در تاریخ پروازهای ایران، مواردی ثبت شدهاند که مسافران بهجای رسیدن به مقصد، با دلهره، وحشت و ترسی عمیق مواجه شدند؛ ترسی که ریشه در واژهای دارد که هنوز هم شنیدنش کافیست تا دلها بلرزد: هواپیما ربایی.
داستانهای واقعی از تاریخچه هواپیما ربایی در ایران
در این گزارش، نگاهی انداختهایم به تاریخچه هواپیما ربایی در ایران؛ از نخستین پروازهای ربودهشده در دهه 40 خورشیدی تا تلاشهای نافرجام دهههای اخیر، از فرودگاه مهرآباد گرفته تا مقصدهای نامعلوم در آنسوی مرزها. همچنین ارتباط ترس از پرواز را با گزارشهای هواپیما ربایی بررسی خواهیم کرد.
هواپیما رباییهای دهه 50؛ آغاز یک ترس جمعی
اولین گزارش رسمی از ربایش هواپیما در ایران، به دهه 50 خورشیدی برمیگردد. زمانی که هنوز صنعت هوایی ایران در حال رشد بود و نظارت امنیتی به شکل گسترده و دقیق امروزی وجود نداشت. یکی از اولین موارد ثبت شده، مربوط به پروازی از تهران به مشهد است، که توسط چند فرد مسلح ربوده شد.
این هواپیما پس از چند ساعت تلاش و درگیری نیروهای امنیتی، مجبور به فرود در یکی از کشورهای همسایه شد و با مذاکرات فشرده، گروگانها آزاد شدند.
دهه 60 و اوج بحرانهای هوایی
در دهه 60 شمسی، همزمان با وضعیت جنگی و شرایط سیاسی خاص ایران، موارد متعددی از تلاش برای هواپیما ربایی گزارش شد. اغلب این گروگانگیرها نارضایتی سیاسی داشته و بعضی از آنها به دنبال اهداف شخصی بودند.
در یکی از مشهورترین این موارد، هواپیمایی در مسیر تهران به شیراز ربوده شد و به اجبار گروگانگیرها به یکی از کشورهای خاورمیانه هدایت شد. با تلاش ماموران امنیتی پرواز و خونسردی خلبان، در نهایت این هواپیما بدون کوچکترین خسارت جانی به مقصد بازگشت.
هراس پرواز شماره 548
در سال 1374، یکی از مشهورترین پروندههای هواپیما ربایی در ایران رقم خورد. پرواز شماره 548 شرکت ایرانایر که از تهران به بندرعباس میرفت، توسط سه نفر از سرنشینان با تهدید اسلحه به مسیر دیگری کشیده شد.
هدف آنها ورود به خاک ترکیه بود. ماجرا با دخالت نیروهای امنیتی ترکیه و هماهنگی با ایران به پایان رسید. این حادثه مدتها در رسانهها بازتاب داشت و به ترس مردم از پرواز دامن زد.
تلاش نافرجام برای ربودن پرواز اهواز – مشهد در سال 1399
در اسفند 1399، یکی از پروازهای داخلی ایران با حادثهای کمسابقه مواجه شد. پرواز شماره 334 شرکت ایرانایر که از اهواز به مقصد مشهد در حال حرکت بود، توسط یکی از مسافران تهدید شد. این فرد قصد داشت مسیر پرواز را تغییر دهد و هواپیما را به یکی از کشورهای جنوبی خلیج فارس ببرد. ماجرا در میانه پرواز رخ داد و خدمه با تهدید مستقیم مواجه شدند.
خوشبختانه نیروهای سپاه حفاظت هواپیمایی که همواره در پروازها حضور دارند، با سرعت وارد عمل شدند. آنها با مهارت و بدون ایجاد تنش در میان مسافران، فرد مهاجم را خلع سلاح و دستگیر کردند. هواپیما بدون هیچگونه انحراف از مسیر، در فرودگاه مشهد به زمین نشست و همه مسافران سالم به مقصد رسیدند.
این اتفاق با وجود تهدید جدی، بدون هیچ خسارتی به پایان رسید و بهعنوان نمونهای از عملکرد موفق نیروهای امنیتی در خنثیسازی تهدیدات هوایی در رسانهها بازتاب گستردهای یافت.
تاثیر گزارشهای هواپیما ربایی بر ترس از پرواز
ترس از پرواز یا «aviophobia» دلایل مختلفی دارد؛ از ترس سقوط و تنگی فضا گرفته تا ناآشنایی با عملکرد هواپیما. اما یکی از عواملی که در ناخودآگاه جمعی مردم به این ترس دامن زده، گزارشهای مربوط به هواپیما رباییهاست. در ذهن بسیاری، هواپیما ربایی نماد ازدسترفتن کنترل است؛ وضعیتی که در آن نه خلبان تصمیمگیرنده است و نه مسافر راه گریزی دارد.
وقتی خبرهایی از پروازهایی منتشر میشود که مسیرشان عوض شده، فرود اضطراری داشتهاند یا لحظاتی با تهدید و سلاح سپری کردهاند، بخشی از امنیت ذهنی مسافران خدشهدار میشود. حتی اگر آمار هواپیما رباییها بسیار کم و موارد موفق به حداقل رسیده باشد، همین داستانها، از طریق رسانهها، خاطرات یا حتی فیلمهای سینمایی، در حافظه جمعی باقی میمانند و گاه سالها بعد هم موجب اضطراب پیش از پرواز میشوند.
ناتوانی از کنترل: یکی از دلایل برانگیخته شدن اضطراب و ترس از پرواز برای بسیاری از افراد، ناتوانی در کنترل هواپیما است. اینکه کیلومترها بالاتر از سطح زمین معلق باشید و احساس کنید کنترلی روی وضعیت ندارید، اضطرابآور است و برای برخی افراد آزاردهنده.
درواقع، هواپیما رباییها با اینکه نادرند، اما نقش بزرگی در شکلگیری یکی از عمیقترین ترسهای پروازی دارند: ترس از ناتوانی در واکنش، در جایی که هیچ راه فراری نیست.
امنیت امروز، ترس دیروز را کمرنگ میکند
در دهههای اخیر، با افزایش سطح امنیت فرودگاهها، بازرسی بدنی پیش از پرواز، کنترل بارها و حضور مأموران امنیت در هر پرواز، احتمال هواپیما ربایی به شدت کاهش یافته است. هر چند خاطرات آن پروازها و روایتهای عجیب آن در ذهن بسیاری از مسافران باقی مانده، اما این اقدامات امنیتی توانسته آرامش روانی بیشتری برای مسافران پروازی فراهم کند.
چرا هنوز هم هواپیما ربایی برای ما مهم است؟
پدیدههایی مثل هواپیما ربایی، هرچند امروز کمتر رخ میدهند، اما همچنان بخشی از روایتهای رسانهای، سینما و حافظه مردم هستند. آنچه اهمیت دارد، این است که بدانیم امنیت در پروازهای امروزی بسیار بالاست، اما آموزش، آگاهی و آمادگی ذهنی برای مواجهه با بحرانها همچنان یک ضرورت است.
از خاطره تا واقعیت، از ترس تا اطمینان
هواپیما ربایی در ایران، بخش فراموشنشدنی از تاریخ صنعت هوانوردی این کشور است. پروازهایی که به جای مقصد معمول، سرنوشتی نامعلوم پیدا کردند، هنوز در حافظه برخی خانوادهها زندهاند. اگرچه امنیت پرواز امروز بیش از هر زمان دیگری تضمین شده است، اما ترسهای عمیقتر همچون فوبیای پرواز، هنوز برای بسیاری از ما یک چالش جدی است.
"این مطلب تبلیغاتی است"