به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرمانشاه، منطقه ریجاب بین دو شهر اسلامآباد غرب و سرپلذهاب واقع شده است که یکی از مناطق پرآب و خوش آب و هوا در استان کرمانشاه است. این منطقه در سالیان گذشته به منطقهای توریستی با ظرفیت تولید انواع میوههای مختلفی مانند انار، انجیر و گردو مشهور بوده است. منطقه دارای آب فراوان و باغات بسیار زیادی بوده است.
ریجاب از شمال به شهرستان جوانرود و از جنوب به منطقه پاطاق و سپس گیلانغرب و از غرب به سر پلذهاب و از شرق به منطقه کرندغرب در ارتباط است. رودخانه ریجاب نیز در 36 کیلومتری شهرستان دالاهو و در شمال دهستان ریجاب و روستای شالان قرار داشته و سرچشمه اصلی آن سراب کنار است. این رودخانه همچنین از چشمههای دیگری همچون اسکندر، کانی کول تال ، هشانه، چشمهسفید و سراب سیاوانه نیز تغذیه و آبگیری کرده و در طول مسیر باغات گردو، انجیر، انار و باقیمانده را سیراب میکند.
با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، سراب ریجاب در استان کرمانشاه شرایط ویژهای داشته بهطوری که آبدهی آن حداقل 1/4 و حداکثر بیش از 3/4 متر مکعب در ثانیه با دمای 13 الی 20 درجه سانتیگراد اندازهگیری شده است. این رودخانه در منطقه پیران بهصورت آبشار درآمده و از سرپلذهاب گذشته و پس از الحاق به چند منبع آبی دیگر، رودخانه الوند را تشکیل داده که پس از عبور از قصرشیرین وارد خاک عراق میشود.
نتایج پژوهشهای دکتر هوشنگ قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی َآب دانشگاه رازی در این رابطه گفت: در سالهای اخیر بهدلیل سواستفاده صاحبان باغات و اراضی و همچنین ضعف مدیریت سازمانهای محیط زیست و شیلات و بهدلیل ساخت مزارع و استخرهای بیش از حد پرورش ماهی نهتنها کیفیت آب رودخانه ریجاب بهشدت کاهش یافته بلکه محیط زیست منطقه نیز به نابودی مطلق کشانده شده است.
وی افزود: هماکنون آب زلال رودخانه ریجاب بهدلایل ذکر شده نهتنها دیگر برای پرورش ماهی صرفه اقتصادی ندارد بلکه منطقه، ماهیت توریستی و تولیدی میوههای باکیفیت خود را نیز از دست داده و به لجنگاه تبدیل شده است و ساخت استخرهای پرورش ماهی غیراستاندارد و خارج از پتانسیل منطقه در نواحی بالادست، کیفیت و میزان آب و نیز سلامت تولید در مزارع پاییندست را بهشدت کاهش و تحت تاثیر قرار داده است.
وی خاطرنشان کرد: بررسیها و نتایج حاصله نشانگر آن است که نهتنها در مناطق کمآب؛ بلکه در مناطق پرآب نیز سوءمدیریت و بهرهبرداری نامناسب، استفاده بهینه از منابع آب را غیر ممکن میسازد و با توجه به پتانسیلهای موجود در صورت مدیریت صحیح منابع آب و محیط زیست، منطقه مورد مطالعه (ریجاب) میتوانست به یکی از قطبهای گردشگردی استان مبدل شود نه به لجنگاه منطقه.
در این مطالعه آمده است که تعداد استخرهای ساخته شده در منطقه براساس آخرین آمار تهیه شده معادل 237 مورد است که مساحت آن در حدود 100هزار متر مربع محاسبه شده است. البته از این تعداد استخرها، فقط تعداد 19 باب آن دارای مجوز امور آب و محیط زیست بوده و بقیه به شیوه غیرمجاز با تخریب باغها و محیط زیست منطقه با تراکم بسیار زیاد و غیراستاندارد توسط صاحبان باغهای منطقه ساخته شده است.
ساخت تعداد بیش از حد، بدون مجوز و غیراستاندارد استخرهای پرورش ماهی نه تنها سبب از بین رفتن باغات و تخریب محیط زیست منطقه شده بلکه کیفیت آب رودخانه ریجاب را نیز بهشدت تحت تاثیرقرار داده و آب را بهویژه در مناطق میانی و پاییندست غیر قابل استفاده کرده است.
از عوامل مختلف کیفی آب که در زندگی ماهیها اثرات متقابلی دارند، میتوان به دما، اکسیژن، کل جامدات محلول(TDS)، هیدروژن سولفید و گاز کربنیک موجود در آب اشاره کرد. به این دلایل حد و حدود پارامترهای مطرح شده در آب استخرهای پرورش ماهی ریجاب (بهویژه استخرهای میانراهی و پایین دست) بالاتر از حد استاندارد است.
به گفته دکتر قمرنیا دمای مناسب برای زیست ماهیها متفاوت است. بهعنوان مثال مناسبترین دمای آب برای ماهیان گرم آبی مانند کپور حدود 30-16درجه سانتیگراد و برای ماهیان سردآبی مانند قزلآلا که در منطقه ریجاب پرورش داده میشود حدود 17-9 درجه سانتیگراد است. اکسیژن کمتر از شش میلیگرم در لیتر برای بیشتر ماهیها غیرقابل تحمل است. اکسیژن از هشت میلیگرم در لیتر به بالا، نشان دهنده اکسیداسیون شدید (مخصوصا در دمای بالا) است که نتیجه رشد سریع فیتوپلانکتونهاست. در طول شب بهدلیل مصرف زیاد اکسیژن توسط پلانکتونها و ماهیها میزان اکسیژن در نزدیکیهای صبح بسیار کمشده و ماهیها با کمبود اکسیژن روبرو میشوند. ازاینرو T.D.S مناسب آب برای پرورش ماهی قزل آلا در حدود 200 میلی گرم در لیتر است. همچنین میزان گاز هیدروژن سولفید در استخرهای پرورش ماهی باید صفر باشد. از آنجایی که میزان گاز کربنیک موجود در استخرها بر روی میزان PH آب موثر است میزان آن باید در حد مطلوبی باشد. گازکربنیک اضافی در استخرهای پرورش ماهی باعث کاهش پیاچ میشود. همچنین پیاچ مناسب آب برای استخرهای پرورش ماهی در حدود 7 است.
در اشکال زیر کیفیت آب داخل استخرهای پرورش ماهی بالادست، میانراهی و پاییندست را نشان میدهند. بر اساس اشکال ارائهشده، کیفیت آب استخرهای میانراهی و پاییندست بهشدت کاهش پیدا نموده و شفافیت خود را از دست داده است (این شفافیت باید حداکثر معادل 35 سانتیمتر باشد). جدول شماره 1 استانداردکیفیت مناسب آب برای استخرهای پرورش ماهی سردآبی و گرمآبی را نشان میدهد.
کیفیت کم و بیش مناسب آب در استخرهای مزارع پرورش ماهی بالادست
کیفیت بد آب در استخرهای مزارع پرورش ماهی پاییندست
این استاد دانشگاه افزود: برای بررسی کیفی آب رودخانه، چهار ایستگاه نمونهبرداری در نظر گرفته شده است. تاریخ نمونهبرداری از آب در ایستگاههای مورد نظر در دو سال انجام شد و نمونه برداریها در ابتدا، اواسط و اواخر هر ماه انجام پذیرفته است که موقعیت آنها شامل ایستگاه یک، روستای ابودوجانه (در موقعیت جغرافیایی 342831- 455827)، ایستگاه دو، پل دروازه (در موقعیت جغرافیایی 342850- 460018)، ایستگاه سه، مزرعه گلینی (در موقعیت جغرافیایی342846-460051) و ایستگاه چهار سرچشمه (در موقعیت جغرافیایی342832- 460127) است.
وی گفت: بهطور خلاصه، نتایج نشانگر آن بوده است که بهدلایل ذکرشده در ماههای گرم سال در ایستگاههای پاییندست رودخانه ریجاب افزایش دما وجود داشته و در این مورد درجه حرارت در بعضی از ماههای سال بین 22 تا 25 درجه در نوسان بوده است و pH آب در ایستگاههای اندازهگیریشده در رودخانه ریجاب بین 6/5 تا 8/5 در نوسان بوده است که با توجه به مطالعات انجام شده در ماههای گرم سال در ایستگاههای پایین دست کمبود اکسیژن وجود داشته و در این مورد در بعضی از ماههای گرم سال میزان اکسیژن محلول به زیر 5 میلیگرم در لیتر رسیده بود.
عکس هوایی منطقه و ایستگاههای بررسی مطالعات کیفی آب
وی خاطرنشان کرد: میزان دیاکسیدکربن اندازهگیری شده در ایستگاههای مختلف بین 5 تا 16 میلیگرم در لیتر در نوسان بوده است و با توجه به نتایج بهدست آمده میزان آمونیاک بهجز در سرچشمۀ سراب ریجاب، در دیگر ایستگاهها بالاتر از حد مجاز بوده و با نزدیکشدن به فصول گرم میزان آن افزایش یافته بود که این موضوع سبب بروز مشکلاتی برای مزارع پرورش ماهی است.
وی گفت: میزان آمونیاک آب بین 20/0 تا 4/1 میلیگرم در لیتر متغیر است. با توجه به نتایج مطالعات بهدست آمده در آخرین ایستگاه (ایستگاه 1) میزان نیتریت افزایش یافته و بالاتر از میزان مطلوب و مورد نیاز اندازهگیری شده است و این مقدار تا 45/0 میلی گرم در لیتر نوسان داشته است و همچنین باتوجه به دادههای بهدست آمده میزان BOD5 آب رودخانه چندین برابر میزان مطلوب آن بوده که نشان دهنده وجود میزان بالای مواد آلی در آب است که توسط باکتریهای هوازی در حال تجزیه و سبب کاهش اکسیژن آب و بروز مشکلات ثانویه برای ماهیهای موجود در استخرهای پرورش ماهی شده است که این مقدار در طی ماههای مختلف از 5 تا 25 میلی گرم در لیتر نوسان داشته است.
وی در مورد مشکلات آب منطقه گفت: بهطور کلی و به صورت خیلی خلاصه عوامل مختلفی را که سبب بروز مشکلات و بهویژه پایین آمدن کیفیت آب رودخانه ریجاب شده را میتوان به عوامل ذیل خلاصه کرد که رهاسازی زبالهها و فاضلابهای انسانی و حیوانی به داخل آب روخانه، برداشتهای بیش از حد از آب رودخانه، رعایتنکردن حریم رودخانه توسط صاحبان استخرهای پرورش ماهی، غیراصولی ساختهشدن استخرها، نحوه آبگیری مزارع پرورش ماهی، تراکم بالا و غیر اصولی ماهی و در استخرها، استفاده از غذاهای بیکیفیت، میزان غذادهی نامناسب، نگهداری غیراصولی غذای ماهیها، افزودن غیراصولی مکملهای غذایی و داروها به غذا، ساخت و سازها و گسترش روزافزون استخرهای پرورش ماهی و تخریب باغات و محیط زیست منطقه و رعایتنکردن اصول بهداشتی در کل محدوده را میتوان نام برد که مجموعه این عوامل سبب پایین بودن کیفیت آب و نهایتا گوشت ماهیان قزلآلای پرورشیافته در منطقه ریجاب شده است.
وی افزود: در یک جمعبندی کلی میتوان اعلام داشت که متاسفانه بهعلت عدم نظارت ادارات مختلفی نظیر محیط زیست و شیلات و همچنین سوءاستفاده صاحبان باغات منطقه ریجاب در تخریب محیط زیست و از بینبردن باغات موجود جهت ساخت استخرهای پرورش ماهی غیراستاندارد و خارج از ظرفیت موجود در منطقه، کیفیت آب و تولید در مزارع پاییندست بسیار کاهش یافته و موجب تلفات شدید پرورش ماهی شده و آن را غیر اقتصادی کرده است و هماکنون استفاده از آب زلال ریجاب بهدلیل سواستفاده و ضعف مدیریت توسط بهرهبرداران و صاحبان استخرهای پرورش ماهی به فاضلاب تبدیل شده که نه تنها صرفه اقتصادی برای پرورش ماهی نداشته بلکه منطقه مورد نظر، ماهیت توریستی و تولیدی میوههای با کیفیت خود را نیز از دست داده و منطقه به لجنگاه مطلقی تبدیل شده است.
وی خاطرنشان کرد: این موضوع نشانگر آن است که نه تنها در مناطق کمآب بلکه در مناطق پر آب نیز سومدیریت و بهرهبرداری نامناسب، استفاده بهینه از منابع آب را غیرممکن ساخته و آب زلال را به فاضلاب تبدیل میسازد و در نهایت پیشنهاد میشود با ورود جدی ارگانهای وابسته مسائل بهوجود آمده در این منطقه ساماندهی شود.
انتهای پیام/831