به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ موضوع مهاجرت یکی از موضوعات حساس و چالشبرانگیز جامعه امروز ایران است، با این حال همچنان اطلاعات و آمار دقیق اندکی در این حوزه در دسترس قرار دارد.
یکی از سرفصلهای داغ و پرحاشیه در این حوزه، همواره موضوع خروج و مهاجرت نخبگان تحصیلی، رتبههای برتر کنکور سراسری همچنین برگزیدگان المپیادهای دانشآموزی بوده است.
سالنامه مهاجرتی ایران 1400 توسط رصدخانه مهاجرت ایران تهیه و تدوین شده است که نمایانگر آخرین آمار و اطلاعات حوزه مهاجرتهای بینالمللی در ایران و جهان است که روند ماندگاری، خروج و بازگشت برگزیدگان کنکور سراسری و المپیادهای دانشآموزی، روند بازگشت متخصصان و نخبگان علمی به کشور و همچنین روند خروج و بازگشت پناهجویان ایرانی را برای نخستین بار بررسی کرده است.
اما این سالنامه منابع داخلی مختلفی دارد که از جمله آنها مرکز آمار ایران، مرکز تعاملات بینالمللی علم و فناوری (معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایران)، موسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)، مرکز آمار و اطلاعات راهبردی (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی)، معاونت بینالملل و امور دانشجویان غیرایرانی دانشگاه آزاد اسلامی، دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور است.
در بین دادههای آماری به منابع خارجی همچون سازمان بینالمللی مهاجرت، بانک جهانی، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، انستیتوی آمار یونسکو، کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان، بخش امور اقتصادی و اجتماعی ملل متحد، سازمان بینالمللی کار و بانک توسعه آسیایی استناد شده است.
جمعیت مهاجران ایرانی در دنیا براساس آخرین آمار موجود قابل استناد در سال 2020 میلادی، 1.8 میلیون نفر است که که 2.23 درصد از جمعیت ایران را تشکیل میدهد اما طبق آمار دبیرخانه شورای عالی ایرانیان، جمعیت مهاجران ایرانی خارج از کشور 4.04 میلیون نفر برآورده شده است که این آمار براساس منابع بینالمللی، قابل راستیآزمایی نیست.
جمعیت مهاجران ایرانی در دنیا در سال 1990 میلادی، بالغ بر 820 هزار نفر بوده است که این رقم در سال 2020 میلادی به 1.8 میلیون نفر رسیده است و در واقع در 30 سال گذشته جمعیت مهاجران ایرانی 2.2 برابر شده است.
براساس آمار سازمان ملل، چهار کشور آلمان، سوئد، هلند و فرانسه در اتحادیه اروپا هستند که میزبان بیشترین تعداد مهاجر متولد ایران هستند که براساس همین آمار کشور آلمان با 152 هزار و 590 مهاجر متولد ایران در جایگاه نخست قرار دارد و بعد از آن کشورهای سوئد، هلند و فرانسه به ترتیب در جایگاههای بعدی قرار دارند.
در سال 2020 بیشترین درخواست ویزای ثبت شده و ویزای شنگن صادر شده برای ایرانیان در اروپا، متعلق به کشورهای آلمان، فرانسه و ایتالیا بوده است و کشور آلمان، نخستین مقصد ایرانیها برای مهاجرت به اروپاست؛ انگلستان نیز دومین مقصد مهاجرت ایرانیها در خارج از اتحادیه اروپا است و در حال حاضر حدود 83 هزار و 531 نفر ایرانی در این کشور زندگی میکنند.
مهاجرتهای اقتصادی و کاری، مهمترین نوع و کانال مهاجرت ایرانیان است؛ پیمایشهای آماری نشان میدهد بسیاری از مهاجرتهایی که از سایر کانالهای تحصیلی یا پناهجویی نیز انجام میشود، دلایل یا انگیزههای اقتصادی دارد؛ میل به مهاجرت در میان گروههای حرفهای و فعالان استارتاپی بنابراطلاعات پیمایشهای رصدخانه مهاجرت ایران در سالهای اخیر افزایش یافته و تحمیل شرایط بد اقتصادی در سالهای اخیر در دولت تدبیر و امید و وخامت شرایط معیشتی و اقتصادی مردم طی 8 سال اخیر از جمله مهمترین عوامل تشدیدکننده تمایل به مهاجرت ایرانیان بوده است.
در "وضعیت ایران در خروج دانشجویان از کشور" نیز باید گفت که با افزایش جمعیت کل دانشجویان کشور، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور نیز افزایش یافته و از تراز 19 هزار دانشجو در سال 2003 به تراز 56 هزار دانشجو در سال 2018 رسیده است.
آمریکا، ترکیه، آلمان، کانادا و ایتالیا پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در دنیا هستند؛ در سالهای اخیر جایگاه "دانشجوفرستی" اندکی کاهش پیدا کرده است که عواملی همچون افزایش نرخ دلار، افزایش هزینههای تحصیلی، محدودیتهای ویزایی اعمال شده از سوی دولت آمریکا برای دانشجویان ایرانی و تحریمها و در نهایت شیوع ویروس کرونا موجب ثابت ماندن تراز جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور و در طول چند سال گذشته شده است.
در گزارش اخیر، وضعیت ماندگاری، خروج و بازگشت برگزیدگان کنکور سراسری و المپیادها براساس آمار اداره گذرنامه از تردد این افراد در بازه زمانی 1380 تا اوایل دهه 1390 استخراج شده است.
تحلیل آمار دریافتی از اداره گذرنامه در بازه زمانی سال 1380 تا مرداد 1399 نشان میدهد که 56.6 درصد از دارندگان مدال در المپیادهای دانشآموزی، 69.1 درصد از مشمولان بنیاد و 78.3 درصد از افراد حائز رتبههای یک تا هزار آزمون سراسری در داخل کشور هستند؛ در میان گروههای مورد بررسی، به ترتیب المپیادیها با 37.2 درصد، مشمولان بنیاد (رتبههای 1 تا 150 کنکور) با 25.5 درصد و رتبههای یک تا هزار آزمون سراسری با 15.4 درصد بیشترین درصد افراد مقیم خارج را به خود اختصاص دادهاند و در این میان 4.4 درصد از المپیادیها، 3.7 درصد از مشمولان تحت پوشش بنیاد ملی نخبگان و 2.6 درصد از رتبههای برتر کنکور که بیشتر از کشور خارج شده بودند به ایران بازگشتهاند.
یکی از مسائل مهم در بررسی آمار خروج المپیادیها و رتبههای برتر کنکور، سن خروج افراد است که به عنوان 2 گروه پرطرفدار رشته ریاضی و رشته تجربی در اینجا آورده شده است.
الگوی سنی خروج رتبههای برتر کنکور سراسری از کشور اینگونه است که اکثر افراد از برگزیدگان کنکور ریاضی (رتبههای 1 تا 150) در سنین 22 تا 23 سال بعد از دریافت مدرک کارشناسی خود اقدام به خروج از کشور میکنند که این آمار نزدیک به 50 درصد است و در مجموع 75 درصد از خروجها در این گروه بعد از اتمام دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد انجام میشوند و 25 درصد مابقی مربوط به خروجیها در طول دوره دکتری و بعد از آن هستند.
الگوی سنی خروج رتبههای برتر کنکور سراسری در رشته تجربی نیز اینگونه است که بیشتر دانشجویان برتر با رتبه 1 تا 150 در رشتههای پزشکی با طول دوره 7 تا 8 سال تحصیل میکنند و عمدتاً سن خروج از کشور نیز بعد از 26 سال است که به طور معمول بعد از دوره دکتری حرفهای است و در مقابل نیز بخش قابل توجهی از خروجها مربوط به برگزیدگان کنکور تجربی با رتبههای کمتر از 1000 در سنین کمتر از 25 سالگی روی میدهند.
سهم قابل توجهی از خروجیهای رتبههای زیر هزار کنکور رشته تجربی پیش از دریافت مدرک دکترای حرفهای انجام میشوند که این آمار حدود 50 درصد است و نکته قابل توجه اینکه سن خروج تحصیلی این افراد از 18 سالگی یعنی بلافاصله پس از دریافت نتیجه کنکور آغاز میشوند.
اگر برفرض نیز این آمار درست و صحیح باشد به این معناست که نزدیک به نیمی از نخبگان ایرانی المپیادهای علمی کشور به خارج از کشور مهاجرت کردهاند! یا حداقل دیگر در ایران نیستند یا در آمار مربوط به مشمولان بنیاد ملی نخبگان که شامل رتبههای 1 تا 150 کنکور است نزدیک به یک چهارم این افراد به خارج از کشور مهاجرت کردهاند که البته آمارهای غیررسمی و غیرقطعی از این تعداد بسیار بیشتر است.
همانطور که در این گزارش گفته شد این آمار در شرایطی است که افزایش نرخ دلار، افزایش هزینههای تحصیلی، محدودیتهای ویزایی اعمال شده از سوی دولت آمریکا برای دانشجویان ایرانی و در نهایت شیوع ویروس کرونا باعث کاهش قابل توجه مهاجرت شده است و چهبسا اگر این مشکلات از سد راه دانشجویان برداشته شود، با افزایش آمار مهاجرت نیز روبهرو خواهیم شد!
برای ماندگاری این نخبگان و فرهیختگان در کشور که سرمایههای این سرزمین هستند، باید فکری عاجل شود.
گزارش از: علیاصغر اصولی هلان
انتهای پیام/