به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ ایرانیان از دیرباز به روشهای سنتی حفاظت خاک و آب، مهار سیل، بیابانزدایی و نیز توسعه همزمان کشاورزی متناسب با محدودیتهای اقلیمی، خاک و زمین در کشور دست یافتهاند. چنین شیوههای سنتی و دانشهای بومی آبخیزداری سازگار با محیط زیست و شرایط اقلیمی پرفشار کشور و از سوی دیگر منطبق با نیازهای آبخیزنشینان بوده است. این روشها در عین پاسخگویی به نیازهای رو به رشد جوامع، منابع محدود منابع طبیعی را نیز بهگونهای پایدار مورد بهرهبرداری قرار داده است. از مهمترین ویژگیهای این دانشهای بومی میتوان به سادگی، کمهزینه بودن، اطمینان از توازن بومشناختی و مشارکت مردمی اشاره نمود.
در حقیقت آب با استحصال آب باران و بهرهبرداری از هرزآبهای جاریشده در آبراهههای کوچک و در قالب شیوهای موسوم به آبیاری سیلابی در زراعت یا باغداری استفاده میشده است. احداث پشـتههای خـاکی در درههـای عریض (خادین)، ردیفی از بندهای خاکی روی خطـوط تراز (اهار)، زراعت سیلابی، جمعآوری هرزآب از دامنههای شیبدار برای درختکـاری (مسکات)، بهرهبرداری از سیل در کف بستر مسیلها و آبراههها (گسور) و انحراف سـیلابها از آبراهـهها و مسـیلها و هدایت آنها روی سکوهای تراز (آبیاری سیلابی) نمونههایی از روشهای بهرهبرداری از باران و سیلاب در کشورهای مصر، هندوستان، تونس و یمن میباشند.
بهرهبرداری از سیلاب، بهعنوان یکی از راههای متداول تأمین آب برای کشاورزان و باغداران در مناطق خشک و نیمهخشک جهان از جمله ایران مرسوم بوده است؛ بهطوری که آبیاری سیلابی در ایران از هفت هزار سال پیش در خراسان، انجام میشده است. نخلکاری با استفاده از سیلاب نیز در مناطق جنوبی استان فارس معمول بوده است. در این روش با احداث یک دهانه آبگیر، بخشی از سیلاب آبراهههای اصلی بهسوی اراضی حاشیه آن، بهمنظور سیراب کردن و آبیاری نخلهای کاشتهشده در این اراضی هدایت میشود و حدود 70 درصد از سیلاب کنترل میشود. همچنین در جنوب خراسان، حوضچههای ایجادشده با بنای خاکریز روی خطوط تراز در مسیر خشکهرودها بهنام بندسار و در سیستان و بلوچستان دیوارههای خاکی یا سنگی بهنام خوشاب و نیز دگار و هوتک نمونههایی از سامانههای سنتی بهرهبرداری از سیلاب در ایران هستند.
خوشبختانه شیوه پیشرفته و نوین فناوری بهرهبرداری از سیلاب به نام آبخوانداری توسط جمهوری اسلامی ایران به دنیا معرفی شده است. طبق آمار اعلامشده توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، بیش از 14 میلیون هکتار زمینهای مستعد برای آبخوانداری وجود دارد که میتوان برای جمعآوری و ذخیرهسازی حدود 40 میلیاردمکعب آب باران در دل زمین استفاده کرد و از هدررفت آب و تبخیر آب باران جلوگیری نمود.
همچنین در این باره سیدآهنگ کوثر، دانشمند و فرهیخته آبخوانداری معتقد است: «در ایران بیش از 14 میلیون هکتار زمینهای بسیار مناسب برای آبخوانداری وجود دارد. دستکم چهار میلیون هکتار از دیمزارهای ما میتوانند از آبیاری سیلابی، همزمان با تغذیه مصنوعی آبخوانها، بهره برند. در زیر 40 میلیون هکتار، یکچهارم سطح خشکی ایران، جای خالی برای انباشتن 5000 کیلومترمکعب، 5000 میلیارد مترمکعب، یعنی تمام بارندگی میانگین 11 سال ایران جا داریم. ارزش فضای خالی آبرفتهای ما بر اساس دلار آمریکایی سال 1394 افزون بر 12 تریلیون است. چنانچه مصرف اسرافگونه ما ثابت بماند، برای 40 سال آب خواهیم داشت، بهشرط آنکه طوفان نوح تکرار شود، و برای مهارکردنش آماده باشیم. فرهنگ آبخوانداری بایستی در ایران نهادینه شود! با این کار میتوان آب رفته را به جوی بازآورد. افزون بر سیهزار کاریز متروکه داریم که بنای آنها بر پایه ارزش دلار آمریکایی سال 1394 بالغ بر 50 میلیارد میگردد.»
نکته پایانی آنکه علیرغم اینکه آبخوانداری و روشهای سنتی بهرهبرداری از سیلاب، اغلب بسیار سازگار با محیط زیست و شرایط محیطی خاص کشور است و دارای قدمت چندهزارساله است، متأسفانه در کشور به این روشها توجه مناسبی نمیشود، این در حالی است که علاوه بر تولید محصول، کنترل سیل، حفاظت خاک، تغذیه مصنوعی آبهای زیرزمینی و آبخوانها نیز ازجمله مزایای این شیوه نوین بهرهبرداری از سیلاب میباشد که باید در سیاستها، برنامهریزیها و قوانین بهخصوص قانون برنامه توسعه هفتم بدان توجه ویژه صورت پذیرد.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
انتهای پیام/+