به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، تمام آنچه از حوزه خواسته میشود و انتظار میرود در بستر یک نظام ارتباطات حوزوی امکانپذیر است، اما با نگاهی به وضعیت این نظام در این روزها، پی خواهیم برد که تفاوت بسیاری میان نظام ارتباطات حوزوی امروز با سابق وجود دارد. به قول فردیناند تونیس، جامعهشناس آلمانی، ما اکنون با ارتباطات زیاد از نظر کمّی اما کمعمق از نظر کیفی مواجهیم. ذات ارتباط دیگر موضوعیت و مطلوبیت ندارد، بلکه ارتباطات مبتنی بر منافع (نه لزوماً به معنای منفی آن) شکل میگیرد. در حالی که در گذشته، ارتباطات ذاتاً مطلوب و لذت بخش بود و عمق آن در روابط انسانی و علمی به وضوح دیده میشد.
این تفاوتها میان دو گونه ارتباطات در جوامع سنتی و مدرن را بهخوبی میتوان در حوزه هم مشاهده کرد. زمانی، گعدههای طلبگی، دیدارهای طلاب با علما، گفتگوهای علمی و مباحثات حضوری، نظام ارتباطات حوزوی را تشکیل میداد. این ارتباطات نهتنها انتقال دانش، بلکه انتقال ارزشها، اخلاق و هویت طلبگی را نیز تضمین میکرد. اما امروز، گروههای بسیار در شبکههای اجتماعی، فالو و لایککردنها، استوریها، هشتگها و کامنتها جایگزین آن تعاملات عمیق شدهاند.
در گذشته، شبکههای اجتماعی طلاب، همان حجرههایی بود که حوزه عمومی و ارتباطات عقلانی در آن شکل میگرفت. پستها و انتشار افکار، در قالب حاشیههایی بود که طلاب در گفتگوهای چهرهبهچهره و مباحثات علمی به یکدیگر منتقل میکردند. این تعاملات، نهتنها بار علمی، بلکه بار عاطفی و اخلاقی نیز داشت و طلاب در این فضا، هویت حوزوی خود را تقویت میکردند.
این نگاه، نفی فضای مجازی نیست، اما مدعی است که روح ارتباطات در بازتولید مجازی و رسانهای ارتباطات حوزوی، دچار چالش شده است. این چالش خود را در آسیب به انسجام، همدلی، کار مشترک و هویت مشترک طلاب نشان میدهد. در فضای مجازی، سرعت و کمیت ارتباطات افزایش یافته، اما عمق و تأثیرگذاری آن کاهش پیدا کرده است.
تفاوت نظام ارتباطات حوزوی در گذشته را باید در سنتهای دیجیتالنشده جستجو کرد؛ جایی که سکوت، لبخند، زانوی تلمذ، نگاه به چهرهی عالم و دهها ارتباط غیرکلامی، این نظام را تقویت میکرد. در آن فضا، طلاب نهتنها با سخنان استاد، بلکه با رفتار، منش و سلوک او نیز آموزش میدیدند. این نوع ارتباط چندبعدی، امروز در فضای مجازی بهسختی قابل بازتولید است.
همین اتفاق در نظام ارتباطات حوزویان با مردم نیز رخ داده است. طلاب زمانی مؤثرترند که رسانههای بیواسطه انسانی باشند و شبکه ارتباطیشان مبتنی بر حضور، گفتوگو و زیست مشترک باشد. تقویت دینداری مردم را نمیتوان صرفاً از نظام ارتباطات مجازی یا ارتباطات موسمی مانند خطابههای عمودی در ایام تبلیغ انتظار داشت.
تصور نگارنده این است که حوزه برای رسیدن به اهداف و مأموریتهای خود باید نظام ارتباطات سنتی خویش را احیا کند. احیای نظام ارتباطات عمیق، مبتنی بر هویت و زیست طلبگی، میتواند فرهنگ حوزوی را که مزیت رقابتی حوزه است، تقویت نماید. تحول در هر عرصهای در حوزه، بر همین فرهنگ و نظام ارتباطات سوار خواهد شد.
برای این منظور، میتوان راهکارهایی مانند تقویت حلقههای مباحثه حضوری، ایجاد فضاهای تعاملی در محیطهای حوزوی، تشویق به گفتگوهای علمی و اخلاقی میان طلاب و اساتید، و همچنین استفادهی هوشمندانه از فضای مجازی برای تکمیل ارتباطات سنتی (و نه جایگزینی آن) را پیشنهاد داد. حوزه علمیه با تلفیق هوشمندانه سنت و فناوری میتواند بار دیگر نظام ارتباطات غنی و تأثیرگذار خود را بازسازی کند و در عین بهرهگیری از ابزارهای نوین، اصالت و عمق ارتباطات حوزوی را حفظ کند.
در نهایت، باید به خاطر داشت که حوزه علمیه نهتنها یک نهاد آموزشی، بلکه یک نهاد تربیتی و اجتماعی است و ارتباطات، رگهای حیاتی این نهاد به شمار میروند. هرگونه تحول و پیشرفت در حوزه، در گرو تقویت این نظام ارتباطی است.
یادداشت از: حجت الاسلام احمد اولیایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
انتهای پیام/