یادداشت|نقش نظارت در کارآمدسازی مدیریت شهری در تهران ۱۴۰۰
نظارت شایسته و بایسته‌ای بر انتخاب‌شوندگان نهادی که در جایگاه مهم و حساس مملکت در کنار قوای سه‌گانه وجود دارد یعنی شوراها و همچنین فعالیت آنها وجود ندارد.
به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا، بنیامین شکوه‌فر رئیس اندیشکده حقوق شهری و شهروندی در یادداشتی برای تسنیم نوشت:اگر «دولت» را قوه مجریه، «عدلیه» را قوه قضاییه و «مجلس» را قوه مقننه می‌نامیم، شاید بتوان با اغماض «بلدیه» را نهادی در کنار این قوا دانست که اداره شهرها را در عصر توسعه شهری که پیچیدگی و دشواری های خود را دارد، بر عهده دارند.
در این میان «شوراهای شهر» و «شوراهای روستا» با مقیاس کوچک‌تر به عنوان «پارلمان شهری» و «نهادی برای تصمیم گیری و نظارت بر مدیریت شهرها و روستاها» هستند که با تصمیم سازی قوه بلدیه را در اجرای برنامه‌ها و طرح‌های مدیریت شهری در جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه یاری می‌دهند.
امروزه وضع مقررات برای اداره شهرها جز با در نظر داشتن الزامات و مقتضیات هر ناحیه و منطقه و توجه به بوم و اقلیم و فرهنگ هر شهر امکان‌پذیر نیست و این مهم صرفاً از شورایی برمی‌آید که اعضای آن متعلق به همان بوم، اقلیم و فرهنگ هستند.
شاید همین ضرورت‌ها و اقتضائات بود که خبرگان حکیم قانون اساسی را بر آن داشت که برای نقش افرینی مردم در اداره شهرها و روستاها یک نظام شورایی پیش‌بینی کنند و فصل هفتم و اصول 100 تا 106 قانون اساسی را با استناد به آیات شریفه «وَ اَمرُهُم شوری بَینَهُم» و «شاوِرهُم فِی الاَمر» به شوراها اختصاص دهند.
اصل یکصدم قانون اساسی بر «اداره امور روستاها، بخش‌ها، شهرها، شهرستان‌ها و استان‌ها با نظارت شوراهای منتخب مردم برای پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی با توجه به مقتضیات محلی» تأکید دارد و اصول 102 و 103 نیز به شورای عالی استان‌ها پرداخته و «استانداران، فرمانداران، بخشداران و سایر مقامات کشوری منصوب دولت» را ملزم به رعایت تصمیمات شوراها در حدود اختیارات آنها کرده است.
اصل 105م قانون اساسی بر ضرورت عدم مخالفت تصمیمات شوراها با موازین اسلام و قوانین کشور تأکید دارد و اصل 106م به مقوله انحلال شوراها پرداخته و آن را امری استثنایی دانسته است که جز در صورت انحراف از وظایف قانونی ممکن نیست.
علاوه بر قانون اساسی، امام خمینی(ره) نیز در مقاطع مختلف بر ضرورت وجود شوراها تأکید کرده و تصریح داشته‌اند: «این شوراها باید باشد در شهرها؛ بعد هم در سایر نقاط ان‌شاءالله تأسیس بشود و سرنوشت هر شهرستانی، هر شهری که آن شوراها در آن هست با خود این شوراهاست که از طرف مردم تعیین می‌شوند افرادش».
در فرمان حضرت امام (ره) برای تهیه آیین‌نامه اجرایی شوراهای شهر و روستا خطاب به شورای انقلاب اسلامی نیز آمده است: «در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش که از ضرورت‌های جمهوری اسلامی است، لازم می‌دانم بی‌درنگ به تهیه آیین‌نامه اجرایی شوراها برای اداره امور محلی شهر و روستا در سراسر ایران اقدام و پس از تصویب به دولت ابلاغ نمایید تا دولت بلافاصله به مرحله اجرا درآورد».
اما حضرت امام (ره) نکته مهم دیگری را هم بیان می‌کنند که واکاوی آن بسیار اهمیت دارد: «شورای شهر؛ یعنی همه کارهای شهر دست اینهاست. شهردار را هم تعیین می کند. کارهای دیگر شهر را، همه را، اینها انجام می‌دهند. نظارت در بازار، نظارت در همه جا، دارند. اینها اختیاراتی دارند و ممکن است که خدای نخواسته یک وقتی اشخاص ناباب تعیین بشود، رأی داده بشود به آنها، و برای شهر مضر، برای اسلام هم مضر؛ بنابراین، یک مسئله مهمی است که باید شما توجه به آن داشته باشید. و برسانید به دوستان خودتان، به شهرستان‌هایی که می‌روید به دوستانتان، به اهل علم آنجا، برسانید که مردم آگاه بشوند و روی آگاهی رأی بدهند».
ایشان همچنین می‌فرمایند: «اگر یک افراد نابابی در جمهوری اسلامی مقدرات یک شهری را در دست بگیرند و بعد کارهای خلاف بکنند، علاوه بر اینکه برای خود آن شهر مضر است، وجهه جمهوری اسلامی را بد نمایش می‌دهد. و آنهایی که با شما و با ما و با اسلام غرض دارند اینها می‌خواهند که یک افرادی باشند که این افراد هرچه بتوانند کار را از اسلام جدا کنند... خیال نکنید که شورای شهر یک چیز آسانی است، یک چیز کمی است».
امام راحل حتی نسبت به خطر نفوذی‌ها در شورا نیز هشدار داده‌اند: «قضیه شوراها را یک امر سطحی و یک امر کوچک نشمرید. این شوراها اختیاراتی دارند که به واسطه آن اختیارات می‌توانند مسائل ما را ضایع کنند؛ و می‌توانند مسائل اسلامی را جلو ببرند. بدانید که الآن دنبال اینکه اعلام شده شوراهای شهر را بناست تشکیل بدهند، دستجاتی که مخالف با نهضت اسلام هستند و از اسلام می‌ترسند، از احکام اسلام می‌ترسند، اینها در صدد توطئه هستند که یک افرادی را جا بزنند به ملت. آنها می‌دانند که خودشان ندارند اینقدر جمعیت، عددشان اینقدرها نیست که بتوانند ببرند، لیکن افرادی را جا بزنند، افرادی که از خودشان است، از حزب خودشان است، جا بزنند به ملت، و ملت را اغفال کنند برای رای دادن به آنها».
جز این موارد، توصیه‌های متعدد دیگری نیز از سوی حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری در این زمینه وجود دارد که بحث اهمیت شوراها و جایگاه آنها در نظام جمهوری اسلامی را فرایاد می‌آورد اما آنچه امروز به‌ویژه در کلام اخیرالذکر از بنیانگذار جمهوری اسلامی نمود دارد، بحث نظارت بر صلاحیت انتخاب‌شوندگان و نامزدهای انتخابات شوراهاست.
داوطلبان کاندیداتوری انتخابات شوراها با وجود همه وظایف سنگینی که قانون اساسی و امامین انقلاب بر عهده آنها نهاده‌اند، تنها داوطلبانی هستند که برای صلاحیت‌شان کمترین جدیت و سخت‌گیری وجود دارد؛ در حالی که داوطلبان کاندیداتوری انتخابات‌های ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری از فیلتر شورای نگهبان باید عبور کنند، برای داوطلبان شوراها صرفاً استعلاماتی از برخی مراجع قانونی صورت می‌گیرد و نتیجه چنین عدم دقتی در احراز صلاحیت داوطلبان، می‌شود همین اخباری که هر روز از گوشه و کنار کشور می‌شنویم: "اعضای شورای فلان شهر بازداشت شدند، شهردار فلان شهرستان به اتهام فساد تحت پیگرد است، شهردار فلان جا به اتهام مفاسد اخلاقی برکنار شد و...".
از سوی دیگر، نظارت بر خود شوراها و شهرداری‌ها نیز کاستی‌های فراوانی دارد و تاکنون کسی نشنیده که مقامات فلان شورا یا شهردار یک شهر بخواهند به‌واسطه اقدامات و تصمیمات‌شان به نمایندگانی از مردم در هر نهاد و مرجعی پاسخگو باشند.
به این ترتیب، نه بر انتخاب‌شوندگان نهادی که در جایگاه مهم و حساس مملکت در کنار قوای سه‌گانه وجود دارد، نظارت شایسته و بایسته وجود دارد و نه نظارت درستی بر فعالیتش به چشم می‌خورد. بدیهی است که هر عدم نظارتی فساد می‌آورد و بر این اساس باید گفت که اخبار هر روزه فساد و بازداشت و تعقیب اعضای شوراهای شهر و مدیران شهری در چنین خلاء نظارتی عمیقی اصلاً امر غیرطبیعی و بعیدی نیست و اتفاقاً با این حجم از بی‌نظارتی باید قدردان اعضایی بود که دارند بدون فساد کار می‌کنند!
خلاصه اینکه باید این کلام حضرت امام (ره) را به‌ویژه در این روزها که در آستانه انتخابات شوراهای اسلامی هستیم مقابل دیدگانمان داشته باشیم و فراموش نکنیم: «خیال نکنید که شورای شهر یک چیز آسان، یا یک چیز کمی است».
انتهای پیام/
