به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، آبخوانها بهعنوان منابع حیاتی آب زیرزمینی، نقش مهمی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت ایفا میکنند. این منابع طبیعی، طی سالها از طریق بارش و نفوذ آب تغذیه شدهاند، اما در سالهای اخیر با کاهش میزان بارندگی و برداشت بیرویه، روند تخلیه آنها بهسرعت افزایش یافته است. این پدیده نگرانکننده نهتنها امنیت آبی کشور را به خطر انداخته، بلکه پیامدهای زیستمحیطی گستردهای همچون فرونشست زمین، کاهش کیفیت آب و خشک شدن چاهها را به دنبال داشته است.
برداشت بیرویه؛ عاملی مؤثر در تخلیه آبخوانها
بر اساس گزارشها، میزان برداشت آب زیرزمینی در ایران بسیار فراتر از حد استاندارد جهانی است. میانگین برداشت پایدار آب زیرزمینی در دنیا حدود 20 درصد از حجم تجدیدپذیر منابع آب است، اما در ایران این رقم به بیش از 70 درصد میرسد که تقریباً 3.5 برابر میانگین جهانی است. این روند نگرانکننده نشان میدهد که منابع آب زیرزمینی ایران با سرعتی بیشتر از نرخ تغذیه طبیعی خود در حال کاهش هستند.
طبق آمار وزارت نیرو، در چهار دهه گذشته، بیش از 130 میلیارد مترمکعب از ذخایر استراتژیک آبخوانهای کشور برداشت شده است. این میزان، معادل حجم آب مورد نیاز برای تأمین سالها آب شرب کشور است.
کمبارشی و کاهش تغذیه آبخوانها
یکی دیگر از دلایل مهم تخلیه آبخوانها، کاهش بارشها و تغییرات اقلیمی است. طبق دادههای سازمان هواشناسی، میانگین بارندگی سالانه ایران در دهههای اخیر روندی کاهشی داشته و حدود 50 درصد کمتر از میانگین جهانی است. از سوی دیگر، افزایش دمای زمین موجب افزایش تبخیر و کاهش نفوذ آب به سفرههای زیرزمینی شده و همین امر، سرعت افت سطح آبهای زیرزمینی را تشدید کرده است.
پیامدهای تخلیه آبخوانها
فرونشست زمین یکی از پیامدهای تخلیه آبخوان است و در حاصل حاضر بسیاری از دشتهای ایران ازجمله تهران، کرمان، اصفهان و همدان شاهد فرونشست زمین هستند که به دلیل افت شدید سطح آبهای زیرزمینی رخ میدهد. نرخ فرونشست در برخی مناطق به 25 سانتیمتر در سال رسیده است، درحالیکه استاندارد بحرانی جهانی 4 میلیمتر در سال است.
افت سطح آبخوانها باعث خشک شدن هزاران چاه عمیق و نیمهعمیق در کشور شده است که زندگی کشاورزان و ساکنان مناطق روستایی را به خطر انداخته است.
همچنین با کاهش سطح آبهای زیرزمینی، نفوذ آبهای شور به آبخوانها افزایش یافته و کیفیت آب در بسیاری از مناطق رو به وخامت گذاشته است.
در رابطه با این موضوع، محسن موسوی خوانساری؛ کارشناس محیط زیست با اشاره به چالشهای منابع آبی در فلات مرکزی کشور به تسنیم گفت: این منطقه با وجود میزبانی از 60 درصد جمعیت ایران، تنها 10 درصد از منابع آب تجدیدپذیر کشور را در اختیار دارد.
وی ادامه داد: ظرفیت آبی فلات مرکزی برای این میزان از بارگذاری جمعیتی، کشاورزی و صنعتی کافی نیست و ادامه این روند، موجب برداشت بیش از حد از منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر شده است.
مصرف نیمی از منابع آب تجدیدناپذیر فلات مرکزی
موسوی خوانساری تصریح کرد که حجم کل آب تجدیدناپذیر فلات مرکزی 300 میلیارد مترمکعب برآورد شده بود که تاکنون 150 میلیارد مترمکعب از آن مصرف شده است. این برداشت، در واقع مصرف منابع آبی نسلهای آینده توسط نسل حاضر است.
پیشبینی خشک شدن 118 آبخوان کشور تا 1420
این کارشناس گفت: ایران در حال حاضر 604 آبخوان دارد، اما پیشبینیها نشان میدهد که تا سال 1420، حدود 118 آبخوان بهطور کامل خشک خواهند شد که همگی در فلات مرکزی ایران قرار دارند. به عنوان نمونه، آبخوانهای دشت برخوار و مهیار در اصفهان تا سال 1410 در معرض نابودی کامل هستند.
برداشت بیرویه و عدم تأمین حقآبه محیط زیست؛ عوامل اصلی بحران
وی با اشاره به دلایل افت شدید سطح آبهای زیرزمینی، تأکید کرد: عدم تأمین حقآبه محیط زیست یکی از عوامل مهم در این بحران است. طبق استانداردهای زیستمحیطی، یکسوم روانآب رودخانهها باید به محیط زیست اختصاص یابد تا به تغذیه آبخوانها کمک کند، اما این موضوع نادیده گرفته شده است. همچنین، حفر گسترده چاههای مجاز و غیرمجاز، کمبارشی و عدم تغذیه مناسب آبخوانها، موجب کاهش شدید منابع آب زیرزمینی و افزایش خطر فرونشست زمین شده است.
فرونشست 25 سانتیمتری زمین در جنوب تهران
موسوی خوانساری از فرونشست سالانه 25 سانتیمتری زمین در جنوب تهران خبر داد و تصریح کرد: این پدیده، تهدیدی جدی برای تأسیسات زیربنایی، جادهها و خطوط ریلی کشور محسوب میشود. وی تصریح کرد که تراکم لایههای زیرزمینی در اثر افت منابع آب، موجب شده که فرونشست دیگر قابل جبران نباشد.
راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت بحران آب
این کارشناس، برای جلوگیری از تشدید بحران، انتقال صنایع آببر به سواحل جنوبی و مکران و کاهش بارگذاری جمعیتی و کشاورزی در فلات مرکزی را از جمله راهکارهای اساسی عنوان کرد.
وی همچنین یادآور شد: طبق برنامه هفتم توسعه، سالانه 15 میلیارد مترمکعب روانآب باید به رودخانهها بازگردانده شود تا از نابودی بیشتر آبخوانها جلوگیری شود. علاوه بر این، 8.5 درصد از جمعیت کشور باید به سواحل مکران منتقل شوند تا فشار بر منابع آب فلات مرکزی کاهش یابد.
انتهای پیام/