خبرگزاری تسنیم- گروه بینالملل: اجلاس امروز سران آستانه در تهران در فاصله چند روز بعد از سفر منطقهای رئیس جمهور آمریکا تا حد زیادی نمایانگر «وزن سیاسی» بازیگران منطقهای و فرامنطقهای در معماری امنیتی جدید غرب آسیا است و اخیرا هاآرتص اسرائیل در گزارشی نوشت که ایران و رهبر آن تعیین خواهند کرد که آیا سفر بایدن به منطقه موفقیت آمیز بوده است یا خیر. (1)
فراتر از این حتی رئیس جمهور آمریکا در نشست جده باحضور اعضای شورای همکاری خلیج فارس به علاوه سران مصر، عراق و اردن تلاش کرد به سران عرب این وعده را بدهد که آمریکا منطقه را به نفع ایران، چین و روسیه خالی نخواهد کرد اما تقریبا در منطقه هیچکس این لفاظی را از سوی آمریکا باور نکرد. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و بازیگران غرب آسیا چیزی را که مشاهده میکنند تجربه افغانستان و اوکراین و رفتار آمریکاییها با آنهاست. دقیقا به همین خاطر است که امروز در غرب آسیا، دستورکار «رئالیسم» به رفتار بازیگران منطقه شکل میدهد به این معنا که پایتختهای عربی ترجیح میدهند تمام تخم مرغهای خود را در سبد آمریکای تضعیف شده نگذارند و همزمان سطحی از تنش زدایی و همکاری با ایران و حفظ روابط با روسیه و چین را پیش ببرند.
واضح است که در این قدرت نمایی منطقهای، تهران و شرکای خود در برابر واشنگتن به دستاوردهای مهمی دست پیدا کردهاند؛ سوریه نماد آشکاری از پیروزی این محور بر ایالات متحده و غرب است و امروز راه حل ایرانی-سوری و روسی است که مسیر حرکت دمشق را تعیین میکند.
بحران سوریه یکی از موفق ترین همکاریهای ایران و روسیه در کارنامه سیاست خارجی دو کشور است. منازعه پیچیده سوریه این ادراک را در مسکو شکل داد که باید برای نقطه نظرات تهران جایگاه ویژهای در دستگاه محاسباتی خود در خاورمیانه در نظر بگیرد. بحران سال 2011 سوریه در ابتدا تصمیم گیری را برای تهران دشوار ساخته بود اما ایران با اتخاذ یک تصمیم سخت در نهایت توانست «ارزش استراتژیک» خود در منطقه را بالا ببرد، حوادث تلخ سوریه در ابتدای امر مسکو را در یک وضعیت منفعلانه و بی تفاوتی قرار داده و تحت تاثیر دیدگاهها و فشار غربیها، روسیه را در آن مقطع متقاعد کرده بود باید برای حفظ سوریه از بشار اسد عبور کرد.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه فعلی ایران در کتاب خاطرات خود درباره بحران سوریه، «صبح شام» که به تشریح مذاکرات فشرده خود به عنوان معاون عربی و آفریقای وزارت خارجه ایران با مقامات روس برای ترغیب و راضی کردن مسکو به حضور در سوریه که به حضور نیروی سوم برای تغییر موازنه قوا نیازمند بود میپردازد مینویسد «ما گفت وگو درباره سوریه را زمانی با مسکو شروع کردیم که نوعی سردی بر کلیت مناسبات دوجانبه حاکم بود»، امیرعبداللهیان سپس از سفیر وقت ایران در روسیه نقل میکند مذاکرات درباره سوریه مانند کاتالیزوری در روابط دو جانبه عمل کرده و باب جدیدی برای همکاریهای دوجانبه باز شود.
امیرعبداللهیان با شرح گفتگوی خود با یک مقام امنیتی روسیه در کتاب خود در تشریح تغییر نظر مسکو پس از رایزنی با تهران از این مقام روس نقل میکند: «ما به این جمع بندی رسیدیم که ایرانیها در این سالها از متحدینشان در منطقه با قدرت حمایت کردهاند، حتی در مقابل لشکرکشیهای بزرگ آمریکا هم همین روش را داشتهاند و در نهایت ایران و متحدانش نقش مهمی در تحولات منطقهای ایفا کرده و نتایج قابل قبولی گرفتهاند.» این مقام روسی ادامه میدهد: «با بررسی الگوی رفتاری ایران در افغانستان، عراق، لبنان و فلسطین به این نتیجه رسیدیم که با حمایتی که ایران از سوریه میکند بشار اسد در قدرت خواهد ماند و ایران حرفش را به کرسی مینشاند.»
دستور کار اصلی آستانه، «حمایت و صیانت از تمامیت ارضی سوریه»، «مبارزه با تروریسم» و «حمایت از برقراری آتشبس» است. طی هفتههای اخیر مهمترین گمانهزنیها و اخبار منتشره در این رابطه، عملیات احتمالی ترکیه علیه کردها در شمال سوریه و برخی گمانهزنیها پیرامون کاهش حضور نظامی روسیه در سوریه و متقابلا افزایش وزن محور مقاومت و نگرانی شدید اسرائیل از این اتفاق، تنش بیسابقه در روابط مسکو-تل آویو است. اما با این حال میتوان انتظار داشت ولادیمیر پوتین با مقامات ارشد ایرانی ملاقاتهای مهمی داشته باشد؛ چه اینکه ابعاد همکاریهای نظامی دو کشور نگرانی و خشم کاخ سفید را به دنبال داشته است.
حتی وبگاه واشنگتن فریبیکن وابسته به جریان نومحافظهکار آمریکا اخیرا خبر داد ایران، روسیه و چین در یک «نمایش قدرت» به آمریکا اواسط آگوست قصد برگزاری یک رزمایش سهجانبه در آمریکای لاتین تحت عنوان «تکتیراندازی مرز» به میزبانی ونزوئلا را دارند و نظامیان ایران، روسیه و چین قصد دارند برای برگزاری این رزمایش عازم کارائیب شوند. این پایگاه آمریکایی نوشت: این رزمایش یکی از واضحترین نشانهها تا به امروز از شکلگیری یک ائتلاف در آمریکای لاتین ضد ایالات متحده است. (2)
دستیار ارشد رئیس جمهور فدراسیون روسیه نسبت به برنامه کاری پونین در تهران اعلام کرده کشورش قصد دارد سطح روابط با ایران به «شراکت راهبردی» ارتقا دهد. پیش از «یوری اوشاکوف» سرگئی لاوروف در سفر اخیر خود به تهران اعلام کرد روی توافق بزرگی که ابتکار آن توسط رئیسجمهور ایران ارائه شده است کار میکنیم. تهران-مسکو در شرایط فعلی حوزه گستردهای از منافع مشترک را پیش روی خود میبینند که محرکی برای وارد کردن دو کشور در یک سطح استثنایی از روابط سیاسی- اقتصادی و امنیتی است.
ایران و روسیه در خصوص تحریمهای مشترکی که آمریکا علیه آنها وضع کرده، توافق هستهای ایران و تجدیدنظر طلبی در نظم فعلی و یکجانبه گرای جهانی دیدگاههای مشترکی دارند که مسیر همکاریهای دو کشور را هموار میکند. این موارد تا جایی در ارزیابیهای دستگاه سیاست خارجی کرملین دارای اهمیت هستند که باعث شده پوتین طی 6 ماه سه دیدار با رئیس جمهور ایران - در مسکو، عشق آباد و تهران- داشته باشد.
موافقت روسیه با عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای، رای منفی مسکو به قطعنامه علیه ایران در شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی در همین چارچوب قابل تفسیر و تحلیل است. روسیه حتی اخیرا ایران را دارای صلاحیت برای پیوستن به گروه بریکس ارزیابی کرده است.
مخالفت با گسترش ناتو که نیم نگاهی به حضور در آسیای میانه دارد و همچنین خطر قریب الوقوع احیای داعش در افغانستان که مرزهای ایران و روسیه را تحت تاثیر قرار میدهد از دیگر اشتراکات این روزهای تهران-مسکو برای تعریف زمینه جدید همکاری است. در طول یک ماه گذشته سران کشورهای آسیای میانه شامل تاجیکستان، قزاقستان و ترکمنستان به ایران آمده و توافقات دو جانبه بسیاری امضا کردهاند تا جایی که ایران کارخانه پهپادسازی خود را در تاجیکستان افتتاح کرد.
اینها نمایههایی هستند که مسکو در پرونده آسیای میانه و قفقاز جنوبی که از مناطق مورد تاکید نظریه پردازان روابط بینالملل در گذارنظم جهانی از آتلانتیک به پاسیفیک است نقش ویژهای برای ایران قائل است و به تثبیت و محکم کردن جای پای ایران در این منطقه برای رفع تهدیدهای ذکر شده چشم دوخته است. از نقطه نظر مسکو، حضور و نقش آفرینی ترکیه و آذربایجان که میتوانند قفقاز را دروازه ورود ناتو کنند، اطمینانبخش نیست.
علیرضا حجتی، روزنامهنگار و کارشناس روابط بینالملل
1- https://www.haaretz.com/middle-east-news/2022-07-14/ty-article/.premium/irans-supreme-leader-will-determine-if-bidens-mideast-trip-ends-in-success-or-failure/00000181-fa10-d4e2-a193-febe4a030000
2- https://freebeacon.com/national-security/iran-russia-china-to-run-war-drills-in-latin-america/
انتهای پیام/