به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، بازار اردبیل را میتوان یکی از دلایل اصلی شکلگیری و توسعه این شهر دانست. در تمامی کتب تاریخی ردپای این بازار در شکل گیری محلات، ساخت و ساز خانهها وحتی در تجارتهای صورت گرفته در جاده ابریشم قابل لمس است.
بازار اردبیل با طاقنمای جانبی، طاق و تویزه و گنبدهای ساده که معرف آثاری از دوره صفویه و قاجاریه است شامل راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، راسته کفاشان، راسته غلامان، بازار زرگران، سراجان، خراطان، قصابان، بقالان، کلاه دوزان، علافان، پارچهفروشان، پنبهفروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای گلشن، سرای جهودها، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگوچی و تیمچه زنجیرلی است.
این به اصطلاح "راستههای بازار" که در واقع بر اساس مهمترین نیازمندی شهروندان و تجار شکل گرفته است، موجب شده تا بازار تاریخی اردبیل نهتنها قطب مبادلات تجاری بلکه محل تبادل فرهنگ، انتقال میراث معنوی و به نوعی تداعی باورها و هنجارهای اجتماعی باشد.
زمانی در بازار تاریخی حتی گشودن مغازه برای کسب روزی با رسوم خاصی همراه بود و بازاریان در مناسبتهای مختلف سال حضور پررنگ و موثری داشتند. در واقع بازار ماهیت حقوقی و مدنی داشت و شخصیت اجتماعی بازار موجب میشد حتی در اتفاقات و تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نقش ایفا کند.
امروز بازاریان میگویند از نقشهای گذشته و جایگاه اجتماعی بازار کاسته شده و به حدی ضدفرهنگها رایج شده که بسیاری از آداب پسندیده در تجارت که خود یک الگوی رفتاری محسوب میشد، به فراموشی سپرده شده است.
اول نظافت روح و جسم، بعد کسب و کار
غلامرضا اصغری از پیشکسوتان بازار تاریخی با 30 سال سابقه فعالیت است. پدرش 80 سال در بازار اردبیل تاجر فرش و تولید کننده و صادر کننده بوده و در آن روزهایی که فرش اردبیل رونق داشت، 250 نفرکارگر داشته است.
اصغری معتقد است رسم کسب و کار تغییر یافته است. در گذشته مغازه دار در ابتدا دکان خود را نظافت میکرد و سپس قرآن میخواند. بعد کسب و کارها آغاز میشد.
وی تصریح کرد: امروز به این مسائل توجهی نمیشود و واقعا فراموش کردن ذکر و بی توجهی به حتی آداب جزئی باعث شده کسب و کارها به شکل نامطلوبی تغییر یابد.
دیگر پیشکسوت بازار در این خصوص تصریح کرد: در گذشته بازار به شکل فعلی نبوه و بازاریان قبل از شروع کسب و کار، صبح اول وقت در ابتدا قرآن تلاوت میکردند و برخی با صدای بلند و صوت قرآن میخواندند.
محمد علی ناهیدی معتقد است چنین عاداتی برکت کسب و روزی را افزایش میداد و باعث میشد حتی با روزی اندک خانوادهها با آرامش زندگی کنند.
به گفته ناهیدی بازاریان وقتی هوا تاریک میشد میبستند و میرفتند اما امروز این عادت تغییر کرده و دیرتر میبندند. عادتی که البته تا حدودی باقی است و بعد از اذان مغرب بازار سرپوشیده اردبیل حالتی نیمه تعطیل دارد و ساعاتی بعد نیز به صورت کامل تعطیل میشود.
امروز نه تنها خبری از قرآن خواندن نیست بلکه روشنایی مغازهها که زمانی با چراغ نفتی تامین میشد نیز جای خود را به برق رسانیهایی داده که خود امروز یکی از دلایل کاهش ایمنی بازار عنوان میشود و به نوعی به ظاهر بازار افزوده شده و برکت آن کاهش یافته است.
مشارکت بازار در رویدادهای مهم
مجموعه بازار تاریخی اردبیل در سال 1364 مرمت شد و با شماره 1690 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در ایام عزاداری ماه محرم بازار به صورت رسمی تعطیل میشد و در مراسمات مختلف از جمله وفاتها و ولادتها بازار بخش مهمی از رویدادها بود.
اصغری از پیشکسوتان بازار تصریح کرد: امروز تمامی این مراسمات کمرنگ تر شده و خبری از قرآن خواندن و حضور گسترده بازار در مراسمات نیست.
وی افزود: اینکه در عزاداری حرکت دستههای عزاداری از داخل بازار تعریف شده به اهمیت بازار برمی گردد و زمانی که عزاداری امام حسین (ع) آغاز میشد بسیاری از کسبه کسب و کار خود را تعطیل میکردند و برخی نذری و احسان هم داشتند.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل با اشاره به نقش تاریخی بازار در مراسمات کلیدی این شهر تصریح کرد: عزاداری محلات شش گانه اردبیل در بازار تاریخی از قدمت چند صد ساله برخوردار است.
حجت الاسلام مهدی ستوده با تاکید به اینکه شکل برگزاری این مراسمات گواه نظم، احترام و رعایت اخلاق در عزاداری است، افزود: نقش بازار نیز در ترویج چنین آدابی از گذشته برجسته بوده است.
اما این تاکیدات در حالی است که هر چند عزاداری در بازار همچنان برگزار میشود اما نقش بازار در رونق بخشی به سرمایه اجتماعی شهر کاهش یافته است.
موضوعی که به نظر میرسد لازم است از سوی نهادهای فرهنگی مورد توجه قرار گرفته و بازار به عنوان قطب اقتصادی- فرهنگی شهر به مانند گذشته وظایف ظریفی را در ترویج سرمایه اجتماعی بر عهده بگیرد.
بازار مروج قناعت و احترام بود
در کتب تاریخی اشاره شده است که بازار تاریخی اردبیل معروف به راسته بازار و یا «قیصریه» مجموعهای است مرکب از تیمچه، سرا، حمام و مسجد که بنای فعلی آن از جمله آثار دوره سلجوقی، زندیه و صفویه و بر بنیان اولیه بازار ساخته شده است.
هر چند در زمان احداث قرار بوده بازار قلب تپنده شهر باشد اما از گذشته بازار مروج آداب اخلاقی پسندیده نیز بود.
به اعتقاد ناهیدی از پیشکسوتان بازار، نوع خرید مردم در بازار در واقع تداعی عادتها و فرهنگ شهر است.
وی افزود: در گذشته امکانات محدود تر بود و مثلا خانوادهها سالی یکبار لباس نو در آستانه عید نوروز خریداری میکردند اما امروز مصرف گرایی و تجمل گرایی به حدی افزایش یافته که حتی مغازه داران ناگزیرند برای تامین نیاز مشتریان اجناس رنگ و وارنگ را در مغازهها بچینند.
ناهیدی اضافه کرد: هر بخش بازار برای تامین گروهی از نیازمندی خانوادهها تعریف شده اما امروز شاهد این هستیم که در برخی راستهها اجناس غیر مرتبط هم به فروش میرسد.
وی تصریح کرد: حتی در موقع خرید اجناس نیز نظر بزرگترها در اولویت بود و به نوعی احترام به بزرگتر حتی در آداب خرید مشاهده میشد.
کم فروشی و گران فروشی به بازار هم دستدرازی کرد
اما تمامی عادات خوشایندی که روزی تداعی فرهنگ عمومی رایج این دیار بود امروز جای خود را به کم فروشی، گران فروشی، فروش اجناس تقلبی، چانه زدن، دزدی از مغازهها و تبلیغ نادرست تبدیل شده است.
بازار چه در گذشته و چه در حال حاضر الگوی رفتاری و فکری جامعه را تداعی کرده و میکند. تغییر رفتارها در معاملات بیانگر تغییر نگرشها و تغییر باورها در اذهان آدمها است که در یک خرید و فروش کوچک نیز مشاهده میشود.
یکی از شهروندان در این خصوص گفت: متاسفانه نه میتوان به صحبتهای فروشندهها و نه کیفیت جنسی که میفروشند اعتماد کرد.
فهیمه محمدی تصریح کرد: فرقی ندارد که از مغازهها یا از بازار تاریخی خرید کنی و متاسفانه دروغ و دغل در خرید و فروش افزایش یافته است.
بازار میتواند به روزهای روشن گذشته خود بازگردد. میتواند از گنجینه معنوی و تاریخی خود تغذیه کرده و الگوی رفتاری باشد. میتواند دوباره تداعی عادات خوب انسانی باشد اما مشروط به اینکه دوباره مقوله سرمایه اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. این توجه دوباره از سوی نهادهای فرهنگی و عزم بسیج همگانی میتواند بسیاری از معضلات اجتماعی را تنها از طریق بازار حل و فصل کند.
گزارش از ونوس بهنود
انتهای پیام/136/س