اصفهان| زیر و بم ترجمه کتاب کودک و نوجوان؛ کودک یک جوانِ کوچک شده نیست

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، قصه‌ها، داستان‌ها و اشعار از همان دوران شیرین کودکی و خردسالی پایشان به زندگی ما انسان‌ها باز می‌شود. از همان دوران در میان قصه‌ها و داستان‌ها به دنبال پاسخی برای سوالات عجیب و غریبی که اقتضای دنیای کودکانه است می‌گردیم، خودمان را جای تک تک شخصیت‌ها می‌گذاریم و با هم‌ذات پنداری به دنیایمان شکلی دیگر می‌بخشیم؛ سوار بر پرنده خیال به آنچه که در دنیای قصه‌ها شنیده‌ایم و دیده‌ایم بال و پر می‌دهیم و در نهایت شخصیت‌مان میان انبوهی از واژگان کتاب‌های داستان خلق می‌شود.

کم کم از سنین کودکی فاصله می‌گیریم، اما حتی با شنیدن عنوان برخی از داستان‌ها و کتاب‌ها، به آغوش آن روزها برمی‌گردیم و خاطرات برایمان تداعی می‌شوند؛ فرقی هم نمی‌کند متولد کدام دهه باشیم، شاید اندکی جنس داستان‌ها و کتاب‌ها متفاوت باشد. اما در نهایت این جهان بینی و خودشناسی است که برای بسیاری از ما انسان‌ها حاصل می‌شود.

اما این روزها با گسترش ارتباطات و پیشرفت صنعت ترجمه، محتوای ادبیات کودک و نوجوان دچار تغییرات عمده‌ای شده ‌است؛ کتاب‌های ترجمه در حوزه کودک و نوجوان از کتاب‌های تالیفی سبقت گرفته‌اند و قفسه بخش کودک و نوجوان فروشگاه‌های کتاب پر است از کتاب‌هایی با نویسندگان خارجی و مترجمان ایرانی؛ آمار بانک اطلاعات خانه کتاب نشان می‌دهد از ابتدای سال 99 تا ابتدای تیرماه، حدود 993 کتاب تالیفی و 1044 کتاب ترجمه راهی بازار شده است.

مسئله مهم و چالش‌برانگیز حوزه ترجمه کتاب کودک و نوجوان، تفاوت‌های فرهنگی است؛ در برخی از کتاب‌ها با عناصری مواجه می‌شویم که در فرهنگ ما مصداقی ندارند و کودک را با ابهاماتی روبرو می‌کند؛ کتاب‌های ترجمه جهان بینی کودک را تقویت می‌کند اما چگونگی ترجمه و بیان مطالب اهمیت ویژه‌ای دارد.

معیار کودکان و نوجوانان در گزینش کتاب از زبان والدین

به منظور بررسی میدانی وضعیت توجه و تقاضای کودکان نسبت به کتاب‌های ترجمه به تعدادی از کتابفروشی‌های شهر سری زدیم و با والدینی که به منظور خرید کتاب برای فرزندانشان به فروشگاه‌های کتاب مراجعه کرده بودند همراه شدیم؛ از آن‌ها درباره سلیقه کودکانشان در انتخاب و گزینش کتاب‌های شعر و داستان سوالاتی را پرسیدیم و به پاسخ‌های تقریبا یکسانی رسیدیم.

یکی از مادرانی که به همراه دو پسر 6 ساله‌اش برای خرید کتاب به کتابفروشی مراجعه کرده بود درباره علایق کودکانش در انتخاب کتاب به خبرنگار تسنیم گفت: بچه‌ها از روی جلد و تصاویر، کتاب را انتخاب می‌کنند و محتوا برایشان اهمیت چندانی ندارد؛ این میان پدر و مادرها وظیفه دارند محتوا را بررسی کنند؛ همین مسئله بچه‌ها را به سمت کتاب‌های ترجمه هدایت می‌کند چراکه عموما کتاب‌های ترجمه صفحه‌آرایی و تصاویر بسیار هیجان انگیزی دارند حتی من هم گاهی اوقات از دیدن تصاویر آنها ذوق زده می‌شوم.

یکی دیگر از والدینی که به همراه دختر 8 ساله‌اش مشغول بررسی کتاب‌ها بود، درباره معیار دخترش در گزینش کتاب این گونه توضیح داد: «نه تنها دختر من، بسیاری از کودکان امروزه از کتاب‌هایی که محتوای آموزشی دارند فراری‌اند و عموما نسبت به کتاب‌هایی که متون و تصاویر طنز دارند واکنشی مثبت نشان می‌دهند؛ این تغییر ذائقه از دیدگاه من به واسطه ورود طوفانی کتاب‌های ترجمه رخ داده، چون کتاب‌های ترجمه در حوزه کودک نثر طنزآمیز قوی دارند؛ نویسندگان کودک و نوجوان با توجه به سلیقه نسل امروز زمانی موفق خواهند بود که بتوانند محتوای آموزشی متناسب با فرهنگ ایرانی را در قالبی طنز و با صفحه‌آرایی قوی در بازار عرضه کنند.

ضعف در تبلیغ آثار خوب ایرانی

علیرضا 12 سال دارد و به همراه پدرش برای خرید سری جدید رمان مورد علاقه‌اش به یکی از کتابفروشی‌های چهارباغ آمده بود؛ او از همان دوران کودکی طرفدار کتاب‌های تخیلی بوده و می‌گوید این کتاب‌ها ذهنش را خلاق‌تر می‌کند؛ اسامی چند نفر از نویسندگان مورد علاقهه‌اش را برایم می‌گوید؛ حتی عنوان یک نویسنده ایرانی به گوشم نمی‌خورد.

پدرش درباره محتوای کتاب‌های ترجمه ادامه می‌دهد: «در یکی از کتاب‌های پسرم، نویسنده خلقت جهان را تصادفی و اتفاقی می‌دانست، این مسئله با فرهنگ و مذهب ما در تعارض است؛ اینجا بود که متوجه شدم نظارتی بر روی محتوای کتاب‌های ترجمه به طور دقیق صورت نمی‌گیرد. کتاب‌های خوب ایرانی کم نیستند؛ اگر اسم آن‌ها به گوش ما نخورده به این دلیل است که به طور گسترده معرفی نمی‌شوند؛ تبلیغات در حوزه معرفی نویسندگان ایرانی کودک و نوجوان بسیار ضعیف است.

در ادامه برای بررسی چالش ها و فرصت‌هایی که کتاب‌های ترجمه به دنبال دارند با مهدی باتقوا ، نویسنده و مترجم ادبیات کودکان و نوجوانان به گفت‌وگو پرداختیم.

او معتقد است که هیچ ملت و جامعه‌ای به تنهایی قادر به ادامه زیست فرهنگی و اجتماعی خود نیست و در صورت دوری، منزوی شده و به انزوای فکری، اجتماعی و فرهنگی دچار می‌شود، بنابراین ما ناگزیر به ترجمه هستیم. با توجه به اینکه ادبیات به قسمت‌های کودک، نوجوان و بزرگسال تقسیم بندی شده، ترجمه هم در این شاخه‌ها تقسیم‌بندی خود را دارد اما برخلاف نظر بسیاری از افراد، ترجمه آثار کودکان بسیار مشکل‌ است.

ترجمه کتاب کودک و نوجوان آسان نیست

با تقوا می‌گوید: گمان می‌کنند به دلیل اینکه واژه‌های ساده‌تری در آثار کودکان به کار رفته، ترجمه آن هم ساده است اما باید یک مترجم کودک و نوجوان آشنایی کامل با روانشناسی کودک داشته باشد و لایه‌های مختلف فکری و فرهنگی منطقه خود را بشناسد و سپس، ترجمه را مطابقت دهد تا ترجمه موفقی حاصل شود. بنابراین سرآغاز اشکالات در ترجمه ادبیات کودک و نوجوان از همین‌جا شروع می‌شود.

او با بیان مثالی تصریح می‌کند که حوزه هنری جوایزی را برای آثار کودک و نوجوان و بزرگسال در نظر می‌گیرد که می‌بینیم مقدار ارزش پولی آثار بزرگسال دوبرابر است؛ در واقع کسانی که دست اندرکار و متولی امر هستند هنوز به این امر واقف نیستند که تبعیضی بین آثار وجود ندارد.

به گفته این نویسنده و مترجم، علت زیاد شدن مترجم کودک و نوجوان به کمبود نویسنده کودک و نوجوان خوب در کشور بر می‌گردد. حوزه‌ای برای جذب نویسنده وجود ندارد و در عین حال هم تقاضا زیاد و عرضه کم است. زیرا کودکان همچنان تمایل به خواندن کتاب دارند و هنوز وارد عرصه‌های سخت زندگی نشده‌اند که فرصتی برای کتاب خواندن نداشته باشند.

اشراف به دنیای کودکانه

او می‌گوید: یکی از اهداف ترجمه در این حوزه این است که کودک با تفاوت‌های فرهنگی روبرو شود، زیرا کودک باید با جهان در تعامل باشد و اگر تنها به فرهنگ خودش متکی باشد، چگونه می‌تواند با سایر کشورها ارتباط برقرار کند. از این رو ما باید ترجمه‌های جدیدی برای کودک فراهم کنیم تا درک وسیع‌تری از پیرامون خود داشته باشد و اجازه دهیم تا مجموع ارزش‌های یک کودک گسترش یابد و خلا معرفتی بچه‌ها از راه ترجمه صورت گیرد. ترجمه ما را با فرهنگ سایر کشورها و دنیا آشنا می‌کند، اما باید ترجمه کنترل شده باشد که مترجم بر مسائل روانشناختی کودک و حتی منطقه خود اشراف داشته باشد. البته اینها به معنی این نیست که با ترجمه فرهنگ غربی آموزش دهیم؛ (برای مثال مانند غربی‌ها حیوان را داخل رخت‌خواب ببرند) بلکه هدف آشنایی با طرز فکر آنها است که چگونه با این تفاوت فرهنگی برخورد کنیم.

با تقوا با بیان اینکه یک سری نشرها با تزئین جلد کتاب وارد عرصه ادبیات کودک و نوجوان می‌شوند، می‌گوید: آنها به نوعی کودکان را فریب می‌دهند، از سویی دیگر بسیاری از کتاب‌ها توسط والدین انتخاب می‌شوند و اگر آنها با ادبیات کودک آشنا نباشند ممکن است به درستی نتوانند انتخاب کنند.

او معتقد است: اینکه به چه مسائلی در حوزه کودک و نوجوان پرداخته نشده، مهم نیست، بلکه پرداختن خوب مهم است؛ ادبیات کودک و نوجوان فقط داستان نیست، شعر هم هست و این دو باهم باید موضوعات و کلیدواژه‌های کودک و نوجوان را مورد بررسی قرار دهند.

کودک یک جوان کوچک شده نیست

این نویسنده و مترجم حوزه کودک و نوجوان به یکی از باورهای غلط این حوزه می‌پردازد و می‌گوید: بسیاری قلم را با دید یک کودک بزرگِ کوچک شده به تحریر در می‌آورند. اکثر موضوعات مهم این حوزه متاسفانه در قالب ترجمه به ما رسیده و ما از آنها خوراک می‌گیریم زیرا اکثر مطالعات و یافته‌های روانشناختی کودکان از طریق ترجمه وارد علم روانشناسی کودک شده است.

او ادامه می‌دهد: دغدغه‌های روستایی دیگر مثل گذشته جذابیت ندارد و بیشتر دغدغه‌ها هم شهری شده است. سرزمین اشباح و موضوعات ترسناک برای کودکان جذاب است و نویسنده می‌تواند با سرزمین‌های ناشناخته‌ای از دریچه نگاه کودکان آنها را جذب کند.

انتهای پیام/169/ی