به گزارش خبرگزاری تسنیم ، یکی از آثار مالی مهم عقد نکاح در نظام حقوقی ایران، الزام شوهر به پرداخت نفقه به همسر دائم خود است. نفقه بهعنوان حق زن و تکلیف مرد، جایگاه ویژهای در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران دارد و نقش مهمی در تضمین امنیت اقتصادی زن در خانواده ایفا میکند. در این یادداشت، مفهوم نفقه، اقلام آن، شرایط استحقاق و ضمانت اجرای آن، با استناد به مواد قانونی به تفصیل بررسی میشود.
1. تعریف نفقه
نفقه در لغت به معنای هزینه و خرج روزانه است، و در اصطلاح حقوقی به مجموعهای از نیازهای مادی و متعارف زن اطلاق میشود که شوهر در ازدواج دائم موظف به تأمین آنهاست.
بر اساس ماده 1107 قانون مدنی:
«نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینههای درمانی و بهداشتی و سایر هزینههایی که بهطور متعارف با توجه به وضعیت زن لازم است.»
بر این اساس، نفقه امری نسبی است و میزان آن بسته به شأن و وضعیت اجتماعی زن در هر مورد تعیین میشود.
2. مبنای قانونی الزام به نفقه
الزام مرد به پرداخت نفقه از آثار حقوقی عقد نکاح دائم است. مطابق ماده 1106 قانون مدنی:
«در عقد دائم، نفقه زن بر عهده شوهر است.»
این حکم، ناظر به اصل مسئولیت مالی مرد در قبال همسر دائم خود است و بدون نیاز به درج در عقدنامه یا شرط خاصی، با وقوع عقد دائمی به صورت قانونی الزامآور میشود.
3. اقلام نفقه
اقلام نفقه، بسته به عرف و سطح زندگی زن میتواند متفاوت باشد، اما قانون موارد اصلی آن را به شرح زیر تعیین کرده است:
مسکن: تأمین محل سکونت مستقل یا مشترک، متناسب با شأن زن.
خوراک و پوشاک: به صورت روزانه یا ماهانه با توجه به نیاز و عرف.
اثاث منزل: وسایل ضروری برای زندگی مشترک.
درمان و بهداشت: شامل هزینههای درمانی متعارف و خدمات بهداشتی.
هزینههای جانبی: نظیر هزینه سفرهای ضروری، وسایل ارتباطی، و موارد متعارف دیگر.
توجه به وضعیت زن در تعیین میزان نفقه بسیار مهم است. برای مثال، اگر زن از خانوادهای متمکن و با جایگاه اجتماعی بالا باشد، نفقه او نیز باید متناسب با آن تأمین شود.
4. شرط استحقاق نفقه: تمکین زن
ماده 1108 قانون مدنی مقرر میدارد:
«هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.
بنابراین تمکین عام و خاص از شرایط اصلی استحقاق نفقه است:
تمکین عام: اطاعت زن از شوهر در امور متعارف زندگی خانوادگی و سکونت در منزل مشترک.
تمکین خاص: رابطه زناشویی در چارچوب مقررات شرعی و عرفی.
در صورتی که زن ناشزه تلقی شود (یعنی بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند)، حق نفقه از او ساقط خواهد شد.
البته اگر زن عذر موجه برای عدم تمکین داشته باشد، مانند بیماری، خطر جانی در خانه شوهر یا عدم پرداخت مهر، نفقه همچنان به او تعلق میگیرد.
5. ضمانت اجرای پرداخت نفقه
در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، برای الزام شوهر به پرداخت نفقه، ضمانت اجراهای مختلفی پیشبینی شده است:
الف) مراجعه به دادگاه خانواده
زن میتواند با طرح دادخواست، الزام شوهر را به پرداخت نفقه جاری و معوقه بخواهد. دادگاه پس از بررسی، در صورت اثبات ادعا، شوهر را به پرداخت نفقه محکوم میکند.
ب) شکایت کیفری
طبق ماده 53 قانون حمایت خانواده مصوب 1391:
«هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد، به حبس تعزیری درجه شش (تا شش ماه) محکوم میشود.»
این جرم از جمله جرایم قابل گذشت است و با رضایت زن یا پرداخت نفقه، تعقیب کیفری متوقف میشود.
ج) مطالبه نفقه گذشته
زن میتواند نفقه گذشته تا پنج سال اخیر را نیز مطالبه کند. این موضوع به موجب رأی وحدت رویه و رویه قضایی معتبر شناخته شده و شامل هزینههایی است که شوهر پرداخت نکرده است.
6. تفاوت نفقه در ازدواج دائم و موقت
یکی از تفاوتهای مهم ازدواج دائم و موقت، الزام به نفقه است. در نکاح موقت، بر اساس ماده 1113 قانون مدنی:«در عقد انقطاع، زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه شرط شده یا عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.
بر این اساس، پرداخت نفقه در نکاح موقت تنها با شرط ضمن عقد یا توافق طرفین الزامی میشود. اما در نکاح دائم، نفقه حق زن و تکلیف مطلق مرد است، حتی بدون شرط.
7. نفقه در دوران عده و طلاق
بر اساس ماده 1109 قانون مدنی:
«نفقه مطلقه رجعیه در ایام عده بر عهده شوهر است، مگر اینکه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد.»
در طلاق رجعی، زن هنوز همسر مرد محسوب میشود و در نتیجه، نفقه دوران عده نیز بر عهده شوهر است. اما در طلاق بائن یا پس از پایان عده، نفقهای بر شوهر واجب نیست، مگر اینکه زن باردار باشد که در این صورت نفقه تا زمان وضع حمل باید پرداخت شود (ماده 1110).
نفقه مهمترین حقوق مالی زن و تکالیف قانونی شوهر
نفقه در ازدواج دائم یکی از مهمترین حقوق مالی زن و تکالیف قانونی شوهر است. قانونگذار با استناد به اصول فقهی و مقتضیات اجتماعی، مسئولیت تأمین نیازهای زندگی زن را به عهده مرد گذاشته است، مشروط بر اینکه زن به وظایف زناشویی خود عمل کند. وجود ضمانت اجراهای مدنی و کیفری برای حمایت از حق نفقه، بیانگر اهمیت این نهاد در حمایت از بنیان خانواده و تأمین حداقل معیشت زنان متأهل است.
برای اطمینان از حقوق طرفین، توصیه میشود در هنگام عقد، علاوه بر تعیین دقیق شرایط اقتصادی زوجین، مشاوره حقوقی نیز دریافت شود تا از بروز اختلافات بعدی جلوگیری گردد.
یادداشت از الهه ملانعمت ، کارشناس حقوق
انتهای پیام/