به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، انسان موجودی اجتماعی و ناچار است در طول روز با بسیاری از افراد در محیط خارج و داخل خانواده تعامل داشته باشد؛ تعاملاتی که ممکن است برخی سودمند و برخی از نظر مادّی و یا معنوی مخرّب باشند؛ از اینرو آنچه از لحاظ عقلی و شرعی بر انسان لازم محسوب میشود، این است که افراد در امور روزانه خود دقت لازم را داشته، با بالا بردن سطح بینش و آگاهی خود، درصد خطاهای ممکن را کاهش دهند.
در سبک زندگی اسلامی بسیار سفارش شده تا مؤمن، نسبت به موضوعاتی که قصد ورود به آنها را دارد، تعقّل کند و با مطالعه و مشورت گرفتن از اهل خبره، زوایای مختلف مسئله را مورد بررسی قرار دهد تا اصطلاحاً با چشمی بسته اقدام به کاری نکند؛ در غیر این صورت ممکن است شخص، نه تنها برای خود بلکه برای اطرافیانش نیز مشکلاتی را به وجود آورد؛ از اینرو میبینیم که پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در حدیثی چنین تأکید میفرماید «اَللهُ یُحِبُّ عَبْداً إذا عَمِلَ عَمَلاً أحْکَمَهُ؛ خداوند بندهای را دوست دارد که کار خود را به درستی و دقت انجام میدهد» (الامالی صدوق، ص385) متأسفانه عدم توجّه برخی افراد به این نکات، سبب ایجاد ضررهای مادی و معنوی شده است و شاهد از بین رفتن سرمایه دنیوی و اخروی خودند.
بعد از تذکر مطلب فوق، به این نکته نیز باید اشاره کرد که زیرک بودن در تعاملات و پرهیز از اعتمادهای بیجا را نباید با وسواس فکری اشتباه گرفت و به نوعی همه را دروغگو یا خیانتکار دانست. برخی افراد از آنجا که در طول زندگی ممکن است با اشخاص شرور زیادی مواجه شوند و یا در مورد آنان، مطالبی را شنیده باشند، حتی به نزدیکترین اطرافیان خود که حقیقتاً پاک و صادقاند، نیز مشکوک میشوند و برخورد ناصحیحی را نسبت به آنان انجام میدهند؛ این عمل یقیناً حرام است و خداوند متعال این مطلب را به این شکل نهی میفرماید «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ[حجرات/ 12] اى کسانى که ایمان آوردهاید؛ از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است.»
چند مثال:
در رابطه با سوءظنّ به این مثالها دقّت بفرمایید:
1. فردی که در محیط کار، به شریک چندین سالهاش بدون هیچ دلیلی شک کرده، برخورد ناصحیحی نسبت به او انجام میدهد و در نتیجه، شخص مقابل نیز از این برخورد ناراحت شده، اقدام قانونی جهت برهم زدن شراکتش با این فرد و در تنگنا قرار دادن او به کار میبندد.
2. مادری که در اولین واکنش، پسرش که به دانشجوی هم کلاسیاش علاقهمند شده را با ادبیاتی شبیه به این جمله سرکوب میکند: «معلوم نیست آن دختر بیحیا چه کاری انجام داده که توانسته تو را فریب دهد.»
3. فردی که به همسرش بدبین بوده و هر نوع برخوردی را که از او میبیند، به بدترین نوع ممکن معنا کرده، در نتیجه واکنشهای تندی را نسبت به او انجام میدهد.
این موارد تنها نمونههایی از آثار سوءظنّ است و نباید فراموش کرد که این نگاه در مرتبه اول، خود فرد شکّاک را نابود خواهد کرد و سبب میشود که انسان، به مرور زمان از تمام افراد وحشت داشته، همه را خائن تصوّر کند؛ چنانکه امیرالمؤمنین در روایتی میفرماید «مَن لَم یُحسِن ظَنَّهُ استَوحَشَ مِن کُلِّ أَحَدٍ؛ آن کس که گمان خود را نیکو نکند و بدبین باشد، از هر کسى وحشت میکند» (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص254 ، ح5333) و در مرتبه بعد ممکن است بر جسم و روح سایرین نیز تأثیر منفی گذاشته، مشکلات جبرانناپذیری را به وجود آورد.
مبارزه با سوءظنّ
حال که زشتی این گمان مشخص شد، باید به دنبال راهکار آن بر آمد؛ شاید بهترین کاری که در هنگام هجوم سوءظنّ، نسبت به دیگران میتوان انجام داد این است که شخص، در کنار توجّه به آثار زیانبار آن و استغفار، در مقام عمل، هیچ ترتیب اثری را به این بدگمانیها ندهد؛ بلکه سعی کند با فرد مقابل، در حالتی آمیخته با آرامش و اعتماد، صحبت کرده، حقیقت مطلب را مستقیم یا غیر مستقیم، از خود او جویا شود؛ مطمئن باشیم با این کار بسیاری از مشکلات کاهش خواهد یافت.
یادداشت: طاهر قلیزاده محمدی، کارشناس امور مذهبی و مشاور خانواده
انتهایپیام/