خبرگزاری تسنیم، تغذیه مصنوعی را میتوان عملیات طراحی شده انسان برای انتقال آب از سطح زمین به داخل آبخوان تعریف کرد. این اصطلاح در مقابل تغذیه طبیعی قرار دارد که طی آن، آب حاصل از بارش و رواناب سطحی بدون دخالت انسان به آبخوان میرسد. تغذیه مصنوعی آبخوانها به روشهای مختلفی از جمله حوضچه های تغذیه مصنوعی، پخش سیلاب، سدهای تغذیه مصنوعی و عملیات آبخیزداری (تراس بندی، افزایش پوشش گیاهی و ...) صورت میگیرد. با توجه به اینکه رواناب حاصل از بارش مهمترین منبع آب ورودی به پروژههای تغذیه مصنوعی میباشد، رسوبگذاری رس و سیلت موجود در رواناب باعث شکلگیری یک لایه رسوبی با نفوذپذیری بسیار کم بر روی بستر پروژه های تغذیه مصنوعی و کاهش شدید نفوذپذیری بستر آنها میشود. در نتیجه مدتی پس از بهره برداری، این پروژه ها تبدیل به حوضچه تبخیر میشوند و بخش زیادی از آب ذخیره شده در آنها از طریق تبخیر تلف میشود. هرچند که روشهایی مثل احداث حوضچه رسوبگیر و شخم زدن یا دیسک زدن بستر و لایروبی رسوبات برای کاهش اثرات منفی رسوبگذاری و حفظ نفوذپذیری بستر پروژه های تغذیه مصنوعی پیشنهاد شده اند ولی حوضچه های رسوبگیر بیشتر رسوبات درشت دانه را ترسیب مینمایند و رسوبات ریزدانه که عامل اصلی کاهش نفوذپذیری میباشند از این حوضچه ها عبور مینمایند. همچنین به دلیل انسداد بستر توسط ذرات رس، تاثیرگذاری شخم زدن یا دیسک زدن بستر و لایروبی رسوبات زیاد نبوده و پس از ورود رواناب بعدی، لایه رسوبی دوباره بر روی بستر شکل میگیرد.
گودالهای تغذیه مصنوعی یک روش نوین در کنترل سیلاب و بهره برداری از آن در جهت تغذیه مصنوعی آبخوانها میباشند. گودال تغذیه مصنوعی در اصل یک گودال مکعبی شکل و عمیق می باشد که در اثر خاکبرداری از بستر مسیلهای آبرفتی و رودخانه های فصلی ایجاد میشود. این گودال در عمق زمین قرار میگیرد. به دلیل جهت عمودی و رو به پایین نیروی جاذبه، رسوبگذاری بر روی بستر افقی مخزن صورت میگیرد و امکان رسوبگذاری بر روی دیوارههای عمودی گودال تغذیه مصنوعی وجود ندارد.
تصویری از یک گودال تغذیه مصنوعی در بخش میمند از توابع شهرستان فیروزآباد در استان فارس
در مقایسه با سایر روشهای تغذیه مصنوعی، مزایای گودالهای تغذیه مصنوعی عبارتند از: 1- به دلیل ناچیز بودن رسوبگذاری بر روی دیوارههای عمودی، نفوذ جانبی به داخل این دیواره ها باعث حفظ عملکرد این گودالها با وجود رسوبگذاری میگردد 2- به دلیل نفوذپذیری بسیار زیاد دیوارههای عمودی جانبی، آب ذخیره شده در این گودالها ظرف کمتر از یک هفته به داخل آبخوان نفوذ مینماید. در نتیجه میزان تلفات تبخیر به حداقل رسیده و در سیلابهای متوالی این گودالها میتوانند عملیات کنترل و بهره برداری از سیلاب را به خوبی انجام دهند 3- با توجه به اینکه قسمت اعظم حجم مخزن یک گودال تغذیه مصنوعی در زیر تراز سطح زمین قرار دارد، در نتیجه احتمال شکست گودال و خسارات ناشی از آن به حداقل میرسد و 4- یک گودال تغذیه از طریق خاکبرداری از بستر مسیلهای آبرفتی ایجاد میشود و خاک حاصله از خاکبرداری برای زیرسازی جادهها و خیابانها و همچنین تولید شن و ماسه در کارخانه های سنگ شکن استفاده میشود. بنابراین با معرفی مکانهای مناسب برای احداث گودالهای تغذیه مصنوعی به شرکتهای راهسازی و کارخانه های سنگ شکن میتوان هزینه احداث آنها را به صفر رساند.
تصویری از الگوی رسوبگذاری در یک گودال تغذیه مصنوعی (رسوبگذاری بر روی بستر افقی گودال انجام شده است ولی بر روی دیوارههای عمودی گودال رسوبگذاری صورت نگرفته است)
مرجع:
Mohammadzadeh-Habili, J., and Khalili, D. (2020). Assessment of artificial recharge dams and improvement of their groundwater recharge capacity. ASCE, Journal of Hydrologic Engineering, 25(5), 04020011.
* جهانشیر محمدزاده هابیلی، دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز
انتهای پیام/