به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، واقعه عاشورا و شهادت مظلومانه امام حسین علیهالسلام از اهمیت و احترام بسیار زیادی برای ایرانیان برخوردار است، به طوری که همه ساله با فرارسیدن ماه محرم و به ویژه 10 روز ابتدایی این ماه، سراسر ایران سیاهپوش شده، تکیه و حسینیهها و مساجد فعالتر شده و با برگزاری مراسمات متعدد آیینی و سنتی به سوگواری شهادت سومین امام شیعیان میپردازند.
عزاداری امام حسین (ع) در سراسر ایران پیوند خورده با سنت و آداب و رسوم مناطق مختلف کشور است، به طوری که هر قوم و شهر و استان براساس آیینهای آبا وا اجدادی خود به ساحت قدسی سیدالشهدا و دیگر شهدای کربلا عرض ادب کرده و مراسمات متنوع سوگواری و عزاداری برپا میکنند. علاوه بر برپایی مراسمات خاص عزاداری که در شهرهایی نظیر یزد، زنجان و کاشان میبینیم، یکی از آیینهای سنتی در سوگواری امام حسین علیه السلام، برپایی مجالس تعزیه و شبیهخوانی است.
هنر تعزیه از دیرباز در بین ایرانیان رواج داشته و همیشه رگههایی از پرداخت به شهادت امام حسین و یارانش در آن دیده شده است. عمر تعزیه در ایران به بیش از چند قرن میرسد و این هنر آیینی همیشه یکی از مردمیترین و پرطرفدارترین هنرهای نمایشی در سوگواری سیدالشهدا است.
مراسمات سوگواری امام حسین و واقعه کربلا همواره سوژهای جذاب برای مستندسازان بوده و بسیاری از آنان دوربینهای خود را به سمت نمایش آیینهای سنتی و مردمی خطههای مختلف ایران در ماه محرم بردهاند. در این گزارش، مروری بر برخی از مستندهای مهمی داریم که با موضوع عزاداری ایام محرم، عاشورا و تاسوعای حسینی ساخته شده و گوشهای از مظلومیت امام سوم شیعیان را مقابل دوربین آورده است.
1- مستند "نخل"
فرهاد ورهرام را باید یکی از مستندسازان شاخص کشور در ساخت مستندهای مردمشناسانه بدانیم که موضوع اقلیم، فرهنگ و آداب و رسوم سنتی همواره برایش اهمیتی فراوان داشته است. بسیاری از مستندهای او که درباره عشایر ایران ساخته شده هنوز هم جذاب و تازه است و نمونه نظیر ندارد.
مستند «نخل» به کارگردانی فرهاد ورهرام از جمله مستندهای شاخص با موضوع عزاداری مردم ایران در سوگِ شهادت امام حسین (ع) است؛ این مستند در سال 1356 تولید شده و روایتی متفاوت از مراسم نخلگردانی در شهر ابیانه است. ورهرام در این مستند که یکی از نخستین تجربیات او در عرصه سینماگری است، به سراغ آیین و سنن محرم رفته و مراسم نخلگردانی که یکی از آیینهای قدیمی در بین ایرانیان است را به تصویر کشیده است.
قدمت «نخلگردانی» روستای ابیانه (از توابع شهرستان نطنز استان اصفهان) را تا 900 سال تخمین زدهاند. برخی پژوهشگران میگویند این مراسم از دوره صفویه رواج یافت و برخی معتقدند باقیمانده یک سنت قدیمی با ریشه تاریخی شبیه آئین سوگ سیاوش است. این مراسم در تاسوعا و عاشورا برگزار میشود. نخلنشینی و حمل و هدایت آن، منحصر به طایفههای معینی از محلههای ابیانه است و به صورت موروثی این وظیفه منتقل میشود. این آئین، تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) است و در مسیر حرکتش، برخی زنان زیورآلاتی را به عنوان نذر امام به آن وصل میکنند.
آئین نخل گردانی در ابیانه، دارای شکوه و عظمت خاصی است؛ در این مراسم، نخل به حرکت در میآید و حرکت این نخل از همان ابتدای مسیر بسیار سخت است و هنگامی که مردم نخل را بر دوش میگیرند باید آن را از کوهی با شیب تند بالا ببرند. پرشور ترین بخش مراسمهای سنتی در ابیانه نطنز، هنگامی است که صبح عاشورا نخل محله بالا به حرکت در میآید و همه مردم چه ابیانهای و چه مهمانها در محله پرزله جمع میشوند و منتظر به حرکت در آمدن نخل هستند.
2- مستند "کربلا، جغرافیای یک تاریخ"
مستند «کربلا، جغرافیای یک تاریخ» به کارگردانی داریوش یاری نسخهای جامع و کامل از اتفاقات سال 61 هجری است که در قالب یک فیلم مستند به نمایش درآمده است.
این مستند روایتی متفاوت و غیرکلیشهای از واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) است و تأثیر آن را بر فرهنگ و سبک زندگی شیعیان از گذشته تا امروز نشان میدهد. این فیلم را میتوان به 2 بخش تقسیم کرد؛ بخش اول، مروری مستندگونه بر حرکت حماسی امام حسین (ع) از ابتدا تا پس از شهادت است و بخش دوم چگونگی عزاداری در فرهنگهای مختلف جهان در ماه محرم را نشان میدهد. در بخش دوم، گلچینی از تعزیه، نقالی و پویانمایی به نمایش درآمده و کارگردان کوشیده از تکنیکهای مختلف بصری برای روایت حادثه عاشورا استفاده کند.
سیدشهاب حسینی راوی این مستند است و صدای او این مستند را دلنشینتر از یک داستان معمولی کرده است؛ او قصه این مستند را از مسیر حرکت کاروان امام حسین (ع) از مدینه آغاز کرده و منزلبه منزل، ما را به واقعه کربلا نزدیک میکند. البته لابهلای قصه سفر کاروان کربلا، نشان دادن تصاویری واقعی از زائران پیاده در دنیای امروز و مراسم تعزیهخوانی، جریان فیلم را زنده نگه میدارد.
این مستند را از اینجا میتوانید ببینید.
3- مستند "تکیه کن"
تکیههای عزاداری دارای پیشینهای قدیمی در شهرهای مختلف ایران به ویژه تهران هستند. مستند "تکیه کن" به کارگردانی محسن خان جهانی، تاریخچهای از تکایای تهران است روایتی متفاوت از اینکه تکیهها چگونه وارد ایران شده و چگونه ساخته شدهاند را نشان میدهد.
این مستند سراغ تکیههای دولت و تجریش که از قدیمیترین تکایای تهران هستند رفته و در ادامه تکایایی چون کن، میانده، دار قاضی و سرآسیاب که از دوران پیشین به یادگار باقی ماندهاند را به نمایش میگذارد.
خانجهانی درباره مستند خود میگوید: زمانی که مظفرالدین شاه به فرنگ رفته بود، با تماشاخانههای آنجا آشنا میشود و وقتی به ایران بازمیگردد، دستور میدهد تا چنین فضایی ساخته شود و تکایا برای اجرای تعزیه و مراسم عزاداری ساخته شدند. برنامهریزی برای ساخت فیلمهایی با مضمون عاشورا هیچگاه به صورت مدون نبوده است و مدیران فقط در زمانهایی که برای برگزاری جشنوارهای نیاز به تولیداتی داشتند، سراغ فیلمسازی فیلمسازان میروند درحالی که بازنمایی چنین فرهنگ عظیمی در سینما نیازمند سرمایهگذاری و برنامهریزی طولانی مدت است.
این مستند را از اینجا میتوانید ببینید.
4- مستند "تکیه دولت"
«تکیه دولت» به کارگردانی علیرضا قاسمخان دیگر مستندی است که با موضوع محرم و عزاداری سید و سالار شهیدان ساخته شده است.
این مستند درباره یکی از مهمترین بناهای تاریخی شهر تهران است و به چگونگی تاثیر تاریخی، سیاسی، هنری و اجتماعی آن میپردازد. قاسم خان با بهرهگرفتن از عکسها، نقشهها، نامهها و دستخطها و چند فریم باقی مانده از مظفرالدین شاه در کنار پویانمایی از بنا، اطلاعات بسیار خوبی را درباره تکیه دولت به مخاطب ارائه میدهد.
این مستند را از اینجا میتوانید ببینید.
5- مستند "کاروان و ساربان"
مستند «کاروان و ساربان» ساخته مرجان اشرفیزاده، درباره کاروانی در شهر دزفول است که هر ساله توسط یک خانواده و با هزینه شخصی در روزهای محرم مسیری را طی میکنند.
این فیلم مستند تلاش کرده ضمن بیان داستان اصلی، روایتی مردمشناسانه از عزاداری برای شهادت امام حسین علیه السلام در دل یکی از مناطق جنوبی کشورمان ارائه بدهد و به بیان عمق ارادت مردم ایران در همه اقصی نقاط کشور باشد. موضوع اصلی این فیلم به تصویر کشیدن تلاش آدمهایی است که معتقدانه برای انجام مراسم عاشورا تلاش میکنند.
مرجان اشرفیزاده درباره این مستند میگوید: عدهای از این افراد شتر کرایه میکنند، عدهای به صورت داوطلبانه از تهران برای گریم افراد کاروان به آنها ملحق می شوند و … .
انتهای پیام/