به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ بهره برداری بی رویه از آب های زیرزمینی به پدیده فراگیر در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران تبدیل شده است. پدیده ای که می رود در کنار تخریب سرزمین و تشدید بیابان زایی، امنیت غذایی جهانی را نیز به مخاطره بیندازد. در کنار این مشکلات و بی حاصل شدن این اراضی موجی از مهاجرت ها و جابجایی جمعیت ها را در این مناطق باعث خواهد شد که سرانجام این دور و تسلسل باطل می تواند دولت ها را در معرض تهدید قرار دهد و آنها را در گردابی از مشکلات بوم شناختی و اقتصادی و اجتماعی گرفتار نماید.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
آمارها نشان می دهد تعداد چاه های عمیق و نیمه عمیق کشور از حدود 47 هزار حلقه در سال 1351 به حدود 794 هزار چاه در سال 1395 افزایش یافته و میزان برداشت نیز از 9 میلیارد متر مکعب به بیش از 55 میلیارد متر مکعب رسیده است. شایان ذکر است علیرغم افزایش شمار چاه های عمیق طی چند سال گذشته انتظار می رفت که میزان تخلیه از این منابع آب افزایش پیدا کند، اما از سال 1387 علیرغم افزایش قابل توجه چاه ها، آبدهی آنها افزایش چندانی نداشته است به دلیل که توان تخلیه سفره های آب زیرزمینی به شدت کاهش یافته است و مبین بهره برداری بیش از ظرفیت پایدار این منابع ارزشمند است.
بررسی ها نشان می دهد برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی کشور طی چند دهه گذشته باعث بحرانی شدن بسیاری از دشت های کشور شده و شرایط نامطلوبی را در این مناطق به وجود آورده است که اثرات آنها در کوتاه مدت می تواند به صورت فرونشست زمین و اثرات بلند مدت آنها نیز به صورت تعارضات و منازعات اجتماعی و همچنین مهاجرت های گسترده در این نواحی به سایر مناطق و کانون های زیستی و کلانشهرهای کشور که در حال حاضر با مشکلات گوناگون از منظر تامین آب مواجه هستند، پدیدار شود.
آمارها حاکی از آن است در نتیجه برداشت های بی رویه از منابع آبی، شمار زیادی از دشت های کشور از مجموع 609 دشت در شرایط بحرانی قرار گرفته و برای بهره برداری از آنها ممنوع اعلام شده اند. در سال 1347، از مجموع 609 دشت کشور، تعداد دشت های ممنوعه کشور 15 دشت بوده است که این عدد در سال 1395 به 355 دشت افزایش یافته است.
** عدم توجه به مدیریت آب های زیرزمینی
باید گفت متاسفانه برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی در حالی بوده است که علیرغم تکالیف قانونی، مدیریت این آب ها در طی این سال ها مورد توجه قرار نگرفته است به طوری که اعتبارات صرف محدودی صرف مدیریت آب های زیرزمینی شده و بیشتر اعتبارات برای مدیریت آب های سطحی هزینه شده است؛ در این باره خداکرم جلالی رئیس اسبق سازمان جنگل ها و آبخیزداری می گوید: در طی سه دهه اخیر بیلان منابع آب های زیرزمینی به منفی 120 میلیارد متر مکعب رسیده که به نظر بنده بزرگترین چالش زیست محیطی کشور است ولی چون ظاهرا دیده نمی شود عمق فاجعه مشخص نمی شود. منابع آب های زیرزمینی 55 درصد نیاز آبی کشور را تامین می کند با این وجود در وزارت نیرو حدودا یک درصد اعتبارات در سال های بعد از انقلاب اسلامی صرف حفاظت و تعادل بخشی این منابع شده است و این نشان از عدم مدیریت جامع در حوزه های آبخیز است.
عدم توجه به مدیریت آب های سطحی در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا، برنامه های متنوعی برای تغذیه سفره های آب زیرزمینی و تقویت آن به صورت طبیعی یا مصنوعی با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در نظر می گیرند. خوشبختانه دانش و فناوری این مساله با آبخیزداری و آبخوانداری در کشور وجود دارد. اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری برای جبران کسری سفره های آب زیرزمینی مساله ای است که در اسناد و قوانین نیز بدان تاکید شده است؛ برای نمونه درماده 35 قانون برنامه توسعه ششم چنین مقرر شده است: دولت مکلف است بهمنظور مقابله با بحران کمآبی، رهاسازی حقآبههای زیستمحیطی برای پایداری سرزمین، پایداری و افزایش تولید در بخش کشاورزی، تعادلبخشی به سفرههای زیرزمینی و ارتقای بهره وری و جبران تراز آب، بهمیزانی که در سال پایانی اجرای قانون برنامه یازده میلیارد مترمکعب شود، اقدامات زیر را بهعمل آورد: (ب) توسعه روشهای آبیاری نوین، اجرای عملیات آب و خاک(سازهای و غیرسازهای)، توسعه آببندها و سامانه(سیستم)های سطوح آبگیر حداقل به میزان ششصد هزار هکتار در سال. (ث)احیاء، مرمت و لایروبی قنوات به میزان سالانه پنجدرصد(5%) وضع موجود در طول اجرای قانون برنامه با تأکید بر فعالیتهای آبخیزداری و آبخوانداری برای احیای قنوات.
همچنین در ماده 27 قانون افزایش بهرهوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی (مصوب 6/5/1389 مجلس شورای اسلامی) نیز بیان شده است: دولت مکلف است به گونهای برنامهریزی نماید که تا سال 1404 هجری شمسی و با استفادة بهینه از منابع مندرج در فصل تأمین آب بودجههای سنواتی، حداقل پانزده درصد (15%) متوسط بلندمدت نزولات آسمانی سالانة کشور (هفت و نیم درصد (5/7%) از محل کنترل آبهای سطحی و هفت و نیم درصد (5/7%) از طریق آبخیزداری و آبخوانداری) به حجم آب استحصالی کشور اضافه گردد و صددرصد (100%) ترازنامه (بیلان) منفی آبهای زیرزمینی دشتهای کشور (با اولویت دشتهای ممنوعه آبی) جبران گردد.
نکته پایانی آنکه برای مدیریت آب های زیرزمینی و پیشگیری از تهدیدات و مخاطرات متعدد ناشی از برداشت های آب های زیرزمینی، جامع نگری در مدیریت سرزمین و حوزه های آبخیز با دانش آبخیزداری (که بخاطر اهمیت آن به علم مملکت داری نیز تعبیر می شود) از اصول اساسی بشمار می رود. در این راستا مسلما یکی از راهکارهای جبران کسری تراز آب های زیرزمینی، طبق قانون و نظر متخصصان تقویت سفره های آب زیرزمینی و تخصیص اعتبارات لازم برای این امر است.
انتهای پیام/