روایتی از شنبه و یکشنبه خونین ۵۷ مشهد/ پایان حکومت خودکامة پهلوی چگونه رقم خورد؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، نهم ودهم دی ماه 1357، از روزهای خونین و فراموش نشدنی در تاریخ تحولات اجتماعی مشهد است؛ زیرا ده‌ها نفر از مبارزان مسلمان توسط نیروهای رژیم پهلوی به خاک و خون کشیده شدند. این واقعه بازتاب گسترده‌ای در خارج و داخل ایران داشت و ضربه‌های سختی به بدنه پیکر نیمه جان رژیم منحوس پهلوی گذاشت.

علیجان سکندری، نویسنده کتاب «یکشنبه خونین 57 مشهد» و پژوهشگر گروه فرهنگ و سیره رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی همزمان با سالگرد قیام خونین نهم و دهم دیماه سال 57 در این گزارش به علل پیدایش این قیام اشاره کرده است که در ادامه می‌خوانیم.

علل راهپیمایی به سوی استانداری خراسان

علیجان سکندری، نویسنده کتاب «یکشنبه خونین 57 مشهد» اظهارداشت: روزهای دی ماه 1357 در مشهد پر از حادثه و خاطره بود. شنیده می‌شد، ششم دی‌ ماه، جمعی از کارکنان استانداری مشهد به انقلابیون پیوسته‌ و در این اداره تحصن کرده‌اند. رهبران جوان انقلاب اسلامی در مشهد یعنی آیت‌الله خامنه‌ای، هاشمی‌نژاد و طبسی تصمیم گرفتند برای جلوگیری از تعرض ارتشی‌ها به آن‌ها روز 9 دی با جمعی از مردم به استانداری بروند. خبر به گوش مردم رسید و صبح روز9 دی جمعیت زیادی از میدان شهدا به سمت حرم که پایگاه مردمی بود راه افتاد، اما بر خلاف راهپیمایی‌های دیگر، مقصد آن روز استانداری بود. راهپیمایان که به داخل استانداری رفتند، تانک‌ها در مقابل استانداری مستقر و مردم اطراف تانک‌ها جمع شدند و شعار می‌دادند: ما به شما گل دادیم، شما به ما گلوله. آن‌ها روی تانک‌ها و نفربرها رفته و فریاد می‌زدند: «به گفته خمینی، ارتش برادر ماست» و «بزودی ‌ای شه جلاد سرت را می‌دهی بر باد».

وی افزود: تعدادی از ارتشی‌ها با مردم اعلام همبستگی کردند. خیلی از این اعلام همبستگی و شعار به نفع ارتش نگذشته بود که تانک‌ها و ارتشی‌ها به سمت مردم شلیک کردند. تنها کاری که از دست مردم در آن گیرودار برمی‌آمد، فراربود. تعدادی شهید شدند، اما برخلاف دیگر راهپیمایی‌ها، مردم متفرق نشدند و راهپیمایی ادامه پیدا کرد. یکی از دردآورترین اتفاقات آن روز این بود که در چهارراه لشکر، تانکی پس از تیراندازی به مردم و شهید و مجروح‌کردن آنها پنج نفر از بانوان را به شهادت رساند و خودروهای پارک شده در حاشیه خیابان را هم متلاشی کرد. گروهی از نظامیان هم که وفادار به رژیم شاه بودند، به فرماندهی سرهنگ کلامی، مردم را به گلوله بستند. درگیری‌ها در حوالی چهارراه لشکر پس از آغاز تیراندازی مستقیم نظامیان شدیدتر شد.

واکنش خودجوش مردم در عصر9دی

پژوهشگر گروه فرهنگ و سیره رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی ادامه داد: عصر 9 دی اوضاع وخیم شد. خون مردم از وحشیگری نیروهای شاهنشاهی به جوش آمده بود. آیت‌الله خامنه‌ای در بخشی از خاطراتشان می‌گویند: «ما در مسجد کرامت بودیم و با تلفن و تماس و ارتباط با افراد، با جریان‌ها ارتباط داشتیم. به نظر می‌رسید که یک حرکت حساب نشده و غیرقابل کنترلی در جریان است. مردم به چند کلانتری حمله کرده و آن‌ها را به آتش کشیده بودند و بعضی جاها هم اجتماعات مردمی برپا شده بود.» مردم بدون هماهنگی به خیابان‌ها ریختند و شروع کردند به گرفتن انتقام خون شهدای صبح. برخی مراکز دولتی و وابسته به دولت به آتش کشیده شد، چند تن از ساواکی‌ها و مأموران شاه به مجازات اعمالشان رسیدند.

وی خاطرنشان کرد:مردم که تعدادی از عزیزانشان در این درگیری‌ها به شهادت رسیده یا مجروح شده بودند، در بیمارستان امام رضا(ع) تجمع کردند تا از وضعیت آن‌ها خبری کسب کنند. تانک‌ها دوباره وارد خیابان بهار شدند و با عبور از روی نرده‌های بیمارستان، به سمت مردم تیراندازی کردند و تعداد زیادی از انقلابیون به شهادت رسیدند. اوضاع از دست مردم و گروه‌های انقلابی خارج شده بود و خیلی از گروه‌هایی که اصلاً هیچ نسبتی با این ماجرا نداشتند، وارد عمل شده بودند و هرکار دلشان می‌خواست می‌کردند».

سکندری گفت:رهبری در خاطراتشان می‌گویند: «آن شب ما منزل آقای شیرازی بودیم. پسر ایشان با اویسی [فرمانده نیروی زمینی و گارد شاهنشاهی] تماس گرفت. با هم صحبت کردند. ایشان به اویسی گفت که آقا (آیت‌الله العظمی شیرازی) به شدت از عملیاتی که فرماندهان نظامی در این شهر انجام داده‌اند، ناراحت هستند. اویسی با لحنی بسیار تند گفت: من شدت عمل را بیشتر خواهم کرد و می‌گویم همه را بکشند. او با کمال وقاحت به جای اینکه عذرخواهی کند و یا وعده‌ای بدهد و یا ملایمتی نشان بدهد، گفت که من شدت عمل به خرج خواهم داد و به این صورت تهدید کرد.»

حمام خون در یک شنبه

وی بیان کرد: روز یکشنبه فرا رسیده و خشم و کینه رژیم شعله ور شده بود، حضور تانکها و نفربرهای ارتشی به قصد راه انداختن حمام خون، در سطح خیابانهای مشهد جولان می‌دادند، مأموران رژیم، به سمت هر جنبنده‌ای شلیک می‌کردند. تجمع انقلابیون مقابل باغ ملی و میهمانسرای ارتش، با آتش سنگین مسلسل‌ها متفرق شد. سیل مجروحان و کشته‌شده‌ها بود که به سمت بیمارستان امام رضا(ع) می‌رفت. نظامیان وحشیانه به سمت خودروهای پارک شده هم شلیک می‌کردند.

آمار شهدای دو روز خونین

پژوهشگر گروه فرهنگ و سیره رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی یادآور شد:آمار دقیقی از کشته شده‌های نهم و دهم دی‌ماه وجود ندارد و از آنجایی‌که روزنامه‌ها در آن روزها اعتصاب کرده بودند، حتی یک خبر درست از این واقعه مخابره نشده است. روزنامه آفتاب شرق در یکی از شمارگان خود تعداد کشته شده‌های روز نهم دی در خیابان بهار و مقابل استانداری را 37 نفر و تعداد شهدا در بیت شیرازی را 24نفر اعلام کرد. در نقل دیگری که خیلی اصل و اساس درستی ندارد، گفته می‌شود تنها در روز دهم دی 3000 کشته و 2000 زخمی و در نهم دی 200 کشته و 400 نفر زخمی شدند.

وی افزود: بر اساس اسناد ساواک در درگیری‌های روز دهم دی 170 نفر کشته و تعدادی زخمی شدند. رادیو لندن اعلام کرد که تنها چند صد تن کشته شده‌اند. دولت نیز تعداد تلفات را 63 تا 109 نفر اعلام کرد؛ البته این تنها آماری بود که به بیمارستانها داده شده بود، ولی از آمار کشته‌های خیابانی که توسط کامیونهای ارتشی به بهشت رضا انتقال می‌یافتند، خبری در دست نیست. با این‌حال آماری که شاید نزدیک به واقعیت باشد و خیلی از بزرگان آن روز مشهد آن را کم و بیش تأیید کرده‌اند، بیش از 300 کشته است.  

بازتاب این روزهای خونین

علیجان اظهار داشت:به دنبال این حوادث سه روز در مشهد تعطیلی عمومی اعلام شد و از آنجاییکه این مسأله باعث کمبود نان و مایحتاج اولیه مردم شد، مبارزین شهرهای مجاور مشهد کامیونهای حاوی نان و خواروبار به مشهد ارسال و علما آن را میان مردم تقسیم کردند. بر اثر این فشارها سپهبد عزیزی، استاندار خراسان، و نایب التولیه آستان قدس رضوی از سمت خود استعفا و به تهران عزیمت کرد. همچنین اعلامیه‌هایی مبنی بر برپایی مجلسی در مسجد گوهرشاد به مناسبت شهدای وقایع نهم و دهم دی پخش شد. روز دوازدهم دی تمام شبستان‌ها و صحن مسجد جامع گوهرشاد مملو از جمعیتی بود که جهت برپایی مجلس سوگواری و بزرگداشت آمده بودند.

پژوهشگر گروه فرهنگ و سیره رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی خاطرنشان کرد: در پی این حادثه برخی از علما از جمله آیات عظام شیرازی، سید حسن قمی و سید کاظم مرعشی طی اعلامیه‌هایی این اقدام رژیم را محکوم کردند. همچنین علما و روحانیون دیگر شهرها، جهرم، اصفهان، دزفول، یزد، قم، شیراز و... طی تلگرافهایی به آیت‌الله سید عبدالله شیرازی، قتل عام مردم مشهد را در طی این دو روز و حمله به بیت ایشان را محکوم کردند.

انتهای پیام/281/ش