به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، جمهوری آذربایجان و قزاقستان در تاریخ 10 آوریل اعلام کردند که در تابستان سال جاری میلادی (2025)، رزمایش مشترک دریایی را با هدف آمادگی برای مقابله با «تهدیدات نامتقارن» در بخش شمالی دریای خزر و در نزدیکی سواحل روسیه برگزار خواهند کرد.
این رزمایش که «نسیم خزر – 2025» نامگذاری شده، به باور تحلیلگران، یک چالش مستقیم برای قدرت و نفوذ سنتی مسکو در این پهنه آبی به شمار میرود. به طوری که نشانههای نگرانی در مسکو آشکار شده و برخی چهرههای مهم آن مانند نیکولای پاتروشف، خواستار تقویت نظامی روسیه در منطقه خزر در پاسخ به این اقدام شدهاند.
نقش ترکیه و حساسیت ناتو
نگرانی مسکو با توجه به نقش حمایتی ترکیه از نیروهای دریایی هر دو کشور آذربایجان و قزاقستان، دوچندان میشود. آنکارا که سالهاست به تقویت نیروی دریایی آذربایجان کمک میکند، اکنون متعهد به ارائه کمک مشابه به قزاقستان نیز شده است.
این در حالی است که قزاقستان از نظر تعداد شناور (هرچند کوچکتر و با تسلیحات کمتر) بر روسیه در دریای خزر برتری دارد. مهمتر از همه، حضور ترکیه به عنوان یک عضو ناتو در این معادله، از دید مسکو این همکاری را به یک «اقدام ناتو» در نزدیکی مرزهایش تبدیل میکند که همواره برای کرملین خط قرمز محسوب شده است.
تغییر موازنه در دریای خزر
دریای خزر که در دوران شوروی سابق به دلیل حضور تنها دو کشور ساحلی (شوروی و ایران) عملاً یک «دریاچه روسی-ایرانی» تلقی میشد، پس از فروپاشی شوروی و ظهور سه کشور ساحلی جدید (آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان) با منافع مستقل، شاهد تغییرات ژئوپلیتیکی بنیادینی بوده است.
از سوی دیگر، استفاده روسیه از ناوگان خزر خود برای عملیات در خارج از منطقه (مانند شلیک موشک به سوریه یا انتقال شناورها به دریای آزوف برای جنگ اوکراین) و همچنین مشکلات ناشی از رسوبگذاری شدید و کاهش عمق آب در بخشهای شمالی خزر که مانع از عملیات مؤثر کشتیهای بزرگ روسی میشود، به تدریج از برتری نظامی مطلق مسکو در این دریا کاسته است.
در مقابل، کشورهای دیگر مانند آذربایجان و قزاقستان با ناوگانی متشکل از شناورهای کوچکتر و چابکتر، در حال افزایش توانمندیهای خود هستند و همکاری میان آنها، موقعیت نسبی روسیه را بیش از پیش تضعیف میکند.
همکاری رو به رشد باکو و آستانه
نیروهای دریایی آذربایجان و قزاقستان که در اوایل دهه 1990 با تحویل گرفتن بخشی از ناوگان شوروی سابق شکل گرفتند، در ابتدا رویکردهای متفاوتی داشتند. اما در سالهای اخیر، بهویژه با افزایش تنشهای منطقهای و جهانی، همکاریهای دفاعی میان دو کشور، از جمله برگزاری رزمایشهای مشترک کوچک، افزایش یافته است.
رزمایش «نسیم خزر 2025» که بزرگترین رزمایش مشترک دریایی دو کشور تا به امروز خواهد بود، نشاندهنده ورود این همکاریها به فازی جدید و تمرکز بر عملیات مشترک برای مقابله با تهدیدات است. مشارکت فعال آذربایجان در این رزمایش، با توجه به روابط نزدیک این کشور با ترکیه و همچنین تنشهای اخیرش با مسکو، اهمیت آن را از دید روسیه دوچندان میکند.
واکنش احتمالی روسیه
واکنش نیکولای پاتروشف که مسئول نظارت بر مسائل دریایی در دولت روسیه است و درخواست او برای تقویت فوری نظامی در خزر، احتمالاً منعکسکننده نگرانی واقعی در میان بخشی از رهبران روسیه نسبت به نفوذ ناتو در نزدیکی مرزهای این کشور است. با این حال، توانایی مالی روسیه برای یک تقویت نظامی گسترده در شرایط کنونی محل تردید است.
گزینه محتملتر برای واکنش مسکو، استفاده از اهرمهای فشار اقتصادی و حملونقلی، مانند ایجاد محدودیت برای کشتیرانی یا حمل بار ریلی آذربایجان و قزاقستان است.
اظهارات تند اخیر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در آستانه و مخالفت او با مواضع رئیسجمهور قزاقستان، میتواند نشانهای از آمادگی مسکو برای چنین اقداماتی باشد، هرچند تماس تلفنی متعاقب پوتین با توکایف، از تلاش کرملین برای مدیریت تنش و حرکت با احتیاط نیز حکایت دارد.
سایه رزمایش بر کریدور شمال-جنوب
با توجه به عزم باکو و آستانه و حمایت آنکارا، بعید به نظر میرسد که این دو کشور از برنامههای خود برای تقویت توان دریایی و همکاریهای مشترک عقبنشینی کنند.
اعلام برگزاری رزمایش «نسیم خزر 2025» بدون شک سایه سنگینی بر برنامهها و امیدهای روسیه برای گسترش کریدور شمال-جنوب و حفظ نفوذ سنتی خود در منطقهای که به تدریج در حال فاصله گرفتن از مسکو است، خواهد انداخت. اهمیت ژئوپلیتیکی این رزمایش برای آینده منطقه و موازنههای قدرت در آن، بیش از آن چیزی است که در نگاه اول به نظر میرسد.
انتهای پیام/