ارزیابی مستند‌نگاری‌ها در جایزه جلال؛ از کمیت لنگ استناد تا اقبال ناشران خصوصی به چاپ آثار
نامزدهای بخش مستندنگاری جایزه جلال به همراه داوران این بخش معرفی شده‌اند، علامیان داور این بخش از اقبال ناشران خصوصی به انتشار آثار این حوزه سخن گفت.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مستندنگاری در سال‌های اخیر به ویژه در حوزه دفاع مقدس و ادبیات پایداری رشد چشمگیری داشته است. طی سال‌های گذشته آثار درخور و شایسته‌ای در سال‌های اخیر منتشر شده‌اند که فعالان این عرصه را برای ادامه کار دلگرم کرده است.
در عین حال با وجود اینکه مستندنگاری گونه‌ای تازه در ادبیات این سرزمین به شمار نمی‌رود و از دیرباز سفرنامه‌‌نویسی که گونه‌ای مهم از مستندنگاری و سرشار از مفاهیم فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و جغرافیایی است در ایران رواج داشته است، هنوز کمیت این حوزه می‌لنگد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که آثار مستندنگاری در سال‌های اخیر بیشتر در قالب خاطره و زندگی‌نامه (خودنگاشت یا دیگرنگاشت) نوشته شده‌اند، در این میان تاریخ دفاع مقدس بیشتر دستمایه نوشتن آثار مستند شده است و هنوز نیز جای کار بسیار است و زوایای کمتر دیده شده تاریخ هشت ساله دفاع مقدس بسیار است.
مستندنگاری نیز به مانند هر گونه ادبی دیگر دچار آسیب‌هایی است. یکی از آسیب‌هایی که در حوزه ادبیات مستند در سال‌های اخیر به آن توجه شده است، نسبتی است که این آثار با ادبیات دارند، بررسی اغلب آثار منتشر شده در حوزه مستندنگاری نشان می‌دهد که این آثار با هنر ادبیات ارتباط مناسبی برقرار نکرده است. ورود و خروج مناسب از متن و فصل‌بندی آن، بهره‌مندی از صناعات ادبی، توجه به جا به ادبیات عامه و تفکیک ادبیات ژورنالی از ادبیات فاخر و... در این آثار به جد مورد توجه قرار نگرفته است.
عدم عمق‌بخشی و کنکاش در تحقیق برای نگارش مستند، توجه به مستندسازی متن نگاشته شده با عکس‌های مناسب، اسناد و مکتوبات دیگر مانند دست‌نوشته‌ها، نامه‌ها و هرآنچه به باورپذیری و نزدیک کردن متن به واقع کمک می‌کند، تطبیق دقیق وقایع رخ داده با تاریخ زمانی واقعه‌ها، از دیگر آسیب‌های ادبیات مستند است که تاکنون فعالان این عرصه به آن اشاره کرده‌اند.
سیزدهمین دوره جایزه جلال آل احمد در مراحل پایانی داوری‌‌ها قرار دارد. نامزدهای نهایی برخی از بخش‌های این جایزه اعلام شده است. در بخش مستندنگاری نیز هفت اثر به عنوان نامزد نهایی معرفی شده‌اند. هیئت داوران این بخش عبارتند از گلعلی بابایی، سعید علامیان و مصطفی رحیمی.
سعید علامیان، داور بخش مستندنگاری جایزه جلال به خبرنگار تسنیم گفت: بیش از 50 عنوان کتاب در این بخش پس از ریزش اولیه به دست داوران رسید که مورد داوری قرار گرفت و نهایتاً پنج اثر به عنوان کاندیدا در بخش نهایی معرفی شدند.
وی کیفیت آثار داوری شده را نسبتاً راضی‌کننده خواند و گفت: در برخی موارد رقابت بین آثار بسیار تنگاتنگ بود، با این حال هنوز اثری که معیار و شاخص باشد و همه انتظارات را برآورد کند در حوزه مستندنگاری وجود ندارد.
علامیان با اشاره به سه شاخص مورد ارزیابی در آثار مستند گفت: موضوع، استناد و نگارش ادبی سه معیاری هستند که در بررسی آثار مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
وی گفت: به لحاظ موضوع در این دوره با پیشرفت‌های قابل توجهی روبرو بودیم. موضوعات بکر، جالب توجه و کمتر دیده شده در این دوره قابل توجه بود، موضوعاتی که تاکنون سابقه پرداخت نداشتند انتخاب شده و حاصل کار نیز خوب از آب در آمده بود. موضوعاتی که بخش تاریک تاریخ معاصر ما بود و در تاریخ شفاهی سال‌های اخیر دیده نشده بود، موضوعاتی از دل جامعه که در سال‌های اخیر رخ داده بود و بروز بود.
این مستند‌نگار تصریح کرد: نخستین قدمی که یک پدیدآورنده و نویسنده می‌خواهد برای نوشتن بردارد، موضوع است. این یک هنر برای نویسنده است که ببیند چه موضوعاتی وجود دارد که قابلیت بسط و پرداخت دارد، برخی موضوعات به ویژه در دفاع مقدس سابقه تکرار بسیار دارند، اما باز در همان موضوعات نیز می‌توان از زاویه بکری به ماجرا نگاه کرد. برخی موضوعات نیز تاکنون دیده نشده و نویسنده با ایده و ذوق خود به سراغ آن‌ها می‌رود.
وی با اشاره به معیار دوم یعنی استناد گفت: کمیت ادبیات مستند در این حوزه تاحدی می‌لنگد، یکی از مواردی که در این حوزه در اغلب کتاب‌ها با آن روبرو هستیم، نقص در استناد است، در روایت‌ها حلقه‌های مفقوده‌ای وجود دارد که موجب شده تا موضوع مبهم باقی بماند یا برش‌هایی ایجاد شود که خواننده در سیر مطالعه احساس می‌کند، بخش‌هایی ناگفته باقی مانده است. این موارد به ضعف استناد باز می‌گردد. ما در خاطرات اسامی آدم‌های مختلف، تاریخ‌ها، زمان‌ها را باید بسیار با دقت ذکر کنیم، دقت در این موارد استناد داشتن اثر را تضمین می‌کند، اگر افراد را خوب معرفی کرده باشیم، پانوشت‌های خوب داشته باشیم، می‌توانیم استناد اثر را بالا ببریم.
وی گفت: اما در برخی کتاب‌های مستند ما تناقض‌های زیادی در خاطرات می‌بینیم که در زمان وقوع دچار شائبه هستند، این نویسنده است که باید زمان و مکان اجرا را با واقعیت تطبیق دهد، چون ممکن است راوی در اشتباه باشد.
علامیان با اشاره به وضعیت آثار مستند داوری شده در سیزدهمین دوره جایزه جلال گفت: در مجموع کارهای خوب منتشر شده از فراوانی بالایی برخوردار بودند، در سال‌های اخیر ناشران کمتر به آثار مستند توجه نشان می‌دادند اما در سال گذشته چنین نبوده و ناشران توجه بیشتری به این حوزه داشته‌اند؛ به ویژه ناشران خصوصی سطح کار را ارتقا داده و به طرح جلد، کتاب‌سازی و ویراستاری بیشتر توجه نشان داده بودند.
انتهای پیام/
