به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مناسک جمعی، بهویژه آیینهای مذهبی، همواره نقشی اساسی در ساختار اجتماعی و فرهنگی جوامع ایفا کردهاند. در فرهنگ شیعی، آیینهای عزاداری ماه محرم، نهتنها نمادی از اندوه برای واقعه کربلا هستند، بلکه جلوهای از انسجام اجتماعی و پیوند معنوی مردم بهشمار میآیند.
در میان این آیینها، نخلگردانی یکی از برجستهترین سنتهای عزاداری است؛ رسمی که ریشه در تاریخ دارد و عمدتاً در مناطق کویری ایران مانند کاشان، نایین، اردستان، زواره، سمنان، دامغان، طبس، ابیانه و قم برگزار میشود.
در شهر تاریخی کاشان، دو محله قدیمی صدره و سرفره، میزبان یکی از شاخصترین هیئتهای مذهبی با نام «هیئت حسینی نخل کاشان» هستند؛ هیئتی باسابقهای کهن، در حدود هفت قرن، و جایگاهی ویژه در دل مردم این شهر.
نخلگردانی، نمادی از تابوت اهل بیت (علیهمالسلام) در باورهای شیعی است؛ آیینی که به نظر میرسد همزمان با نخستین دستههای عزاداری در سوگ شهیدان کربلا شکل گرفته باشد. روایتها حاکی از آن است که تابوتگردانی، همزمان با نخستین گردهماییهای سوگواران و زائران مرقد حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) رواج یافت.
.
ابن جوزی در شرح وقایع سال 425 هجری قمری مینویسد: شیعیان محله کرخ بغداد هنگام زیارت مزار امیرالمؤمنین (ع) و سیدالشهدا (ع)، دستگاههایی آراسته و طلاکاریشده به نام «منجنیق» با خود حمل میکردند. این منجنیقها که با سلاح، آینه، چراغ، شمشیر، سپر و اشیای تزئینی دیگر آراسته میشدند، شباهت بسیاری به نخلهای امروزی داشتند و در روز عاشورا، همراه دستههای عزاداری در محلهها گردانده میشدند.
همانگونه که گفته شد، آیین نخلگردانی در کاشان سابقهای حدوداً هفتصد ساله دارد. هرچند سندی دقیق در باب آغاز این سنت در هیئت حسینی نخل کاشان موجود نیست، اما قدمت تاریخی و شیعی شهر کاشان نشان میدهد که این آیین احتمالاً به دوران صفوی بازمیگردد. با این حال، روایات شفاهی و نقلقولهای ساکنان قدیمی محله حاکی از آن است که قدمت نخل و هیئت حداقل به سال 1305 هجری شمسی و اواخر سلطنت احمدشاه قاجار میرسد؛ زمانی که این هیئت رسماً شکل گرفت.
در گفتوگویی با مهدی سخامنش، از مدیران مؤسسه خیریه هیئت حسینی نخل کاشان، و علی قرائتی، از اعضای هیئتامنای این هیئت، به قدمت، جایگاه و اهمیت نخلگردانی در فرهنگ مذهبی شهر کاشان پرداختهایم.
مهدی سخامنش از مدیران مؤسسه خیریه هیئت حسینی نخل کاشان میگوید: محله صدره و سرفره که حسینیه نخل کاشان در آن قرار دارد، از اصیلترین و مذهبیترین محلههای کاشان هستند.
علی قرائتی عضو هیئت امنای هیئت نخل کاشان نیز معتقد است: در کاشان هیئتهای نخلدار متعددی وجود دارند که همگی محترمند، اما نگاه مردم به این هیئت، خاص و متفاوت است. مردم باور دارند این مکان نظرکرده است؛ بسیاری حاجت گرفتهاند و با توسل به نخل، گره از زندگیشان گشوده شده. نخل برای مردم فقط یک سازه چوبی نیست؛ نمادی است از تشییع پیکر مقدس سیدالشهدا (ع). اگر در روز عاشورا نبودیم تا در آن تشییع باشیم، حالا با نخلگردانی، هر سال این وظیفه معنوی را ادا میکنیم.
قرائتی میافزاید: بسیاری به نخل امام حسین (ع) متوسل شدهاند؛ نه بهخاطر قدرت خود نخل، بلکه چون منتسب به آن حضرت است. این حاجت گرفتن، فراتر از اراده فردی است. نیتِ نخستین سازنده نخل، خلوص نیت او، همه در این مسیر نقش داشتهاند. خود من بارها دیدهام و تجربه کردهام؛ گرههایی در زندگیام بوده که با توسل به نخل باز شدهاند. اینها افسانه نیست؛ واقعیت است و بارها آزموده شده.
سخامنش درباره فعالیت مداوم هیئت میگوید: این هیئت تنها در محرم یا فاطمیه فعال نیست؛ خانه امام حسین (ع) در تمام طول سال در اینجا گشوده است. در طی هفتصد سال، با حضور صاحبنفسان و عاشقان مخلص، این هیئت به نهادی خدمتمحور بدل شده است.
علی قرائتی نیز با یادآوری تلاشهای گذشتگان میگوید: مرحوم سیدباقر پدیدار از بزرگان این هیئت بود که در سالهای غربت، هیئت را تنها و با اخلاص سرپا نگه داشت. آن زمان نیرویی نبود، امکاناتی نبود، اما او همه کارها را به دوش میکشید. امروز گروههای مختلف در حوزه تدارکات، صوت، تصویر و برنامهریزی مشغولاند؛ اما این عظمت امروز، ریشه در اخلاص دیروز دارد.
به گفته سخامنش: هدف ما تنها برگزاری مراسم نیست، بلکه میخواهیم زیبایی دین تشیع را به نمایش بگذاریم؛ و چه چیزی زیباتر از یاری رساندن به مردم؟
در پایان، بغضی گلوی علی قرائتی را میگیرد و با صدایی لرزان میگوید: گاهی خجالت میکشم بگویم که دستمان را بگیر، اما همیشه خود را زیر سایه امام حسین (ع) میدانیم. آقا، دست ما را رها نکن...
گفتنی است، نخلگردانی در کاشان، تنها یک آیین مذهبی نیست؛ تجلیگاهی است از پیوند دلها، نمادی از توسل و وفاداری به راه سیدالشهدا (ع). آیینی که در گذر قرنها، نهتنها از میان نرفته، بلکه به برکت اخلاص مردم و خادمانش، هر سال با شکوهی افزون برگزار میشود و همچنان یکی از درخشانترین جلوههای فرهنگ عاشورایی در ایران است.
انتهای پیام/