غدیر؛ شاخصی برای هدایت

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، در آستانه عیدالله اکبر، پای سخن آیت‌الله سیدابوالفضل طباطبایی اشکذری، پژوهشگر برجسته نهج‌البلاغه و مبانی دینی و نویسنده کتاب غدیر؛ تجلی ولایت و فضیلت نشستیم تا نگاه عمیق ایشان را به عظمت غدیر بدانیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، روایت این استاد فرزانه از غدیر به مثابه جریانی استمراری در تاریخ بشریت است؛ جریانی که نه یک روز تقویمی، بلکه سرفصلی اعتقادی برای تحقق مأموریت‌های الهی از مجرای قرآن، سنت و سیره ائمه هدی(ع) است. توضیحات ایشان درباره نقش غدیر در ناامیدی دشمنان، تبیین عظمت این روز در قرآن و سنت و ضرورت شناخت آن به عنوان جانمایه زندگی حق‌طلبانه را در گفت‌وگوی پیش‌ رو دنبال کنید.

غدیر، حرکتی استمراری در تاریخ بشریت 
غدیر، عیدالله الاکبر، اشرف الاعیاد و بزرگ‌ترین حرکت تاریخ و روز حاکمیت عدل و فضیلت است. غدیر گرچه یک روز همانند سایر روزهای ماه و سال است، یعنی در ظاهر بخشی از تقویم تاریخ اما همیشه این ‌گونه بوده که مفاهیم حوادث و رخدادهای تاریخی هر چه سنگین‌تر باشند، عامل عظمت ‌بخشیدن به پاره‌های تقویم تاریخ محسوب می‌شوند و در مسئله غدیر هم چنین است. اگرچه یک روز از تقویم تاریخ است، اما عظمت این ماجرا و معنای سنگین و مهم این واقعه به گونه‌ای بوده و هست که قابلیت تأثیرگذاری در طول تاریخ بشریت را داشته و دارد. در حقیقت، غدیر یک حرکت و جریان مستمر و ادامه‌دار است در همه زمان‌های دنیا، همراه با پویایی و جذابیتی که در مسیر زندگی انسان‌های طلبکار حضور دارد؛ نه فقط انسان‌های مسلمان، بلکه بالاتر از مسئله «مسلمان بودن»، مسئله حق‌طلبی است که خیلی‌ها دنبال حق هستند، اگرچه هنوز در راه رسیدن به اسلام نتوانسته‌اند قدم بردارند. لذا کوتاه‌نگری است اینکه ما غدیر را تنها یک روز بدانیم و محدود کنیم به یک زمان خاص، مثلاً در سالی که در تاریخ رخ داده است. امروز غدیر یک جریان احیاگر از تفکر عقلانی و اندیشه الهی است و استمرار حرکت ناب تمام پیامبران خدا. 

بنابراین باز تأکید می‌کنیم گرچه غدیر یک رویداد تاریخی است، اما تنها یک پیشامد در یک گذرگاه جغرافیایی نیست، بلکه یک عنوان و سرفصل فرهنگی و اعتقادی است. سرفصلی که می‌تواند جانمایه زندگی‌ها، فرمانبری‌ها و رسالت‌های الهی را تحقق بخشد و در نتیجه موجب رشد و تعالی انسان‌ها شود؛ چیزی که طبیعت انسان برای قدم برداشتن در این مسیر دارد. پس شناخت غدیر می‌تواند یکی از ضروری‌ترین و بنیادی‌ترین شناخت‌های اعتقادی باشد که در سبک زندگی و فرهنگ ما هم تأثیر عمیقی خواهد گذاشت.

عظمت روز غدیر در منظر قرآن و سنت
همان ‌گونه که بیان شد، غدیر با داشتن عظمت و سنگینی، تأثیرگذار شده است. امام رضا(ع) درباره شناخت غدیر در حدیثی که شیخ طوسی در مصباح المتهجد آورده، فرموده است: اگر مردم حقیقت فضیلت این روز و ارزش آن، یا به تعبیری عظمت و سنگینی این روز را درک می‌کردند، هر روز 10بار فرشتگان برای دیدار با این افراد می‌آمدند و با آن‌ها مصافحه می‌کردند. در همین راستا، عظمت روز غدیر با این جریان بودن و حادثه نبودن غدیر تبیین می‌شود. غدیر یک حادثه گذرا در تاریخ نیست، بلکه یک جریان است در مسیر تاریخ و بشریت. رهبر معظم انقلاب درباره اهمیت مسئله امامت و رهبری و تأثیرگذاری غدیر فرموده‌اند: «عید غدیر از همه اعیاد موجود در تقویم اسلامی بالاتر و پُرمغزتر است». این نکته خیلی قابل تأمل است. ایشان سپس تأکید کردند: تأثیر این عید از همه این اعیاد بیشتر است. چرا؟ چون تکلیف امت اسلامی در زمینه هدایت و حکومت در این ماجرا، یعنی غدیر معین شده است. ایشان فرمودند: درست است که در غدیر طبق توصیه پیامبر(ص) عمل نشد؛ این یک بحث است اما مسئله غدیر، مسئله ایجاد یک شاخص است. اگر آن زمان عمل نکردند این امر شاخصی است برای هر زمان. فرمودند: غدیر یک معیار و میزان تا آخر دنیاست و مسلمانان می‌توانند این شاخص و معیار را پیش روی خود قرار دهند و تکلیف مسیر عمومی امت را معین کنند. بنابراین اینکه پیامبر(ص) حساس‌ترین زمان را انتخاب کردند، شاید به همین جهت بود.

وقتی در جامعه از امر به معروف و نهی از منکر سخن می‌گوییم، بالاترین امر به معروف، دعوت به ولایت و ولی خداست. در خطبه غدیریه پیامبر(ص) این طور آمده است که «أَلاوَإِنَّ رَأْسَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ أَنْ تَنْتَهُوا إِلى قَوْلى» یعنی بالاترین و سرآمد همه امرهای به معروف این است که شما به سخن من منتهی شوید. «وَ تَأْمُروُهُ بِقَبُولِهِ عَنِّى» اینکه حرف من را بپذیرید. «وَتَنْهَوْهُ عَنْ مُخالَفَتِه». همچنین فرمودند: «وَلا أَمْرَ بِمَعْروفٍ وَلا نَهْىَ عَنْ مُنْکَرٍ إِلاَّمَعَ إِمامٍ مَعْصومٍ» یعنی امر به معروف و نهی از منکر در کنار امام معصوم(ع) معنا پیدا می‌کند و جایگاه می‌یابد. پس غدیر چنین است. لذا باید به غدیر توجه کرد.

غدیر، روز ناامیدی دشمنان و کافران
یکی از مهم‌ترین جهات در مسئله غدیر این است که ما غدیر را روز ناامیدی دشمنان و کافران معرفی کنیم. این یک نکته قرآنی است. دوباره به نکته اولی که بیان کردم بازمی‌گردم که غدیر یک جریان در مسیر تاریخ است، نه یک حادثه در عبور از تاریخ. یک جریان در مسیر و حرکت تاریخ و زندگی. در آیه 3 سوره مائده آمده است: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا»؛ امروزه که کفار ناامید شده‌اند و ناامید می‌شوند از اینکه بتوانند در اسلام نفوذ کنند، یا امید به براندازی اسلام داشته باشند، این ناامیدی برای کفار حاکم می‌شود. 

البته درباره اینکه مقصود از «الیوم» در این آیه چیست، تفسیرها و موارد زیادی بیان شده است که می‌توان به تفسیر المیزان یا تفسیر تسنیم مراجعه کرد. علامه طباطبایی(ره) در این باره می‌فرماید: «بر اینکه ما در میان احتمالات به طور نگاه تاریخی و روایی نتوانستیم یک احتمال قوی‌تر در میان همه این احتمالات پیدا کنیم؛ شاید بعضی احتمالات با هم برابری کنند اما بحث را از یک نگاه دیگری وارد می‌کنیم. آن نگاه این است که بیان کنیم: آیا دشمن با افراد مسلمان مشکل داشت، یا با دین مسلمانان؟» سپس نتیجه می‌گیرد و می‌فرماید: «آنچه کفار دشمنی داشتند و امید داشتند نتیجه بدهد و موفق شوند و پیروز بر اسلام و مسلمانان بشوند، نسبت به دین مردم بود، نه نسبت به خود مردم». تعبیر علامه این است که دشمن و کفار نسبت به سرنوشت خود مسلمان بدی در ذهن نمی‌پروریدند، مگر به خاطر دین آن‌ها. سینه‌هایشان تنگی نمی‌کرد، مگر به خاطر همین که دین؛ عزت و شرف ایشان را از بین برده و آزادی آن‌ها را در انجام چیزهایی که هوا و هوسشان بود محدود می‌کرد. این‌ها مشکل با دین داشتند. لذا آرزو می‌کردند: «وَتَوَدُّ طَّائِفَةٌ مِّنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَوْ یُضِلُّونَکُم» یعنی گروهی از اهل کتاب می‌خواهند شما را گمراه کنند.

و می‌فرماید: «وَکَثِیرٌ مِّنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَوْ یَرُدُّونَکُم مِّن بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کَافِرِین» این‌ها آرزو می‌کردند که بتوانند شما را از ایمان گمراه و نور اسلام را خاموش کنند. قرآن می‌گوید: «یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُوا نُورَ اللهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللهُ مُتِمُّ نُورِهِ» این‌ها تلاش می‌کردند بتوانند اسلام را به زمین بزنند. مشکل این بود. اینجا در مراحل گوناگون قرآن، کفار را ناامید می‌کند. اما علامه طباطبایی می‌فرماید: «زمانی ناامیدی آن‌ها تمامی پیدا کرد، یعنی دیگر هیچ نقطه امیدی باقی نماند، این زمانی بود که رهبری دین از قیام یک شخص به قیام یک نوع و سلسله امامت تبدیل شد و این زمان، روز غدیر بود. این افراد چون دین را در شخص پیامبر(ص) می‌دیدند، منتظر بودند با ارتحال پیامبر(ص) بتوانند غلبه پیدا کنند و ورق برگردد. اما وقتی دیگر ناامید شدند که فهمیدند این راه ادامه دارد و قرار نیست تمام شود». تعبیر علامه این است که قیام دین در روز غدیر خم از حالت شخصی به حالت نوعی تبدیل شد.

لذا مادامی که این دین قائم به یک شخص بود، آرزو داشتند روزی با از بین رفتن این شخص، دوباره فرصت پیدا کنند. وقتی دیدند تبدیل شد از قیام شخصی به قیام نوعی و رهبری جایگاهی ادامه‌دار پیدا کرد و مشخص شد برای یک روز و دو روز نخواهد بود؛ ناامیدی‌شان کامل است. آیت‌الله العظمی جوادی آملی در ذیل همین آیه مواردی مطرح می‌کند و در نهایت می‌گوید: اگر بخواهیم مقایسه کنیم در دوره معاصر، که مشاهده کردیم و دیدیم. البته ما هرگز امام راحل را با پیغمبر(ص) مقایسه نمی‌کنیم، رهبر معظم انقلاب را با امام علی(ع) مقایسه نمی‌کنیم، در شخصیت امام زمان(عج) معرفی و نوع عملکرد را با عملکرد پیغمبر یا امیرالمؤمنین(ع) مقایسه می‌کنیم. لذا تا زمانی که انقلاب اسلامی دوره اول را طی می‌کرد و رهبری به قیام امام راحل(ره) وجود داشت، خیلی از دشمنان ما فکر می‌کردند با از دنیا رفتن امام، بساط انقلاب برچیده می‌شود و دوباره می‌توانیم به سراغ سلطنت‌طلبان و حرکت‌های اینچنینی برویم. لذا توطئه‌های خودشان را برای تحقق این امیدواری به رحلت امام برنامه‌ریزی کرده بودند. اما وقتی دیدند به فاصله چند ساعت، رهبر معظم انقلاب از سوی خبرگان معرفی شدند، این دیگر همه ناامیدی‌شان کامل شد و چیزی برایشان باقی نماند. در حقیقت، این عظمت روز غدیر است که بزرگان و دانشمندان به آن تصریح کرده‌اند.

منبع: قدس

انتهای پیام/