به گزارش خبرگزاری تسینم از همدان، در روزگاری که سرعت تحولات فرهنگی و تکنولوژیک، شکل و محتوای مجالس مذهبی را نیز تحتتأثیر قرار داده است، بازگشت به ریشهها و بازخوانی اصالتهای آئینی بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.
مداحی، بهعنوان یکی از ارکان اصلی آئینهای عزاداری شیعه، نهفقط یک اجرای صوتی بلکه انتقالدهنده مفاهیم عمیق تاریخی، عقیدتی و حماسی واقعه عاشوراست، اما آیا مداحیهای امروزی همچنان از آن روح اصیل برخوردارند؟ آیا شعر، سبک و اجرا در مسیر انتقال درست پیام عاشورا قرار دارد یا گاه دچار تحریف و سطحیگرایی میشود؟
در این میان، برخی مداحان باسابقه، که سالها با ذوق و اخلاص در این مسیر گام برداشتهاند، حرفهایی دارند که شنیدنش برای مداحان جوان، شاعران آئینی، و حتی مسئولان فرهنگی، ضروری است، از دغدغه نسبت به سبکهای جدید و نحوه پیادهسازی شعر، تا هشدار درباره تأثیر فضای مجازی بر شأن و اصالت مجالس اهلبیت(ع)؛ از تأکید بر لزوم سادهسازی مفاهیم عاشورا برای نسل جوان، تا نقد برخی اجراهایی که بیش از آنکه معرفتافزا باشند، احساسی و گاهی تحریفگرایانهاند.
در یکی از کوچههای قدیمی محله شالبافان، جایی میان دیوارهای آجری و درهای چوبی با قفلهای زنگزده، هنوز صدای سینهزنی و نوحهخوانیهای نسلهای گذشته به گوش میرسد، اینجا خانه حاج محمود والامقام است؛ یکی از پیرغلامان اهلبیت(ع) و از چهرههای آشنا برای هیئتهای قدیمی همدان، و این روزها که باز هم رنگوبوی عاشورایی در کوچه پسکوچههای جولان و محله شالبافان یادآور آن روزهاست علیاکبر والامقام فرزند حاج محمود باز هم میداندار هیئتهاست، او که پدرش با بیش از 120 سال عمر بابرکت با خادمی امام حسین(ع) آسمانی شد.
در گفتوگویی صمیمی و پر از نکته، یکی از مداحان پیشکسوت، با بیانی صادقانه، از تجربیات خود، شیوه مواجههاش با اشعار عاشورایی، نقش عنایتهای خاص در خلق برخی نوحهها، و مسئولیتی که مداحان در برابر نسل آینده دارند، سخن میگوید. آنچه خواهید خواند، روایتی از دلسوزی، آگاهی و مسئولیتپذیری در عرصهای است که دل و عقل و صدا، همگی باید در خدمت حقیقت قرار گیرند؛ حقیقتی بهنام «کربلا».
تسنیم: در مسیر مداحی از چهکسانی الهام گرفتید؟
والامقام: پدرم از هیئتداران باسابقه و خوشنام آن منطقه بود و فضای خانه ما همواره معطر به ذکر اهلبیت(ع) بود. از همان دوران کودکی، مجالس روضه و عزاداری در خانهمان برگزار میشد. یادم هست شش هفت ساله بودم در قالب گروههای 5 نفره و 10 یا 15 نفره در ایام محرم، با پرچمهای کوچک لچکی که روی چوبهای باریک میزدیم، در کوچهها میچرخیدیم و فریاد میزدیم: «وای حسین کشته شد»، این فریاد کودکانه، سرآغاز انس و الفت ما با مصیبت کربلا بود، و این نمونهای از تذکر جوانان آن دوره بود به بزرگان که خبر میدادند که عاشورا فرا رسیده است.
حدود سال 1369 یا 1370، شبی در هیئت خودمان منتظر آمدن مداح بودیم، اما ایشان دیر رسید، من که خیلی متأثر شده بودم، از ته دل گفتم؛ "یااباعبدالله(ع)! خودت کمکم کن."، همان لحظه برای نخستینبار ذکر را خودم خواندم، همان نقطه شد سرآغاز مسیر مداحی برای من؛ مسیری که با توسل شروع شد و تا امروز با لطف اهلبیت ادامه یافته است.
بعدها یا خودم اشعار را میسرودم یا از مداحان باسابقهتر میگرفتم و با سبکهای اصیل اجرا میکردم. بیشتر اشعار حسینی را از شاعران اهلبیت آن زمان که بسیار بین مردم اثرگذار بودند مثل آقایان محجوب، سراج، فرخ و دیگر شعرا که نامشان را فراموش کردهام میگرفتم یاد و نامشان گرامی باد.
مدتی با مرحوم حاجآقا محجوب، از مداحان اصیل همدان رفتوآمد داشتم. ایشان یکی از چهرههای مؤثر در تربیت نسل قدیمی مداحان بود و همچنین استاد حاج غلامعلی سماواتی نزد ایشان نیز شاگردی میکردم و اشعاری میخواندم و یا از ایشان برای ذاکری امام حسین مدد میگرفتم و سبکهایی را دریافت میکردم، در این مسیر، هم ذوق فردی و هم عشق درونی به اهلبیت نقش داشت، همواره سعی داشتم شعر را صرفاً نخوانم، بلکه معنایش را بفهمم و آن را با دل اجرا کنم.
تسنیم: نقش خانواده و پدر بزرگوارتان در این مسیر چقدر مؤثر بود؟
والامقام: پدرم مداح نبود، اما از هیئتداران شناختهشده محله شالبافان و نیز مؤسس حسینیه سرگذر با دوستان قدیمی حاج آقا کشمیری و دیگران که از معتمدین محل بود. همیشه به حرمت اهلبیت(ع) تأکید داشت و میگفت: «ذکر باید از دل برآید تا بر دل بنشیند.»، چنین تربیتی سبب شد ما نیز با همان روحیه رشد کنیم، محلهمان مذهبی و مملو از نور ایمان بود، حتی شبهایی که برق نبود و کوچهها تاریک بودند، ما با ذکر گفتن خودمان را به هیئت میرساندیم، آن ایام، ایمان، جای چراغ را گرفته بود.
مداحی وسیلهای برای شهرت نبود، بلکه پلی بود برای رسیدن به معرفت
تسنیم: بهنظر شما، مداحی امروز چه تفاوتهایی با گذشته دارد؟
والامقام: امروز امکانات صوتی، تصویری و رسانهای بیشتر شده است، اما آن صفا و خلوص گذشته کمتر دیده میشود. در گذشته مداحان بیشتر بر طهارت نفس و نیت پاک تأکید داشتند، مداحی وسیلهای برای شهرت نبود، بلکه پلی بود برای رسیدن به معرفت، امروز گاهی ظاهر مجالس پررنگتر از محتوای آن شده است، بهتعبیر زیبای حاج منصور ارضی، «مداحی فقط خواندن نیست؛ باید حامل پیام اهلبیت بود.»، ما به این مسیر برای اخلاص آمدیم، نه برای دیدهشدن.
تسنیم: توصیه شما بهویژه برای مداحان جوان چیست؟
والامقام: مداحی ارثی است که از اهلبیت(ع) به ما رسیده و بسیار مقدس و باارزش است. توصیهام به جوانان این است که قبل از آغاز مداحی، بهدنبال شناخت عمیق اهلبیت و کسب معرفت و داشتن اساتیدی که شعور حسینی و معارف دینی دارند، باشند.
مطالعه، آشنایی با اشعار فاخر، و مهمتر از همه، داشتن تقوا و اخلاص شرط نخست این راه است. صدای زیبا یک امتیاز است، اما صدای برخاسته از دل چیز دیگری است، وقتی از دل بخوانی، بیهیچ واسطهای دلهای مخاطبان را تسخیر میکنی.
تسنیم: جناب آقای والامقام، بفرمایید از اجراهای هیئتهای قدیم بعد از عاشورا چیزی بهیادتان هست.
والامقام: اجرای برنامههای بعد از عاشورای حسینی در شهر همدان هم خواندنی و هم دیدنی بود که آن خاطرات تکرارش باید در مستندهای صداوسیما و دوستان نویسنده که در کتابها نوشتهاند پیگیری کرد اما بعد از سوم عاشورای حسینی بنده بهیاد دارم در شهر دارالمؤمنین همدان هر هیئتی یک شب 5 تا 6 هیئتهای محل را دعوت و جمع میکرد ـ که این گونه مراسمها در هیئتهای حسینی متأسفانه کمتر دیده میشود ـ در این مراسم شور و حال حسینی برپا بود.
ابتدا مقدمه هیئت آن شب مداح هیئت محل اجرا میکرد تشکر و قدردانی از هیئتهای حسینی که در این مراسم حضور داشتند، کار مداح این هیئت بود، و در ادامه ایشان ادامه مراسم را به مداحان سایر هیئتهای حسینی واگذار میکرد. یادم است مشهدی احمد مدحیان مصیبت میخواند تأثیر مصیبت حضرت سالار شهیدان آن شب شور و حال دیگری به مراسم میداد در ادامه از هیئت شالبافان احمد جولانی ذکر سینهزنی اجرا میکرد، این ذکر پس از سالها هنوز از یادم نمیرود؛ ساربان دمی کن به حال زارم ترحم.
در پایان مراسم حاج آقای محجوب استاد و شاعر پیشکسوت مداحان ذکر مصیبت با دعا مجلس را به پایان میرساند و این گونه مراسمهای پرشور حسینی در چند شب متوالی در محلات و هیئتها ادامه داشت.
تسنیم: درخصوص برخی سبکها که بهنوعی از دل احساسات شخصی یا عنایتهای خاص خلق میشوند، نظر شما چیست؟ آیا اینها قابلقبولاند؟
والامقام: قطعاً، برخی از نوحهها بر پایۀ یک حس خاص، یک توجه ویژه یا عنایتی خاص خلق میشوند، مثلاً همین نوحهای که خود من گفتم:
«بیا خواهر من، در این گودال غرق در خون افتادهام زینب
ببین جسم پارهام زینب، نظاره کن بیسرم زینب، حسینم من»
این شعر زمانی شکل گرفت که من حس کردم صدای آشنای امام حسین(ع) از دل قتلگاه به گوش حضرت زینب(س) میرسد، این حس، الهامبخش خلق آن نوحه شد، اما حتی در این موارد هم، باید مراقب باشیم که مرز خیال و واقعیت، تاریخ و روایت را رعایت کنیم.
تسنیم: بهنظر شما برای انتقال مفاهیم عاشورا به نسل جوان چه باید کرد؟ شعر و مداحی چهنقشی در این مسیر دارند؟
والامقام: مفاهیم عاشورا باید بهزبان ساده و قابلفهم برای نسل جوان بیان شوند. اگر پیچیدهگویی کنیم، فقط بر احساسات بدون معنا تکیه کنیم، مخاطب نوجوان یا جوان را از دست میدهیم، باید با زبان امروزی، اما با حفظ محتوا و عمق پیام، این مفاهیم را منتقل کنیم. بارها دیدهام در جلسات، چند نوجوان گوشیبهدست مشغول خودشان هستند، این یعنی ما هنوز نتوانستیم ارتباط مؤثر برقرار کنیم. من همیشه به جوانها میگویم؛ "شما ادامهدهنده این مسیر هستید؛ ما چراغ را روشن کردیم، اما نگهداشتنش بهدست شماست".
تسنیم: تأثیر فضای مجازی بر مداحیها و هیئتها را چطور ارزیابی میکنید؟ آیا موافق استفاده از آن هستید؟
والامقام: فضای مجازی مثل یک شمشیر دولبه است، از یک سو میتواند وسیلهای برای نشر معارف اهلبیت(ع) باشد، اما از سوی دیگر ممکن است بستری برای تخریب و تحریف هم بشود. من بهشخصه با استفاده بیحسابوکتاب از فضای مجازی مخالفم، چون گاهی مطالبی منتشر میشود که نهتنها کمکی به مداحی نمیکند، بلکه شخصیت مداحان یا اصلاً اصل ماجرا را زیر سؤال میبرد، باید مراقب بود، مثل زمانهایی که در گذشته، دشمنان دین با ترفندهایی مثل پخش کتابهای انحرافی بین مردم، قصد تحریف داشتند؛ الآن هم همان روشها با رنگوبوی جدیدتر دنبال میشود.
تسنیم: برخی مداحان امروزی متهم به تحریف مفاهیم عاشورا و سوق دادن مجالس بهسمت مظلومنمایی بیشازحد عاشورا هستند، نظر شما دراینباره چیست؟
والامقام: درست است که عاشورا روز غم و مصیبت است، اما نباید آن را صرفاً به اشک و مظلومیت تقلیل داد، عاشورا درس است، پیام است، قیام است، اگر همه چیز را فقط به یک بعد حسی محدود کنیم، آن عمق فکری و معرفتی عاشورا گم میشود. برخی مداحان، شاید از روی نیت خیر، اما با اجرای اشعار یا سبکهایی که ریشه تاریخی ندارند، یا دچار افراط در احساسات میشوند، به اصل واقعه کربلا ضربه میزنند، مداحی فقط بیان احساس نیست، بلکه رسالت است، انتقال پیام کربلاست.
تسنیم: دوست داشتید در واقعۀ کربلا کجا باشید؟
والامقام: من دوست داشتم اگر آن زمان بودم یکی از یاران بیلیاقت آقا سیدالشهدا بودم و در رکاب سرور و سالار شهیدان شمشیر میزدم.
تسنیم: بفرمایید کدام واقعه کربلا برای شما سختتر و جانسوزتر است.
والامقام: یکی در واقعه عاشورا اتفاق افتاد که خیلی از همه مصیبتها جانسوزتر و سختتر بود شهادت حضرت علی اصغر سرباز ششماهه کربلا بود و دیگری شهادت حضرت رقیه دردانه سیدالشهدا که در خرابه شام شهید شد برای همه مداحان این دو واقعه خیلی سخت و جانسوز است.
تسنیم: آیا برای خودتان هم مداحی میکنید؟
والامقام: بله، بارها شده است که شبهای جمعه از هیئت برمیگردیم برای خانواده و خودم ذکر مصیبت داریم، این را از استادم حاج غلامعلی سماواتی یادگاری دارم و به دوستان مداحم توصیه میکنم این گونه برنامهها را در خانواده ترویج دهند.
تسنیم: سخن پایانی دارید بفرمایید.
والامقام: کسانی که میخواهند مداح شوند در ابتدا باید مطالعه کنند، تاریخ بخوانند، روایتها را بشناسند، استاد داشته باشند، به زبان مخاطب مسلط باشند، مداحی صرفاً صدای خوب نیست، بلکه آمیختهای از معرفت، مطالعه، هنر و تعهد است، هر شعری را نخوانند، هر پیامی را منتشر نکنند، اگر یک مداح جوان با تقوا، آگاهی و عشق وارد این مسیر شود، حتماً تأثیرگذار خواهد بود.
مصاحبه از حاجیقربان قنبری خرم
انتهای پیام/