بحران مصرف قلیان در سیستان و بلوچستان/فاجعه‌ای در حال گسترش!
یکی از چالش‌های جدی و رو به گسترش در حوزه سلامت عمومی استان سیستان و بلوچستان، شیوع نگران‌کننده مصرف قلیان است که ابعاد آن فراتر از یک عادت فردی رفته و به یک معضل اجتماعی و تهدید سلامت همه‌گیر تبدیل شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، یکی از چالش‌های جدی و رو به گسترش در حوزه سلامت عمومی استان سیستان و بلوچستان، شیوع نگران‌کننده مصرف قلیان است که ابعاد آن فراتر از یک عادت فردی رفته و به یک معضل اجتماعی و تهدید سلامت همه‌گیر تبدیل شده است.
در این استان، به ویژه در شهر زاهدان، مصرف قلیان دیگر صرفاً به محافل خانگی محدود نمی‌شود، بلکه به بخشی از تفریحات خانوادگی و نیز عمومی تبدیل شده و متأسفانه قبح و حساسیت آن، به مراتب کمتر از سیگار، به ویژه در میان بانوان، دختران و جوانان، کاهش یافته است. این کاهش قبح، مسیر را برای دسترسی و استفاده آسان‌تر از این ماده دخانی فراهم کرده است.
علاوه بر این، دسترسی به قلیان به شدت آسان شده است. تقریباً تمامی مراکز تفریحی و حتی پارک‌های سطح شهر زاهدان، به محل‌هایی برای فروش و استعمال قلیان تبدیل شده‌اند، به طوری که تفریح عملاً با مصرف قلیان مترادف شده و قبح استعمال عمومی آن در جامعه به کلی از بین رفته است.
سهولت دسترسی کم‌نظیر مردم استان به قلیان!
نگارنده طی سفرهایی مختلف به شهرهای ایران هیچ جا این چنین سهولت و عرصه عمومی و حتی پارک‌ها را مشاهده نکرده است؛ لذا نهادهای مدیریتی متولی باید پاسخگو این وضعیت ویژه استان باشند.
این وضعیت در استانی که خود از کمترین سرانه‌های زیرساختی درمانی در کشور رنج می‌برد، زنگ خطر جدی را به صدا درآورده است؛ چرا که سهل‌ترین دسترسی به ابزاری فراهم شده که سلامت نسل‌های جوان استان را به طور جدی به خطر می‌اندازد.
شورای شهر و شهرداری و مراکز صدور مجوز باید درباره این سهولت پاسخگو باشند و به بهای سود اقلیت، منافع و سلامت اکثریت جامعه را قربانی نکنند. همچنین انتظار می‌رود فرمانداری‌ها در حوزه مدیریت فضاهای عمومی و اجتماعی شهرها ورود جدی داشته باشند. نخبگان و مراجع فرهنگی و اجتماعی و مساجد نیز باید با هنجار شدن این پدیده شوم مقابله برخیزند.
اما درباره واقعیت‌های پزشکی قلیان ، این حقایق خلاف تصور عمومی از کم‌خطر بودن قلیان را نشان می‌دهد. خلاف باور غلط رایج که عبور دود قلیان از آب، مواد مضر آن را تصفیه می‌کند، دود قلیان همچنان حاوی مقادیر بالایی از مواد سمی و سرطان‌زا است. از منظر علمی، یک وعده مصرف قلیان(که معمولاً طولانی‌تر از کشیدن یک نخ سیگار است) فرد را در معرض حجم بسیار بیشتری از دود قرار می‌دهد و این دود حاوی مواد خطرناکی نظیر موارد ذیل است:
- مونواکسید کربن (CO): گاز سمی بی‌رنگی که ظرفیت حمل اکسیژن خون را کاهش می‌دهد و فشار زیادی بر قلب و مغز وارد می‌کند. میزان مونواکسید کربن در دود قلیان می‌تواند چندین برابر بیشتر از دود سیگار باشد.
- قطران (Tar): ماده چسبناکی که در ریه‌ها رسوب کرده و منجر به آسیب بافتی، بیماری‌های تنفسی و سرطان می‌شود.
- فلزات سنگین: مانند سرب، نیکل، کروم و آرسنیک که برای سلامتی بسیار مضر هستند.
- مواد سرطان‌زا: مانند بنزن، فرمالدئید و آکرولئین که ریسک ابتلا به انواع سرطان را به شدت افزایش می‌دهند.
- نیکوتین: ماده اعتیادآور اصلی در دخانیات که منجر به وابستگی فیزیکی و روانی می‌شود.
پیامدهای پزشکی مصرف قلیان بسیار گسترده و شامل موارد زیر است:
- بیماری‌های تنفسی: افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن انسدادی ریه(COPD) شامل برونشیت مزمن و آمفیزم، تشدید حملات آسم، کاهش عملکرد ریوی و افزایش عفونت‌های دستگاه تنفسی.
- بیماری‌های قلبی و عروقی: افزایش ضربان قلب و فشار خون، افزایش خطر لخته شدن خون، سکته قلبی و سکته مغزی.
- سرطان‌ها: افزایش قابل توجه خطر ابتلا به سرطان‌های ریه، دهان، گلو، مری، مثانه و معده.
- اعتیاد: نیکوتین موجود در قلیان به سرعت باعث وابستگی می‌شود و می‌تواند مقدمه‌ای برای مصرف سایر مواد دخانی و اعتیادآور باشد.
- بیماری‌های عفونی: به دلیل استفاده اشتراکی از سر قلیان، خطر انتقال بیماری‌های عفونی مانند تبخال، هپاتیت، سل و حتی کرونا افزایش می‌یابد.
- عوارض در بارداری: مصرف قلیان در دوران بارداری می‌تواند منجر به تولد نوزاد با وزن کم، مشکلات تنفسی در نوزاد و افزایش خطر سقط جنین شود.
در کنار مصرف قلیان‌های مدرن، نباید از مصرف نوع سنتی قلیان و مواد دخانی موسوم به «چیلیم» و «قورقوری» و «گوراکو» غافل شد. این نوع قلیان که متأسفانه به وفور میان زنان روستایی بلوچ مورد استفاده قرار می‌گیرد، نه تنها یک هنجار تاریخی و سنتی محسوب می‌شود، بلکه به دلیل ماهیت و نحوه استعمال خاص خود، عوارض جبران‌ناپذیری بر سلامت دارد.
متأسفانه مصرف این قلیان از سنین پایین در این مناطق آغاز شده و منجر به بروز زودهنگام عوارضی چون آسم، برونشیت مزمن و سایر بیماری‌های تنفسی و قلبی و همچنین افزایش ریسک ابتلا به انواع سرطان در سنین پایین‌تر می‌شود؛ عوارضی که درمان آن‌ها نه تنها درد و رنج فراوانی را به فرد و خانواده تحمیل می‌کند، بلکه هزینه‌های هنگفتی را نیز به دنبال دارد.
گلایه شدید زاهدانی‌ها درباره شیوع مصرف قلیان در اماکن عمومی
مادر 35 ساله‌ای که در پارک «شادی» زاهدان فرزندش را همراهی می‌کند به خبرنگار تسنیم می‌گوید: واقعاً نگرانم چرا که اینجا قرار است جایی برای بازی و شادی بچه‌ها باشد، اما بوی قلیان از هر طرف می‌آید. نمی‌دانم چطور می‌توانم به دخترم توضیح بدهم که این کار بد است وقتی خودش می‌بیند خیلی‌ها بدون نگرانی قلیان می‌کشند؛ انگار دیگر کسی به خطراتش فکر نمی‌کند.
جوان دانشجوی 22 ساله به خبرنگار تسنیم می‌گوید: به نظر من، این مشکل به فرهنگ‌سازی ضعیف برمی‌گردد. خیلی‌ها فکر می‌کنند چون قلیان سنتی است و در جمع‌های خانوادگی استفاده می‌شود، ضرری ندارد. اما این تصور کاملاً غلط است. از طرفی، وقتی پارک‌ها و مکان‌های عمومی به محل قلیان‌کشی تبدیل می‌شوند، طبیعی است که جوان‌ترها هم به آن گرایش پیدا کنند.
معلم 45 ساله، ساکن زاهدان به خبرنگار تسنیم می‌گوید: من خودم به عنوان یک معلم همیشه با دانش‌آموزانم درباره مضرات قلیان صحبت می‌کنم، اما وقتی می‌بینند که بزرگ‌ترها، حتی مادرها در پارک‌ها قلیان می‌کشند، تمام حرف‌های من بی‌اثر می‌شود. آموزش به تنهایی کافی نیست؛ باید در مکان‌های عمومی هم نظارت بیشتری باشد.
جوان 28 ساله، صاحب یک دکه در پارک شادی که در کنار انواع خوراکی‌ها قلیان نیز عرضه می‌کند، به خبرنگار تسنیم می‌گوید: مردم خودشان قلیان می‌خواهند. من فقط اجاره می‌دهم چون درآمدم از همین است. اگر قرار باشد ممنوع شود، باید برای همه یکسان باشد. اما به نظر من، مردم خودشان هم باید بدانند که قلیان چقدر برای سلامتی‌شان ضرر دارد، مخصوصاً در کنار بچه‌ها.
پزشک عمومی 38 ساله، فعال در حوزه سلامت نیز به خبرنگار تسنیم می‌گوید: چندین بار در جلسات بهداشت عمومی اعلام کرده‌ایم که مصرف قلیان، حتی بیشتر از سیگار، برای ریه‌ها مضر است. اما وقتی فرهنگ استفاده به شکلی جا افتاده که حتی در محافل خانوادگی هم قبحی ندارد، تغییر رفتار بسیار دشوار است. باید برنامه‌های آگاهی‌بخشی گسترده‌تری داشته باشیم.
هزینه‌های هنگفت درمان بیماری‌های ناشی از مصرف قلیان
هزینه‌های هنگفت درمان بیماری‌های ناشی از مصرف قلیان در بلندمدت، بار سنگینی را بر دوش مردم استان و بودجه عمومی دولت تحمیل خواهد کرد. این در حالی است که در شرایط اقتصادی کنونی هرگونه فشار اقتصادی اضافه بر خانواده‌ها و نظام سلامت، می‌تواند عواقب وخیمی داشته باشد و شکاف میان نیاز به درمان و توانایی مالی را عمیق‌تر کند. همچنین، نباید فراموش کرد اعتیاد به قلیان می‌تواند زمینه‌ساز و مقدمه‌ای برای سوق یافتن به سمت انواع اعتیادهای شدیدتر باشد و لایه‌های آسیب‌پذیری در جامعه را افزایش دهد.
متأسفانه به نظر می‌رسد در سکوت انجمن‌های پزشکی، مراکز مدیریت دولتی و شوراهای شهر و نیز رسانه‌ها و صدا و سیما و به ویژه دانشگاه علوم پزشکی به عنوان مدعی‌العموم سلامت عمومی مردم استان، روند رشد مراکز عرضه قلیان در استان و شهر زاهدان شتابان به پیش می‌رود و این وضعیت، آینده سلامت عمومی استان را به شدت تهدید می‌کند.
با توجه به ابعاد گسترده این معضل اجتماعی و تهدید جدی که متوجه سلامت عمومی استان است، نیازمند مداخله فوری، جدی و هماهنگ تمامی نهادهای متولی، از جمله دستگاه‌های اجرایی، نظارتی، فرهنگی و به طور ویژه دانشگاه علوم پزشکی، برای مقابله با این پدیده، افزایش آگاهی عمومی نسبت به مضرات قلیان(چه مدرن و چه سنتی) و حفاظت از سلامت مردم، به ویژه نسل جوان و بانوان استان هستیم. این مداخله باید شامل اقدامات فرهنگی، آموزشی، نظارتی و قانونی باشد تا پیش از آنکه دیر شود، از بروز فاجعه‌ای بزرگ در حوزه سلامت عمومی جلوگیری به عمل آید.
دکتر مجتبی جهان تیغ
انتهای پیام/
