به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ میراث فرهنگی را نباید تنها به بناها و اشیای تاریخی قابل لمس خلاصه کرد، آنچه از آداب و رسوم، اصطلاحات، زبانها، گویشها، بازیها، موسیقی، ادبیات شفاهی، هنرهای اجرایی، مراسم، جشن ها و آیینهای دینی هر ملتی بر جای میمیاند به عنوان میراث ماندگار آنها تلقی میشود. میراثی که اگر چه قابل لمس نیست اما بخش زندهای از تاریخ محسوب شده و با عنوان میراث ناملموس شناخته میشود.
ماه رمضان در روزمرگیهای زندگی ایرانی-اسلامی از سالها قبل در اقصی نقاط کشور آیینهای مختلفی را به همراه داشته است و حالا تبدیل به میراث ناملموس ایرانیها در شهرهای مختلف شده است. به مناسبت ماه مبارک رمضان آیینهای مختلف ماه رمضان در ایران را که حالا با عنوان میراث ناملموس کشور شناخته میشوند مرور میکنیم:
عید فطر به عنوان آیین پایانی ماه مبارک رمضان همواره شأن و منزلت والایی داشتهاست. عید فطر به عنوان بخش پایانی یک ماه دینی که پر از آیینها و سنتهای مختلف است با شکوه هر چه تمامتر برگزار میشد و شاهان و بزرگان هر شهر و کشورِ مسلمان، خود را موظف به حضور در این آیین پایانی میدانستند. دورههای مختلف تاریخی این عید را با ارزش میدانستند و هر دورهای، آیینها و سنتهای مخصوص به خود را داشت. به عنوان مثال عثمانها در این عید مزایای زیادی برای کارکنان خود در نظر میگرفتند و مرسوم بود که عیدی میدادند، زندانیانی که رفتار خوبی داشتند و بخش زیادی از دوره محکومیتشان گذشته بود آزاد میکردند و خلاصه این عید به یک آیین مهم در حکومت عثمانی تبدیل شدهبود.
عید فطر در بین پادشهان دیگر هم مقدس برشمرده میشد و مراسم باشکوهی برای آن برگزار میکردند، از زمان ورود توپ به کشور هم رویت ماه شوال با شلیک توپ همراه بود. با اعلام زمان عید، صبح روز بعد جمعی از درباریان به همراه پادشاه برای اقامه نماز عید به بزرگترین مسجد شهر میرفتند که به اصطلاح به این جمع از درباریان«دسته عید» میگفتند؛ البته اسب پادشاه هم در برخی حکومتها تزئینات مناسبتی داشت و درباریان شاه لباسهای فاخر به تن میکردند. در نهایت دسته عید بعد از برگزاری نماز به کاخ باز میگشتند و مراسم به پایان میرسید. بعد از آن هم خیل تبریکات و دست بوسیها بود که به دربار میرسید.
این تبریکات هم بین مردم رواج داشت. و مردم هم در این ایام به دید و بازدید میپرداختند و جشن مفصلی در شهر برپا بود؛ البته این جشنها و رسومات بیشتر در بین حکومتهایی برپا بود که داعیه دین را هم داشتند، مانند حکومت عثمانی. در واقع جشنها و مراسمی که در شهر برگزار میکردند بیشتر باعث وحدت مردم میشد و مقبولیت عمومی را برای پذیرش حکومتها بیشتر میکرد.
برخی آیینها در عید فطر شبیه به آیینهای نوروزی بود و مانند عید نوروز خانهها تمیز میشدند و در خانوادههای ثروتمندتر کودکان رخت و لباس نو به تن میکردند. روز قبل از عید به زیارت اهل قبور میرفتند و بر سر قبر آنها قرآن میخواندند، حمامها هم تا صبح پذیرای روزهدارانی بود که میخواستند غسل کرده و روز بعد به استقبال نماز عید بروند. طبل زنان و آنهایی که در ایام ماه رمضان به روشهای مختلف مردم برای سحری خوردن بیدار میکردند، حالا با همان روش مردم را برای اقامه نماز عید فطر دعوت میکردند.
اما این آیینهای کهن به مرور زمان و با تغییر شکل زندگی در دنیای مدرن تغییر کرده است و تنها بخشی از آنها به صورت کمرنگ، در قومیتها و ملتهای مختلف ادا میشوند. در ایران هم شیوههای مختلف و متنوعی برای برگزاری مراسم روز عید فطر در شهر های کشور وجود دارد.
اما این آیینهای کهن به مرور زمان و با تغییر شکل زندگی در دنیای مدرن تغییر کرده است و تنها بخشی از آنها به صورت کمرنگ، در قومیتها و ملتهای مختلف ادا میشوند
اولین آدابی که برای این ماه در بین اقوام مختلف مشترک بود، آداب رویت ماه در روزهای آخر ماه رمضان بود. افراد برای دیدن ماه روی پشتبامها میرفتند و بعد از دیدن ماه، رسم بر این بود که دعایی میکردند. چشمها را بسته و بعد از خواندن دعا و نیازی که داشتند یا به صورت طفلی معصوم مینگریستد یا به انگشتری عقیق و یا به آب زلال، البته در بین اقوام مختلف نگاه کردن به هر چیز فلسفه و دلایل خود را داشت در این بین نگاه به آیینه و صورت فرد روزهدار و مومن هم مرسوم بود تا برای فرد خوش یمنی به بار بیاورد.
بیشتر اهالی شهرهای شمالی و به خصوص استان مازندران و گیلان برای برپایی مناسک عید، لباس محلی میپوشند و به روستای محل تولدشان میروند، بعد از برپایی نماز عید فطر هم سنت دید و بازدید را برپا میکردند و اغلب به صورت دسته جمعی به دیدار بزرگان میرفتند، البته هنوز هم این سنت پابرجاست. خانواده شهدا هم مقصد دید و بازدید برخی از اهالی محل است و عدهای دیگر بر سر مزار شهدا میروند. سرای اهل قبور در این روز شلوغ است و مردم برای قرائت فاتحه بر سر مزار درگذشتگان خود حاضر میشوند، اغلبشان هم در این ایام نذری میدهند، از خرما و شیرینی گرفته تا آش دوغ و آش رشته.
اما در استانهای کویری و به خصوص یزد مراسم عید فطر با اعمال مستحبی و تکبیرگویی در مصلاها و مساجد شهر همراه است. آن روزهایی که کرونا نبود مردم این مناطق با حضور در مصلاها و قبل از برپایی نماز مصاحفه میکردند و عید را تبریک میگفتند. پیش از نماز هم مردم به همراه مکبران ذکرهایی مانند الله اکبر، لااله الاالله و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) میگفتند و دعای سلامت امام زمان (عج) را میخواندند که البته هنوز از رسومات پابرجاست.
محل توزیع نذورات هم همان محل برپایی نماز بود که هرکسی اگر نذری داشت به محل برپایی نماز میاورد و پخش میکرد، از انواع شیرینیجات گرفته تا آش مخصوص حضرت ابوالفضل (ع) در یزد. همان سنت دید و بازدید در استانهای کویری کشور هم پابرجاست اما کرمانیها در این روز بیشتر به دیدار خانوادههایی میروند که بهتازگی عزیزانشان را از دست دادهاند و تلاش میکنند تسلی خاطری باشند بر داغ این خانوادهها. البته این عید به عنوان یکی از اصلیترین اعیاد برای برگزاری مراسم نوعید در تمام کشور محسوب میشود و هنوز هم این رسومات پابرجاست.
اما در سیستان و بلوچستان مراسم استقبال از عید فطر از مدتها قبل صورت میپذیرد، چرا که زنان این استان برای آماده کردن لباسهای مخصوص سوزندوزی شده باید از قبل کارشان را شروع کنند تا در زمان عید لباسها آماده باشند. همچنین از شب قبل از عید حنا آماده کرده و با اشکالی زیبا به دست دختران و زنان سیستان و بوچستان نقش میبندند. مراسم عید هم در محلهای مخصوصی به نام «عیدگاه» برگزار میشود. روزهای آخر ماه رمضان هم بازارها شلوغ و پر از جمعیت است تا مردم مایحتاج خود را برای برگزاری مراسم عید تهیه کنند.
این عید برای عربهای خوزستان از عید نوروز هم مهمتر است و بیشتر گذرگاهها در این استان آذینبندی میشوند و به استقبال عید میروند. زنان خانهدار عرب زبان در روزی به نام «امالوسخ» اقدام به تمیزکاری خانهها کرده و به اصطلاح خانهتکانی میکنند. در روز بعد، که «امالحلس» نامیده میشود از نظافت خانه دست کشیده و اعضای خانواده به نظافت شخصی خود میرسند. همچنین خود را آماده پذیرایی از میهمانان میکنند. در این ایام دید و بازدیدها مانند ایام نوروز برپاست. برای این دید و بازدیدها هم درب هیچ خانهای بسته نیست و همسایهها و اقوام با یک یاالله وارد خانهها میشوند.
این ایام شادی و دید و بازدیدها برای هرمزگانیها تا سه روز هم ادامه خواهد داشت. و برخی بزرگان خانوادهها بعد از روز عید دوباره تا چند روز اقدام به روزهداری میکنند. بوشهریها هم از چند روز مانده به عید تدارک آن را میبینند و شیرینی و تنقلات آماده میکنند تا وقتی کودکان در روز عید برای دریافت عیدی به درب منزلشان میروند بینصیب نمانند.
با پایان ماه رمضان هم شعارهای وداع با این ماه مبارک طنینانداز میشود، «الوداع، الوداع ای ماه مبارک الوداع، دیر آمدی، زود میروی، ماه مبارک الوداع» و یا «الوداع الوداع یا رمضان، و علیک السلام شهر صیام». اهالی بوشهر اذان صبح را برای رفتن بر سر مزار درگذشتگان انتخاب میکنند.
با امید اینکه هرچه زودتر این ویروس منحوس مانع از برپایی مراسم آیینی و سنتی ایرانیها نباشد و این سنتها به دست فراموشی سپرده نشوند.
انتهای پیام/