد و محمد شریعتمداری برای وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی، فرهاد دژپسند برای وزارتخانه امور اقتصادی و دارایی، محمد اسلامی برای وزارتخانه راه و شهرسازی، رضا رحمانی برای وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، سعید نمکی برای وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توانستند از مجلس رأی اعتماد بگیرند.
* اجلاسیه چهارم
نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اجلاسیه چهارم دوره دهم از ابزار نظارتی استیضاح استفاده نکردند.
همچنین در این دوره برای 3 وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و جهاد کشاورزی، 2 جلسه رأی اعتماد برگزار شد که پس از رأیگیری محسن حاجیمیرزایی، علی اصغر مونسان و کاظم خاوازی توانستند از مجلس رأی اعتماد بگیرند.
با توجه به تشکیل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، برای نخستین بار وزیر پیشنهادی آن یعنی علی اصغر مونسان از نمایندگان مجلس رأی اعتماد گرفت.
** جمعبندی:
با توجه به اعلام هیئت رئیسه مجلس و گزارشات معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی در چهار سال دوره دهم 43 درخواست استیضاح در مجلس دهم، اعلام وصول شده است که از این تعداد، استیضاح 6 وزیر در صحن علنی مجلس بررسی شد که در نتیجه آن 2 وزیر رأی اعتماد نیاوردند و از دولت خارج شدند. بقیه استیضاحها هم پیش از ارجاع به صحن مجلس، منتفی شده بود.
| وزرا | تعداد دفعات استیضاح | نتیجه |
عباس آخوندی
(راه و شهرسازی ) | 3 بار | اول: رأی اعتماد مجدد دوم: رأی اعتماد مجدد سوم: استعفا پیش از استیضاح |
علی ربیعی
(تعاون، کار و رفاه اجتماعی) | 2 بار | اول: رأی اعتماد مجدد دوم: عدم رأی اعتماد |
محمود حجتی
(جهاد کشاورزی) | 2 بار | اول: رأی اعتماد مجدد دوم : استعفا |
محمد شریعتمداری
(وزیر صنعت، معدن و تجارت) | یک بار | استعفا پیش از جلسه استیضاح |
مسعود کرباسیان
(وزیر امور اقتصادی و دارایی) | یک بار | عدم رأی اعتماد |
سید محمد بطحایی
(وزیر آموزش و پرورش) | یک بار | استعفا پیش از جلسه استیضاح |
انتهای پیام/+