گروه سیاسی – خبرگزاری تسنیم: اظهارات اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در مراسم بزرگداشت شهید ابراهیم رئیسی و شهدای پرواز اردیبهشت 1404، که بر عدم نتیجهبخش بودن مذاکرات با آمریکا تأکید داشت، نشاندهنده عمق بیاعتمادی به رویکردهای متناقض و خصمانه طرف مقابل است.
مواضع ضدایرانی آمریکا و اروپا، همراه با تهدید مکانیسم ماشه، بخشی از استراتژی فشار حداکثری برای کسب امتیاز در مذاکرات هستهای است. ناهماهنگیها در تیم مذاکرهکننده آمریکایی، تعارض منافع بین اروپا و آمریکا و پاسخهای قاطع ایران نشاندهنده پیچیدگیهای این پرونده است. ایران با تأکید بر حق غنیسازی و حفظ استقلال دیپلماتیک، در برابر این فشارها مقاومت میکند و همزمان آمادگی خود را برای مذاکره در چارچوب منافع ملی نشان داده است. آینده مذاکرات به اجتناب از مطالبات غیرواقعی از جانب طرف مقابل بستگی دارد. در غیر این صورت، همانطور که رهبر انقلاب اشاره کردند، مذاکرات احتمالاً بدون نتیجه باقی خواهد ماند.
فشار حداکثری و عملیات روانی
دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، از زمان بازگشت به قدرت در سال 2025، سیاست فشار حداکثری علیه ایران را با شدت بیشتری دنبال کرده است. او در سخنرانی خود در نشست سرمایهگذاری عربستان سعودی و آمریکا، ایران را «بزرگترین نیروی مخرب خاورمیانه» توصیف کرد و سیاستهای تهران را مسئول ناآرامیها در یمن، عراق، سوریه و لبنان دانست.
ترامپ همچنین مدعی شد که تحریمهای دوره اول ریاستجمهوریاش مانع از تأمین مالی گروههای نیابتی ایران شده و دولت جو بایدن با لغو تحریمها، میلیاردها دلار در اختیار ایران قرار داده که به ادعای او برای حمله 7 اکتبر 2023 حماس به اسرائیل استفاده شده است. این اظهارات بخشی از استراتژی عملیات روانی آمریکا برای تضعیف مشروعیت حکمرانی ایران و تشدید نارضایتی عمومی در داخل این کشور است. با این حال، او در رویکردی دوگانه، از آمادگی برای توافق با ایران سخن گفت، اما هشدار داد که در صورت رد پیشنهاد، صادرات نفت ایران را به صفر خواهد رساند.
این تناقض در اظهارات، که از یک سو بر تهدید و فشار تأکید دارد و از سوی دیگر درهای دیپلماسی را باز نگه میدارد، نشاندهنده تلاش آمریکا برای حفظ فشار حداکثری و همزمان کسب امتیاز در مذاکرات است. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اسماعیل بقایی، مذاکره با طرفی که به روندهای دیپلماتیک پایبند نیست، دشوار است.
این عدم پایبندی در اظهارات استیو ویتکاف، مذاکرهکننده ارشد آمریکا در گفتوگوهای هستهای، نیز مشهود است. ویتکاف در مصاحبه با شبکه ABC موضعی حداکثری اتخاذ کرد و اعلام نمود که آمریکا هیچ سطحی از غنیسازی اورانیوم در ایران را نمیپذیرد. این در حالی است که او پیشتر در مذاکرات عمان، غنیسازی تا سطح 3.6 درصد (مطابق با برجام) را قابلقبول دانسته بود، اما این موضع با واکنش مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، مواجه شد که ادعا کرد منظور ویتکاف تولید غنیسازی در ایران نبوده، بلکه ایران باید مواد غنیشده را وارد کند.
این ناهماهنگیها در تیم مذاکرهکننده آمریکایی، که به فشارهای داخلی از سوی گروههای تندرو و لابیهای ضدایرانی نسبت داده میشود، نشاندهنده فقدان استراتژی منسجم در سیاست خارجی آمریکا است.
تهدید مکانیسم ماشه و هماهنگی اروپا با آمریکا
کشورهای اروپایی عضو برجام (تروئیکای اروپا: فرانسه، آلمان و بریتانیا) نیز در مذاکرات هستهای نقش مهمی ایفا میکنند، اما رویکرد آنها با منافع گاها متعارض با آمریکا همراه است. خروج آمریکا از برجام در سال 2018، اهرم فعالسازی مکانیسم ماشه را به اروپا سپرد، که طبق بندهای 36 و 37 برجام، امکان بازگشت خودکار تحریمهای شورای امنیت علیه ایران را در صورت نقض تعهدات هستهای فراهم میکند. این مکانیسم، که قرار بود در اکتبر 2025 منقضی شود، به ابزاری برای چانهزنی دیپلماتیک تبدیل شده است.
ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، در کنفرانس خبری مشترک با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، تهدید کرد که در صورت شکست مذاکرات، فرانسه آماده فعالسازی مکانیسم ماشه است. گروسی نیز با لحنی هشدار آمیز اعلام کرد که تنها چند هفته برای رسیدن به توافق فرصت باقی است، اظهاراتی که به نظر میرسد با تهدیدات اروپا هماهنگ شده است. این رویکرد دوگانه اروپا، که از یک سو بر دیپلماسی تأکید دارد و از سوی دیگر تهدید به تحریم میکند، نشان دهنده تلاش برای حفظ نقش در مذاکراتی است که پس از کنار گذاشته شدن اروپا از گفتوگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا، به حاشیه رانده شدهاند.
علاوه بر تهدید مکانیسم ماشه، اروپا اتهامات موشکی و بازداشت اتباع ایرانی را به عنوان ابزارهای فشار علیه تهران به کار گرفته است. بازداشت اتباع ایرانی در بریتانیا و فرانسه به اتهاماتی مانند ارتباط با طرحهایی علیه سفارت اسرائیل یا حمایت از فلسطین، بخشی از سناریوی هماهنگ برای فشار سیاسی بر ایران تلقی میشود. این اقدامات، همراه با اظهارات بارو مبنی بر اینکه موشکهای ایرانی میتوانند شهر مارسی را هدف قرار دهند، نشاندهنده تلاش اروپا برای جلب توجه دولت ترامپ و ایفای نقش «پلیس بد» در مذاکرات است.
با این حال، تعارض منافع بین اروپا و آمریکا مشهود است. اروپا، که از مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا کنار گذاشته شده، با تهدید به مکانیسم ماشه به دنبال بازتعریف نقش خود است. اما همانطور که بقایی اشاره کرد، مکانیسم ماشه یک «شمشیر دو لبه» است که میتواند به ضرر منافع اروپا نیز تمام شود.
تأکید بر حق غنیسازی و دیپلماسی قاطع
ایران در برابر این فشارها، رویکردی قاطع اما دیپلماتیک اتخاذ کرده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در پاسخ به تهدیدات آمریکا و اروپا، اعلام کرد که غنیسازی در ایران ادامه خواهد یافت و مطالبات غیرواقعی به نتیجه نخواهد رسید. او با اشاره به ناهماهنگی در مواضع تیم آمریکایی، ویتکاف را از واقعیتهای مذاکراتی «دور» توصیف کرد و هشدار داد که مطالبات غیرواقعی میتواند مذاکرات را به بنبست بکشاند.
ایران همچنین بر حقوق خود تحت پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) تأکید کرده و غنیسازی را دستاورد ملی و غیرقابل مذاکره دانسته است. سعید خطیبزاده، معاون وزیر امور خارجه، و مجید تختروانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه، نیز اعلام کردند که هیچ کشوری نمیتواند ایران را از حق غنیسازی محروم کند و رویکرد «غنیسازی صفر» از ابتدا محکوم به شکست بوده است. بقایی نیز اتهامات مربوط به ارتباط غنیسازی با تسلیحات هستهای را «سفسطه آشکار» خواند و تأکید کرد که با این منطق، تأسیسات غنیسازی بسیاری از کشورها باید تعطیل شود.
رهبر انقلاب اسلامی نیز در سخنرانی اخیر خود در مراسم بزرگداشت شهید رئیسی، با اشاره به موضع قاطع رئیسجمهور فقید ایران مبنی بر عدم مذاکره مستقیم با آمریکا، اظهار داشتند که مذاکرات غیرمستقیم در دوره شهید رئیسی و اکنون نیز بدون نتیجه بوده و گمان نمیرود در این دوره نیز به نتیجه برسد. ایشان تأکید کردند که اصرار طرفهای غربی بر مذاکره مستقیم، به دلیل ناتوانی در کشاندن ایران به پای میز مذاکره با تهدید یا تطمیع است. این موضع نشاندهنده عزم ایران برای حفظ استقلال در تصمیمگیریهای دیپلماتیک و مقاومت در برابر فشارهای خارجی است.
چشمانداز مذاکرات
مذاکرات هستهای ایران در سایه تهدیدات مکانیسم ماشه و مواضع متناقض آمریکا و اروپا با چالشهای جدی مواجه است. از یک سو، ایران پیشنهاد کاهش غنیسازی از 60 درصد به 3.67 درصد در ازای لغو تحریمها و دسترسی به داراییهای بلوکه شده را مطرح کرده است، که نشان دهنده انعطاف دیپلماتیک تهران است. اما شکنندگی مذاکرات به دلیل فشارهای اسرائیل و رویکرد سینوسی آمریکا همچنان ادامه دارد.
از سوی دیگر، تعارض منافع بین اروپا و آمریکا میتواند برای ایران هم فرصت و هم تهدید باشد. اروپا، که به دنبال ایفای نقش مستقلتر در مذاکرات است، ممکن است با فعال سازی مکانیسم ماشه فشارهای اقتصادی و دیپلماتیک بر ایران را افزایش دهد. اما وابستگی اروپا به ثبات بازارهای انرژی و تمایل برخی کشورهای عربی مانند عربستان و امارات به تنشزدایی با ایران، میتواند فرصتی برای تهران فراهم کند تا از شکافهای موجود به نفع خود استفاده کند.
شکستهای نظامی آمریکا در یمن و آگاهی از هزینههای بالای تقابل مستقیم با ایران نیز رویکرد واشنگتن را از تهدید نظامی به فشار اقتصادی و عملیات روانی تغییر داده است. این تغییر میتواند فضایی برای مذاکرات دیپلماتیک فراهم کند، اما تنها در صورتی که آمریکا و اروپا از مطالبات غیرواقعی دست بکشند.
انتهای پیام/