به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، واقعه عاشورا از پربازتابترین و تأثیرگذارترین رخدادهای تاریخ اسلام است که مشابه آن را در تاریخ اسلام و شاید در هیچ یک از ادیان نتوان یافت. واقعه عاشورا بر بستر امامت که از مناقشه ترانگیزترین موضوعات سیاسی و کلام اسلامی است، شکل گرفت و شاعران، قصهگویان، واعظان بسیاری در طول تاریخ، عاشورا را مایه کارشان قرار دادهاند و همچنین فقها، متکلمان، عارفان، سیاستمداران و اندیشمندان بسیاری باانگیزهها، دانستهها، پیشفرضها و گرایشهای متفاوت سیاسی و فکری به تحلیل و تفسیر این واقعه پرداختهاند که سبب شکل قرائتهای متفاوت و گاه متضادی از عاشورا شده است.
شاید بتوان گفت که هیچ واقعهای در تاریخ بشر بهاندازه عاشورا دچار تفسیرهای متفاوت نشده است. اینکه عاشورا چه بازتابی در اندیشه مسلمانان داشته؟ سؤال اصلی این تحقیق است و اینکه قرائتهای سیاسی، کلامی و اسطورهای از عاشورا، مبتنی بر چه مبانی و منابع و متأثر از چه عواملی است، سؤال فرعی این تحقیق است. در چند دهه اخیر، پژوهشهای متعددی در محورهای متفاوت عاشورا پژوهی انجامنشده است.
قرائت پژوهی، جدیدترین محور عاشورا پژوهی است که در آن قرائتهای موجود از عاشورا، موضوع بررسی است و نه اصل واقعه عاشورا. این پژوهش با نگاه فراگیر به قرائتهای موجود بین مسلمانان، دستهبندی جدید از قرائتها به قرائتهای سیاسی، کلامی، عامیانه اسطورهای ارائه داده و با رعایت ترتیب تاریخی قرائتها در هر حوزه، معرفی منابع و مبانی هر قرائت، نقش گرایش سیاسی، کلامی و گفتمان حاکم در هر عصری را در پیدایی و پذیرایی قرائتها موردبررسی قرار داده است.
یافتههای این تحقیق نشان میدهد که در قرن اول و دوم، در جبهه موافق و مخالف، قرائت سیاسی از حرکت امام رایج بود؛ ولی از اواخر قرن دوم با تبدیل برخی مواضع سیاسی قرن اول به باورهای کلامی، قرائت متفاوت کلامی از عاشورا هم در بین اهل سنت و در بین شیعه، رواج یافت، از قرن سوم به بعد و تحت تأثیر عملکرد جریان قصهگویان، قرائتهای عامیانه اسطورهای متناسب با مواضع سیاسی و کلامی، به وجود آمد و در قرنهای بعدی، قرائت عامیانه اسطورهای بر ذهنیت عامه مسلمانان شیعه و اهل سنت، سیطره یافت؛
اما از اواخر قرن نوزدهم و تحت تأثیر تحولات سیاسی و فکری جهان اسلام، بازگشت مجدد به قرائت سیاسی را در بین اهل سنت و شیعیان شاهد هستیم؛ اما این بازگشتت با نقد قرائت کلامی و اسطورهای و درنتیجه با واکنش چالشی باورمندان به قرائت کلامی و اسطورهای در بین اهل سنت و شیعیان مواجه و جدال فکری، مهمی را هم بین شیعیان و هم بین اهل سنت سبب گردید. همچنین مطالعه سیر تحول قرائتها از عاشورا، نشان میدهد که افزون بر منابع مورداستفاده، گرایش سیاسی، عامل مهمی در قرائت متفاوت از عاشورا نهتنها بین شیعه و اهل سنت؛ بلکه در بین شیعه و نیز بین اهل سنت درگذشته و همچنین در عصر حاضر حتی بین روشنفکران هم بوده است.
گفتمان حاکم بر فضای فکری جوامع اسلامی هم از عوامل مؤثر در پذیرش و رواج قرائتها بوده است که بر اساس آن، تحول خوانشهای سیاسی به کلامی در قرن دوم و سوم و قرائتهای عاطفی اسطورهای در قرون میانه و متأخر و درنهایت بازگشت به قرائت سیاسی در عصر حاضر، قابل تبیین است.
انتهای پیام/