به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ یکی از آسیب ها و چالش های جهانی بشر در بخش منابع طبیعی و محیط زیست، خطر فرونشست زمین است که این را باید در کنار بلایا و مخاطرات دیگر مثل سیلاب، خشکسالی، بیابانزایی و غیره مورد بررسی قرار داد؛ زیرا که پایه و اساس این مخاطرات، سوء مدیریت منابع آبی است.
دلایل وقوع پدیده فرونشست چیست؟
در مقیاس جهانی، خطر فرونشست زمین بر اثر افت سطح آب در بین سال های 1950- 1970 که همزمان با صنعتی شدن و رشد شهرنشینی است به اوج خود رسید. گزارش های متعددی از فرونشست زمین خصوصا از نقاط خشک و کم باران در سراسر جهان ارائه گردیده است. این پدیده در گذشته در بسیاری از نقاط دنیا مانند مکزیک، تایلند، ژاپن، آمریکا، بانکوک، شانگهای و نقاط دیگری از چین رخ داده است. هر چند علت اصلی فرونشست زمین با توجه به مطالعات صورت گرفته در دشت های ایران مستعد این پدیده است، حاکی از عواملی همچون افت سطح سیالات زیرزمینی، انحلال تشکیلات زیرسطحی و ریزش کارست گزارش شده، لیکن دیگر فعالیت های بشری همچون تغییر کاربری زمین، احداث، بهره برداری و یا بارگزاری سازه های مهندسی، زهکشی خاک های آلی، معدنکاری زیرسطحی و یا پمپاژ نفت از جمله دلایل وقوع فرونشست محسوب می شود.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
تهدید کشاورزی و شبکه های انتقال نفت و گاز با فرونشست
فرونشست سطح زمین از جمله مخاطرات محیطی است که همانند خشکسالی، ناشی از کم آبی بوده و از جمله موانع توسعه اقتصادی اجتماعی و عمرانی به شمار می رود. تحقیقات نشان داده که افت شدید آب زیرزمینی در سال های اخیر منجر به بروز مخاطرات ژئومورفولوژیکی فرونشست در تعداد زیادی از دشت ها شده است. بر اثر این نشست، ترک ها و شکاف هایی در دشت با اشکال مختلف و عمق و طول متفاوت ایجاد شده است. تغییرات این اشکال در طول زمان موجب ایجاد فرم های متفاوت و عوارض متعدد به ویژه در شمال غرب، جنوب و جنوب شرق دشت شده که شامل شکاف های طولی ممتد، شکاف های منقطع، حفرات مدور، چاله های وسیع وفروچاله ها بوده که این عوارض باعث تخریب برخی از اراضی کشاورزی و کانال های آبیاری شده و همچنین باعث تغییر شیب زمین در برخی نواحی و تهدید شبکه های انتقال نفت و گاز و سایر تاسیسات عمرانی از جمله خط آهن سراسری تهران به مشهد و کاهش برگشت ناپذیری ظرفیت مخزن آبخوان ها شده است.
وقوع فرونشست در یک میلیون هکتار دشت های ایران
اولین دشتی که در آن نشست زمین در اثر افت سطح آب زیرزمینی گزارش شده است دشت رفسنجان بوده که به ازای هر 10 متر افت سطح آب زیرزمینی حدود 41 سانتیمتر نشست سطح زمین گزارش شده است. در سه دهه اخیر برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی دشت کاشمر باعث افت بیش از 19 متر در سطح آب زیرزمینی شده و هر ساله حدود 16 میلیون متر مکعب بر کسری حجم مخزن افزوده می شود. سطح آب زیرزمینی در دشت کاشان نیز دارای رونده کاهنده است؛ به طوری که در طی 19 سال به میزان 10 متر افت داشته و میزان افت متوسط سالانه آن 53 سانتیمتر گزارش شده است.
در دشت معین ورامین و جنوب باختری تهران، نشست هایی رخ داده که مرتبط با افت سفره آب زیرزمینی بوده است. در این میان در دشت نیشابور با کسری مخزن 148 میلیون متر مکعب در سال نشست زمین رخ داده است. این دشت در سال های اخیر به علت برداشت زیاد از آب های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی با مشکل افت شدید سطح آب زیرزمینی مواجه شده است. بر اساس گزارش سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور فرونشست در یک میلیون هکتار از دشت های ایران در حال وقوع است. بر اساس این گزارش بیلان منفی آب های زیرزمینی کشور باعث فرونشست یک میلیون هکتار از عرصه های کشور در 230 دشت حاصلخیز کشور شده است.
آبخیزداری و آبخوانداری؛ راهکار پیشگیری از فرونشست
بلاشک یکی از مهمترین و موثرترین راه های پیشگیری از مخاطرات طبیعی به خصوص فرونشست که بلای جان بیش از یک میلیون هکتار از اراضی دشت های شده است انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری (پخش سیلاب) است که متاسفانه به این موضوع مهم در مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست کشور توجه چندانی صورت نگرفته است؛ لذا یکی از مواردی که باید توسط دولت سیزدهم مدنظر قرار گیرد و با تصویب قوانین و مقررات لازم منابع طبیعی کشور از مخاطرات مختلف به ویژه فرونشست رهایی بخشد، توجه جدی به آبخیزداری و آبخوانداری است.
انتهای پیام/