وزیر ارشاد دولت سیزدهم چگونه باید به داد صنعت نشر برسد؟/ کارشناسان پاسخ دادند

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ نخستین هفته کاری محمدمهدی اسماعیلی در کسوت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم در ساختمان سیمانی بهارستان از امروز شنبه ششم شهریور ماه آغاز می‌شود.

اسماعیلی حالا با حوزه‌ای گسترده به‌نام فرهنگ مواجه است که در زیرمجموعه‌های خود مشکلات ریز و درشت اقتصادی سال‌ها است گریبانگیر آن شده و حتی در دو سال اخیر به دلیل آسیب‌های ناشی از کرونا این مشکلات نه تنها پابرجا مانده و تلاش دولت دوازدهم برای برون رفت از آن راه به جایی نبرده بلکه عدیده‌تر نیز شده است.

در حوزه‌های مختلف سینمایی‌، تجسمی،‌ مطبوعاتی‌، قرآنی و البته فرهنگی مشکلات اصلی احصاء شده‌، چرا که بارها کارشناسان و اهالی آن حوزه در رسانه‌ها آن‌ها را گوشزد کرده‌اند. اما نکته مهم بعد از احصاء مشکلات، شناسایی راهکارهای برون‌رفت از آن‌‌هاست.طبیعتا بهترین راه‌حل‌ها نیز از اذهان و افکار کارشناسان خود آن حوزه بیرون خواهد آمد.

در گزارش پیشین که در تسنیم با عنوان چالش‌های پیش روی وزیر ارشاد در معاونت فرهنگی منتشر شد‌، به مهم‌ترین مشکلات حوزه نشر از اقتصاد گرفته تا کاغذ و ممیزی و چاپ و ... اشاره شد. در این گزارش بیشتر قصد داریم تا راهکارهای برون رفت از این مشکلات را از زبان کارشناسان بررسی کنیم. 

 شکی نیست که حوزه چاپ و نشر که زیرمجموعه‌های اصلی معاونت فرهنگی به شمار می‌روند،‌ با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند، مشکلاتی که به دولت‌ها ارتباطی ندارد،‌ بلکه از قدیم الایام وجود داشته و برایشان فکری نشده است، مانند نبود زیرساخت مناسب برای  عرضه کتاب در کشور یا فرسودگی ناوگان صنعت چاپ. اما در سال‌های اخیر مشکلات تازه‌ای برای این دو حوزه پا به میدان گذاشته‌اند که خسارات و تبعات بسیار جبران‌ناپذیری بر بدنه چاپ و نشر وارد کرده‌ است. 

حالا وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که چشم‌های هزاران اهل فرهنگ به او و تصمیمات جدیدش در ساختمان بهارستان دوخته شده است‌، با چالش‌هایی اساسی مواجه است. چالش‌هایی که برون رفت از آن‌ها هم سهل است هم ممتنع. سهل است چون راهکار مشخص است و ممتنع است چون نیاز به بودجه‌، برنامه‌ریزی و استفاده از مدیران مجرب و کارآمد دارد.

کاغذ

اگر از اهالی صنعت نشر و کتاب بپرسیم که این روزها مهم‌ترین چالش پیش روی این صنعت چیست؟ قطعا پاسخ مسئله کاغذ است.

سال‌های سال است که کاغذ به عنوان عنصر حیاتی نشر در ایران مطرح است و با وجود تأسیس چندین کارخانه تولیدی در نقاط مختلف کشور از مازندران گرفته تا جنوب و غرب وضعیت تولید کاغذ امروز در اغما به سر می‌برد. اینکه چه شد که کارخانه‌های کاغذ که با ظرفیت 100 تا 150 هزار تنی تولید سالیانه با بودجه‌های چند صد هزار میلیاردی تأسیس شده‌اند، حالا در وضعیت کما به سر می‌‌برند، قصه درازی است که از حوصله این مقال خارج است اما در کوتاه‌ترین پاسخ باید گفت، حمایت 100 درصدی از واردات و بی‌توجهی کامل به تولید مسیری بود که پیموده شد تا به اینجا برسیم.

حالا در جایگاهی قرار داریم که به دلیل نرخ ارز کاغذ وارداتی بسیار گران است هم دستمان از تولید کوتاه شده و هم به واردات نمی‌رسد. اما راه حل کاغذ مشخص است. «سیاست‌گذاری و تغییر قوانین به نفع تولید.»

وضع قوانین به نفع سرمایه‌گذاری در تولید کاغذ

ابوالفضل روغنی گلپایگانی رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا در این باره به تسنیم می‌گوید:‌ اولین گام دولت سرمایه‌گذاری در حوزه تولید کاغذ تحریر است، وضع قوانینی که توسط مجلس و دولت به نفع سرمایه‌گذاری در بخش تحریر می‌‌تواند رخ دهد.

حمایت از سرمایه‌گذاری برای تولید تحریر

این مقام مسئول ادامه می‌دهد:‌ ما برای رسیدن به تولید برابر با نیاز یعنی سالانه 380 هزار تن باید از سرمایه‌گذاری در این بخش حمایت کنیم و امکاناتی را اختصاص دهیم. در حوزه کاغذ تحریر اگر حمایتی وجود داشته باشد،‌ کارخانه مازندران امکان تولید دارد، تبریز امکان تولید دارد، شرکت‌های داخلی تا مرز 150 هزار تن امکان تولید را دارند. آن زمان می‌توان باقی‌مانده نیاز را با واردات پاسخگو بود.

وی می‌گوید:‌ دولت به لحاظ اینکه حجم سرمایه‌‌گذاری در تحریر گران است، می‌تواند بین بنگاه‌های مختلف این سرمایه‌گذاری را بشکند تا هم بنگاه‌های متوسط تقویت شوند و هم سرمایه‌گذاری را کمتر و تولید را به چند بخش تقسیم کند. به هر حال نباید فراموش کرد که ما در زمینه کاغذ تحریر با تنش مواجهیم‌، مشکلات اساسی داریم که دولت باید آن‌ها را مورد توجه قرار دهد.

تغییر قوانین برای به گردش درآوردن کارخانه‌های مازندران،‌ پارس و تبریز

روغنی ادامه می‌دهد:‌ زمانی که ما 150 تا 180 هزار تن ظرفیت داخلی داریم، باید بلافاصله قوانین را به سمتی ببریم که  مازندران، پارس، تبریز به گردش در بیایند، در شروع کار در برنامه کوتاه مدت 6 ماهه  می‌توانیم 180 هزار تن ظرفیت داخلی را فراهم و حمایت کنیم. در برنامه‌ریزی بلند مدت نیز باید واردات را مدیریت کنیم، دست سرمایه‌گذار بخش خصوصی کاغذ تحریر را باز بگذاریم. در مجموع با یک برنامه‌ریزی 3 ساله می‌توان همه مشکلات در حوزه تولید کاغذ تحریر را برطرف کرد.

نمایشگاه کتاب تهران 

دیگر چالش پیش روی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در دولت جدید مسئله نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است. اگرچه به نظر می‌رسد، برای سال آینده نیز نتوان به صورت قاطع نسبت به برگزاری نمایشگاه به صورت فیزیکی تصمیم‌گیری کرد‌، اما برگزاری نمایشگاه به صورت مجازی در سال جاری نیز اما و اگرهای فراوانی را پیش پای مسئولان تازه معاونت فرهنگی قرار خواهد داد.

قدیانی:  وزرات ارشاد 50 درصد استانداردهای نمایشگاه مجازی را فراهم کند

نادر قدیانی از جمله ناشرانی است که امیدوارانه به نمایشگاه مجازی کتاب می‌اندیشد،‌ او به تسنیم می‌گوید:‌ اساساً هر حرکت تازه‌ای طبیعتاً هم برای مجریان و هم برای دیگر بخش‌های درگیر آن تازگی دارد. به نظر من اگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بتواند حداقل 50 درصد استانداردهای نمایشگاه مجازی کتاب را فراهم کند،‌ حرکت مثبتی انجام خواهد شد.

وی ادامه می‌دهد:‌  وضعیت به گونه‌ای است که ویروس کرونا همچنان تا ماه‌های آینده ما را درگیر خود کرده است،‌ به فرض که واکسن آن نیز پیدا شود،‌ نمی‌توان به سرعت نتیجه گرفت که کرونا از میان رفته و تجمعات خطری ندارد. طبیعتاً نمایشگاه کتاب تهران نیز برای سال‌های آینده دیگر امکان برگزاری به صورت گسترده و مانند سال‌های قبل را ندارد و نمی‌توان آن را تکرار کرد.

 قدیانی اضافه می‌کند: با توجه به رواج بی‌حد و مرز صدور پروانه‌های نشر و فعالیت حرفه‌ای تنها 150 ناشر،‌ نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند پوست‌اندازی زیبایی در صنعت نشر به وجود آورد. اما متأسفانه چگونگی برگزاری این رویداد همچنان برای ما ناشران گنگ است.

یارانه‌های نشر

وضعیت یارانه‌های نشر نیز از دیگر نکات حائز اهمیت در حوزه فرهنگ علی‌الخصوص نشر است‌، یارانه‌هایی که با وجود ادعای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر شفافیت و با وجود تلاش‌های بسیار سال‌های اخیر مبنی بر پایبندی به شفافیت هنوز در مواردی روشن و مشخص نیست. انتقاداتی مبنی بر اختصاص یارانه‌ طرح‌های فصلی به برخی کتاب‌فروشی‌ها از سوی فعالان این عرصه مطرح شده است. همچنین فعالیت هیئت خرید و انتخاب کتاب نیز در سال‌های اخیر همواره مورد انتقاد قرار گرفته و ساز و کار آن چندان مشخص نیست. انتظار می‌رود دولت سیزدهم تلاش برای هدفمند شدن یارانه‌ها و اختصاص عدالت محور آن را در دستور کار خود قرار دهد.

سید‌عباس حسینی‌نیک مدیر انجمن ناشران دانشگاهی در این زمینه می‌گوید: اصولاً یارانه‌ها مفسده‌آمیز است، ولی چرا دولت‌ها این کار را می‌کنند؟ چون موضوعی که برای آن یارانه در نظر گرفته‌اند، حائز اهمیت است، مختص ما هم فقط نیست، مثلاً در کشور آلمان پست کتاب رایگان است و مبلغ مالیات تقریباً نصف در نظر گرفته شده است. برای تخصیص یارانه سیستمی لازم است که کمترین فساد ایجاد شود که متأسفانه این سیستم وجود ندارد، مثلاً در بحث معافیت ناشران از مالیات، وزارت ارشاد باید به‌میزان معافیت ناشر، به سازمان مالیاتی پولی پرداخت کند؛ اگر این کار صورت نگیرد یا سازوکار آن مشخص نباشد، فساد ایجاد می‌شود، نتیجه این رویه ظهور ناشران قلابی خواهد شد.

دولت به کسانی که وجود خارجی ندارند یارانه می‌دهد

وی ادامه می‌دهد:‌ حداکثر ناشر فعال در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حدود 2 تا 2 هزار و 500 ناشر است. در مقابل ما چه‌تعداد مجوز نشر صادر کرده‌ایم؟ بیش از 18 هزار مجوز؛ یعنی 10 درصد ناشران وجود خارجی دارند. 15 هزار ناشر دیگر کجا هستند؟ دارند کسب و کار تجاری به اسم ناشر انجام می‌دهند، از پنج نفر معافیت بیمه تأمین اجتماعی برای کارمندانشان استفاده می‌کنند و تا آنجایی که مقدور است، مالیاتی پرداخت نمی‌کنند، این در حالی است که دولت دارد یارانه محدودی به این 16 هزار ناشر پرداخت می‌کند، به کسانی که وجود خارجی ندارند. هر کسی بر سر دولت بیاید، با این شرایط توزیع یارانه، وضعیت به همین منوال خواهد بود؛ لذا این شرایط را باید تغییر داد.

 حسینی‌نیک تصریح می‌کند:‌ اساساً یارانه کار موقتی است، یارانه را نمی‌شود حذف کرد، اما باید صرف زیرساخت‌ها شود. اگر توانستیم ماهی‌گیری را به اهالی فرهنگ یاد دهیم، بخشی از مشکلات حل خواهد شد. این بودجه محدود یارانه باید بیاید، از سوی دیگر، دولت و ملت باید مشارکت کنند تا کاری صورت گیرد. از قدیم می‌گفتند که مشکل نشر، مشکل توزیع و ویترین است. اگر بخواهیم مدل توزیع کتاب را در چرخه توزیع دیگر کالاها، حتی ماست و پنیر، هم اجرا کنیم، ورشکست می‌شوند. اقتصاد حساب و کتابی دارد. وقتی کتاب منتشر شد، یک کالا است. کتاب جنبه هنری و فرهنگی دارد، اما وقتی در انبار ناشر است، کالا محسوب می‌شود و باید قاعده بازار بر آن اجرا شود تا اقتصادی شود و رونق پیدا کند. 

تدوین آیین‌نامه جدید برای یارانه‌های نشر

وی ادامه می‌دهد:  امروز یارانه‌ها براساس آیین‌نامه‌‌ای است که در قانون برنامه سوم یا چهارم تدوین شده است. اصلاً موضوعاتی که آنجا گفته شده، الآن وجود خارجی ندارد، مثلاً گفته برای کتاب‌های خارجی 9 میلیون دلار اختصاص داده شود؛ همه بودجه نشر ما به‌دلار امروز، 9 میلیون دلار نیست. چرا این آیین‌نامه عوض نشده است؟ چون کسی نیامده فعالانه عمل کند، دیگر این‌که گفته‌اند "حالا به چند بخش آن عمل می‌کنیم". از سوی دیگر، تغییر آیین‌نامه نیازمند متخصص است. یارانه همانند دیگر موضوعات، در ابتدا نیازمند قانون است؛ قانونی که براساس وضع موجود در نظر گرفته شده باشد که؛ کجا مصرف شود؟ چقدر آن نقدی باشد؟ چقدر صرف زیرساخت شود؟... .

تعیین تکلیف برای تغییرات در جایزه جلال

جوایز ادبی همچون جایزه جلال آل احمد و پروین اعتصامی و جوایز کتاب سال نیز از دیگر حوزه‌های مهم معاونت فرهنگی وزارت ارشاد است،‌ تغییراتی که معاونت فرهنگی برای جایزه جلال در نظر گرفته است، هنوز در شورای عالی انقلاب فرهنگی است و خبری از بررسی،‌ تأیید یا رد آن نیست. البته مدیران مربوطه درباره جزئیات تغییراتی که مطرح شده صحبتی نکرده‌اند. اما در سال‌های اخیر منتقدان و دبیران دوره‌های مختلف جایزه مواردی را درباره لزوم تغییرات در جایزه جلال برشمرده‌اند.

فقدان تفکر جلال در جایزه جلال را دریابید

از آن جمله سعید تشکری داور سیزدهمین دوره جایزه که می‌گوید: من فکر می‌کنم جایزه جلال نباید سمبلیک باشد، نباید عاری از محتوای فکری شخص جلال آل احمد باشد.که البته بزرگ‌ترین بحران جایزه جلال همین است‌، جایزه‌ای که با فقدان تفکر آل احمد روبروست.

 ما نمی‌توانیم به شخصیت جلال و تأثیری که در دوره‌ای از رمان‌نویسی ما داشته است،‌ بی‌تفاوت باشیم و تنها بگوییم کدام رمان خوب قصه را تعریف می‌کند، خوب تکنیک به خرج می‌دهد و... جایزه جلال تنها بعد سمبلیک ندارد،‌ بلکه بعد تکنیکال و محتوایی نیز دارد. جلال یک نویسنده جامع‌الاطراف است،‌ یک طرف او نون والقلم را می‌نویسد،‌ یک طرف مدیر مدرسه،‌ یک طرف سرگذشت کندوها‌، یک طرف داستان‌های کوتاه شگرفش است یک طرف تک‌نگاری‌‌‌هایش از تمام نقاط ایران. مگر می‌شود،‌ نویسنده این شاخه‌های فکری را در نظر نگرفت و تنها در آپارتمانی در تهران نشست و رمان نوشت بعد هم انتظار داشت که اثرم در جایزه جلال بالا بیاید.

تشکیل کارگروه و اتاق فکر برای تغییرات در جایزه جلال

ابراهیم حسن‌بیگی نویسنده نیز درباره تغییرات جایزه جلال به تسنیم می‌گوید:‌ من معتقدم هر جایزه‌ای وقتی 10 تا 15 سال از عمرش می‌گذرد،‌ می‌تواند دستخوش یکسری تغییرات و تحولاتی شود که به بهبود کیفی جشنواره و ساختار فیزیکی متناسب با زمان و روز منتهی می‌شود.

وی ادامه می‌دهد:‌  اگر این دوره از مدیریت فرهنگی وزارت ارشاد بتواند تحولاتی را ایجاد کند، کارگروهی داشته باشد، اتاق فکری داشته باشد که چالش‌ها یا مناسبت‌های گذشته این جایزه را بررسی کرده و به نتایجی برای بهبود بخشیدن برسند‌، می‌توان گفت‌جایزه جلال مسیری رو به پیشرفت در پیش دارد.

 اقتصاد نشر

اقتصاد نشر از دیگر مسائل مهم و حیاتی این روزهای نشر است،‌ مسئله‌ای که در گرو حل مسائل دیگری همچون کاغذ و ... است،‌ گسترش ویترین‌های عرضه کتاب،‌  برابر شدن حمایت از کتابفروشان و ناشران،‌ هماهنگی با سایر دستگاه‌های دولتی همچون اداره مالیات و بیمه برای حمایت از کتابفروشی‌ها در این زمینه می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

در این میان موضوع کتاب‌سازی‌ها و قاچاق کتاب از جمله دغدغه‌های ناشران به شمار می‌رود،‌ آسیب‌هایی که منجر به خسارت شدیدی به اقتصاد نشر در سال‌های اخیر شده است،‌ دولت یازدهم و دوازدهم برخلاف انتظاری که می‌رفت‌، چندان در این حوزه ورود نکرد‌، به ویژه در حوزه کتاب‌سازی.

تشکیل کمسیونی از مجلس و دولت برای رفع کتاب‌سازی/ تدوین قوانین حمایتی

مهدی‌نصیرزاده رئیس اتحادیه ناشران خراسان رضوی درباره این چالش پیش رو به تسینم می‌گوید:‌  به نظر می‌رسد برای کتاب‌سازی باید کارشناسی‌‌تر عمل کنیم. می‌طلبد کمیسیونی از مجلس و دولت  تشکیل شود تا به وضع قوانین حمایتی در این زمینه بپردازند. قوانینی که هم از ناشران نوپا حمایت کند و هم مانعی برای کتاب‌سازی‌ها باشد. تنها با قانون‌مندی است که می‌توان با کتاب‌سازی برخورد کرد. اگر ناشری با خرید حق رایت کتابی را ترجمه کرد از او حمایت شود تا حداقل ناشران دیگر نتوانند کار را منتشر کنند. 

انتهای پیام/